بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مساله تقاضای فزاینده حمل و نقل از یک سو و موضوعات زیست محیطی از سوی دیگر به نکات بحث برانگیز جهانی تبدیل شده است. به همین دلیل تقاضای قطارهای سریعالسیر بین شهری به عنوان راهکاری مطلوب به شدت رو به افزایش میباشد. افزایش ایمنی و قابلیت اطمینان، کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری، کاهش مصرف انرژی، توجه به مسائل زیست محیطی، جلب رضایت مشتری و غیره از جمله مباحث مهم در استراتژی تحقیقاتی صنایع ریلی محسوب می گردد.
گسترش روز افزون تردد مردم و افزایش رقابت میان انواع مختلف سیستم های حمل و نقل و نقش بسزای زمینه های زیست محیطی در ارزیابی این سیستمها، کشورهای توسعه یافته را به ایجاد راه آهن سریع السیر جذب نموده است که مبین تاثیرات خوب اقتصادی، زیست محیطی، ایمنی و راحتی مسافران می باشد.
در همین راستا لازم است با شناخت کامل این سیستم حمل و نقل ریلی و تخمین هزینه ها و ایمنی آن، بسترهای مناسب جهت امکان اجرا و ساخت خطوط سریع السیر در کشور مهیا گردد. در این پژوهش، تلاش شده است ضمن شناخت ساز و کارهای قطارهای سریع السیر به بررسی امکان ایجاد این نوع سیستم حمل و نقل در کشور با توجه به تجربیات جهانی پرداخته شود.
مقدمه
امروزه یکی از معیارهای توسعه هر کشوری، میزان و چگونگی بهره مندی از حمل و نقل ریلی روان، ایمن و پر سرعت است چرا که موجب استفاده بهینه از انرژی، حفظ محیط زیست و نیز افزایش ضریب آرامش روانی و سلامت جانی شده و بهره گیری مطلوب از موقعیت سرزمینی را در پی خواهد داشت. با گسترش دامنه کسب و کار و لزوم جابجایی سریع مسافران و نیز پاسخگویی به تنوع و نیاز بازار مالی داخلی و خارجی دستیابی هر چه سریعتر به استانداردهای جهانی در حمل و نقل ریلی درون و برون شهری امری اجتناب ناپذیر است. افزایش سرعت در عرصه ریلی از دهه پنجاه میلادی مورد توجه طراحان و متفکران تکنولوژی حمل و نقل ریلی بوده است
. اولین گزینه مورد توجه برای افزایش سرعت، استفاده از موتورهای توربین گاز بوده که بنا به دلیل گران شدن قیمت سوخت در دهه هفتاد و عمر کوتاه موتورهای توربینی و تکنولوژی حساس این موتورها پس از ورود تکنولوژی قطارهای برقی با استفاده از شبکه بالاسری از کانون توجه طراحان برای دو دهه خارج شد .رشد تکنولوژی در عرصه طراحی و ساخت توربینهای گاز با عمر طولانی تر و مصرف سوخت کمتر و ضریب اطمینان بالاتر موجب شد تا با توجه با مشکلات قطارهای برقی در شبکه بالاسری برای سرمایه گذاری سنگین ایجاد این خطوط و مهمتر از آن محدودیت حرکت در مسیرهای برقی ، بار دیگر استفاده از توربینهای گاز مورد توجه طراحان علوم ریلی قرار گیرد
سیستم حمل و نقل زمینی سریع السیر به دو دسته راه آهن سریع السیر - بر مبنای حرکت چرخ فلزی روی ریل فلزی - و قطار مغناطیسی - مگلو - تقسیم بندی می شود. کشور ما از جمله کشورهایی است که به نظر می رسد با توجه به وجود برخی از قطبهای جمعیتی و شرایط خاص کشور از لحاظ امکانات و ضعف در ایمنی حمل و نقل جاده ای و هوایی، در برخی از مسیرها استفاده از قطار سریع السیر توجیه پذیر باشد
روش پژوهش
به منظور پیشبرد پژوهش فوق در راستای هدف مذکور، از تحقیقات کتابخانه ای و مطالعه و ترجمه مقالات مرتبط با موضوع، بهره گرفته شده است. روش توصیفی برای بیان ویژگی سیستم حمل و نقل ریلی سریع السیر و بررسی سازوکارهای آن بکار گرفته شده است ضمن آنکه از روش تحلیلی برای امکان سنجی ایجاد این سیستم در کشور با توجه به تجربیات جهانی، استفاده شده است.
قطارهای سریع السیر - HSR -
قطار سریع السیر یا HSR نوعی از حمل و نقل ریلی است که سرعت آن مشخصا بیشتر از سرعت قطارهای سنتی می باشد. در سال 2012 سرعت این نوع قطارها در کشورهایی مانند چین، آلمان، ژاپن، ره جنوبی و تایوان حدود 300 کیلومتر در ساعت بوده است. اولین قطار سریع السیر دنیا شینکانسن ژاپن بود که در سال 1964آغاز به کار کرد. اولین خط ریلی سریع السیر در اروپا در سال 1978 در ایتالیا بین رم و فلورانس با سرعت 250 کیلومتر بر ساعت راه اندازی گردید. اولین خط سریع السیر فرانسه به عنوان یکی از سردمداران راه آهن سریع السیر در دنیا تحت نام LGV در سال 1981 توسط - SNCF راه آهن فرانسه - افتتاح شد. طراحی خط از سال 1966 و ساخت آن از سال 1976 آغاز شد.
قطارهای سریع السیر در مقایسه با اتومبیل و هواپیما
در سیستم های حمل و نقل هوایی و جاده ای محدودیت ظرفیت بیشتری نسبت به حمل و نقل ریلی وجود دارد. در زمان های اوج مسافرت نظیر تعطیلات، مسیرهای هوایی و اتوبان ها دچار محدودیت ظرفیت می شوند. قطارهای سریع السیر که دارای ظرفیت فوق العاده بالایی در کریدورهای ثابت خود هستند در این مواقع قادرند ترافیک سنگین سایر شقوق را جذب و بار آنها را سبک نمایند.
شکل-1 مقایسه زمان سیر بر حسب مسافتهای مختلف در شقوق مختلف حمل و نقل
توجیه اقتصادی قطارهای سریع السیر
قطارهای سریع السیر در مناطقی که تراکم جمعیتی زیاد است و بنزین نیز قیمت بالایی دارد، بهترین توجیه اقتصادی را دارد و از سایر انواع حمل و نقل با صرفه تر خواهد بود.
