بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به زمینه های بروز سوانح مسافریﹺ ناشی از تصادف قطار با عامل انسانی در سیستم های سریع السـیر ریلـی و به خصوص بمنظور پیشگیری از مواردی نظیر رفتارهای پر خطر مسافران در امکـان ریلـی ماننـد خطـوط و ایسـتگاه های محل عبور قطار پرسرعت، در محدوده شهرو و بیرون شهر، اقدامات و فعالیتهای مدیران و بهره برداران ریلـی در حالت کلی به دو دسته " اجتماعی " و " فنی " تقسـیم مـی شـود. در بعـد " فنـی " اسـتفاده از بسـترها و تجهیـزات مناسب و نیز بکارگیری راه حل های تکنولوﮊیکی برای کاهش و پیشگیری از تصادف قطار و عامل انسانی، مطرح است . و در بعد " اجتماعی " نیز ارائه راهکارهای مبتنی بر مجموعه فعالیتها و اقدامات روانشناختی از طریق مطالعـه و بررسی های رفتاری اجتماعی افراد آسیب پذیر ، میشسر است. از سوی دیگر در مواردی ماننـد خودکشـی گـروه های آسیب پذیر در محدوده حریم ریلـی ، یـاری رسـاندن بـه ایـن گـروه هـای هـدف طیـف وسـیعی از اقـدامات پیشگیرانه و اصلاحی را در بر می گیرد که مراحل آن در طیف نجات فرد مصدوم از مرگ و به حـداقل رسـانیدن تاثیرات و تبعات بعدی آن برای فرد حادثه دیده در شـبکه ریلـی اسـت. در ایـن تحقیـق برخـی روشـهای مقابلـه بـا تصادف عوامل انسانی و قطار در صنعت ریلی نظیر محدود کردن دسترسی به سـطح ریـل ، مانیتورینـگ رفتارهـای مشکوک ، محدودیت کردن سرعت قطـار ، اسـتفاده از بسـترهای سـیگنالینگ ، تشـویق بـه اسـتفاده از تلفـن هـای اضطراری برای دریافت خدمات مشاوره ، تبلیغات ، آموزش و فرهنگسازی و غیره مورد مطالعه قرار گرفتـه اسـت ، ضمن آنکه بررسی و مطالعه سوانح مسافریِ ناشی از تصادف قطار و عامل انسانی در قطارهای سریع السیر شهری و برون شهری، می بایست به اجرای برخـی راهکارهـای پیشـگیرانه و اصـلاحی را جهـت جلـوگیری از بـروز آن در صنعت حمل و نقل ریلی پرسرعت منجر گردد.
واﮊه های کلیدی
سوانح مسافری ، قطار ، عامل انسانی ، پیشگیری و کاهش ، سیستم های سریع السیر ریلی .
مقدمه
نتایج مطالعات صورت گرفته نشان می دهد در زمینه رفتارهای پرخطر نظیر خودکشی در حـریم ریلی،گـروه هـای دارای سابقه افسردگی طولانی ،افراد مسن و مردهای دارای بیماری روانی، بـه طـور بـالقوه بیشـتر در معـرض خطـر اقدام به خودکشی و تصادف با قطارهای سریع السیر درون شهری و برون شهری هستند]۱[ و ]۳.[ در ایالات متحده تقریباﹰ هر ساله ۰۰۰۰۳ نفر در اثر تصادف عمدی با قطار و خودکشی جـان خـود را از دسـت مـی دهنـد. از سـویی آمارها نشان می دهد از هر ۰۱ نفر که از دنیا می روند ، به طور متوسط یک نفر در اثر پدیده ناهنجارخودکشی مـی میرد ]۱.[ نخستین تصادف قطار و عامل انسانی یا اقدام به خودکشی عامل انسانی در صنعت حمـل و نقـل ریلـی بـه سال ۲۵۸۱ میلادی و کشور انگلستان بازمی گردد، از آن تاریخ به بعد تا سال ۴۹۹۱ در حدود ۰۰۰۵۱ نفر بـا انگیـزه
اولین همایش ملی راه آهن سریع السیر در ایران
شرکت سراسازان بصیر تهران، 10 اردیبهشت 1393
The 1st National Conference on High-Speed Railway in Iran (HSRC2014) Sara Sazane Basir Company (SSBC) Tehran, Iran, 30 April, 2014
مشابه ، در اثر تصادف با قطار جان خود را از دست داده اند. در سوئد بین سالهای ۰۰۰۲الـی ۲۰۰۲ مـیلادی تعـداد ۵۴۱ مرگ ناشی از تصادف عامل انسانی و قطار در حریم ریلی گزارش شده اسـت . در ترکیـه نیـز در یـک بـازه زمانی ۷ ساله بین سالهای ۷۹۹۱ تا ۳۰۰۲ تعداد ۶۲۳ خودکشی در صنعت حمل و نقل ریلی به وقوع پیوسته اسـت ، در هلند نیز از ۰۰۵۱ خودکشی سالانه ، به طور متوسط ۰۸۱ مورد به صنعت حمل و نقل ریلی نسبت داده می شـود. نگاره شماره یک وزن و میزان مرگ و میرهای عمدی عامل انسانی(خودکشی) در صنعت حمـل و نقـل ریلـی در برخی کشورها را از نسبت کل سرانه خودکشی های صورت گرفته در یکسال براساس آمارهـای منتشـره در سـال ۰۱۰۲ نشان می دهد]۱[ و ]۲[ و ]۳[ و ]۵. [
۳,۶۱ %
۴,۲۱ %
۷ % ۲,۶ % ۷,۵ %
۵ %
۱,۳ % ۷,۲ % ۳,۱%
شکل شماره ۱ ) وزن سهمی صنعت حمل و نقل ریلی از سرانه خودکشی های در برخی کشورها در سا ل ۰۱۰۲
از سوی دیگر با بررسی آمارهای موجود در صنعت حمل و ریلی ، چنین دریافته می شود عمده سوانح عامل انسانی و قطار در پدیده ناهنجارخودکشی در اثر تصادف با قطارهای باری صورت گرفته است که کمتر از یک
سوم تصادف با قطارهای سریع السیر درون شهری و برون شهری است . ( نگاره شماره ۲ )
آمار خودکشی های صنعت حمل و نقل ریلی از لحاظ ناوگان ریلی بر حسب درصد
قطارهای مسافری سریع السیر
۳۲%
قطارهای باری
۷۷%
نگاره شماره ۲ ) آمار سوانح ریلی و خودکشی های صنعت حمل و نقل ریلی با لحاظ نقش ناوگان
اولین همایش ملی راه آهن سریع السیر در ایران
شرکت سراسازان بصیر تهران، 10 اردیبهشت 1393
The 1st National Conference on High-Speed Railway in Iran (HSRC2014) Sara Sazane Basir Company (SSBC) Tehran, Iran, 30 April, 2014
قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی این تحقیق، بررسی راههای پیشگیری وکاهش بروز تصادفات عامل انسانی و قطارهای سریع السیر درون شهری و برون یا پدیده ناهنجاراقدام به خودکشی درصنعت حمل و نقل ریلی سریع السیر است و مبنای اخذ و تحلیل داده ها وگزارشات آماری ، بانک های اطلاعاتی معتبرصنعت حمل و نقل ریلی در انجمن جهانی حمل و نقل ریلی است.
اهداف و ضرورتهای انجام تحقیق
برخی اهداف و ضرورت های این تحقیق به شرح ذیل فهرست می شود :
۱- لزوم پیشگیری از بروز سوانح مربوط به مرگ و میر شهروندان در اثر تصادفات با قطارهای سریع السیر درون شهری و برون شهری.
۲- لزوم تدقیق فرآیند کنترل و نظارت رفتارهای ضداجتماعی در ایستگاه های راه آهن سریع السیر درون شهری و برون شهری.
۳- لزوم افزایش ایمنی و دقت ناوگان ریلی در جابجایی مسافران وکاهش سوانح مسافری .
۴- لزوم کاهش خسارتهای مالی و جانی ناشی از تصادف عم دی عامل انسانی و قطار ( اقدام به خودکشی ) در
سیستم ریلی سریع السیر .
۵- افزایش سرعت خدمات رسانی قطارهای سریع السیر در هنگام بروز حوادث نابهنجاری نظیر تصادف عمدی
قطار و عامل انسانی (خودکشی) در حرکتهای مسافری و یا مانوری شبکه ریلی.
۶- لزوم جبران سریع اختلالات ناشی از بروز تصادفات ریلی یا خودکشی در صنعت قطارهای سریع السیر و
بازگشت شبکه به وضعیت عادی.
۷- افزایش ایمنی ناوگان مسافری بخصوص در حرکتهای مسافری شلوغ که نظارتهای مسافری دشوار و پیچیده
است.
۸- استفاده از فن آوری های روز دانش بنیان و کاربردی نظیر رهی افتهای هوش مصنوعی در پیشگیری از وقوع
تصادف قطار و عامل انسانی ( خودکشی) در سیستم های سریع السیر ریلی.
۹- نظارت کافی بر ایمنی سیر و حرکت قطارها و سایر وسایل نقلیه ریلی در حرکتهای مسافری و یا امدادی بمنظور کاهش تاثیرات برخورد قطار با افراد در خطوط ریلی منتهی به ایستگاه های مسافری.
روش تحقیق
در این تحقیق ابتدا داده های مربوط به تصادف عوامل انسانی و قطارها و خودکشی در صنعت حمل و نقل ریلی از طریق بانک های اطلاعاتی و اسناد مرتبط جمع آوری گردیده ، سپس با دسـته بنـدی ایـن داده هـا در حـوزه هـای صنعت حمل و نقل ریلی به بررسی و مطالعه راهکارهای مناسب جهت جلوگیری از بروز وقایع ناهنجار خودکشـی در صنعت قطارهای سریع السیر درون شهری و برون شهری پرداخته شده اسـت. لازم بـه توضـیح اسـت داده هـای مربوطه از بانک های اطلاعاتی شرکت های حمل و نقل ریلـی و موسسـات خبـری و نیـز بانـک اطلاعـاتی انجمـن جهانی حمل و نقل ریلی به روش کتابخانه ای گرد آوری و با استفاده از نظـرات خبرگـان حـوزه راه آهـن و متـرو
اولین همایش ملی راه آهن سریع السیر در ایران
شرکت سراسازان بصیر تهران، 10 اردیبهشت 1393
The 1st National Conference on High-Speed Railway in Iran (HSRC2014) Sara Sazane Basir Company (SSBC) Tehran, Iran, 30 April, 2014
براساس روش دلفای به ترتیب اهمیت و استفاده مرتب شده است. شکل شماره ۳ مراحل انجام تحقیق را نشـان مـی دهد.
نگاره شماره ۳ ) مراحل انجام کار
۱- سوانح ریلی منجر به فوت شهروندان در اثر تصادف با قطار
تعیین علت دقیق فوت عامل انسانی در اثر تصادف با قطار در مسیرهای ریلی مستلزم انجام بررسی های بسیار دقیق و کارشناسانه است، چرا که در بسیاری از موارد به صورت قطعی نمی توان انگیزه قربانی را در سوانح تصادف فرد با قطار تعیین نمود. مشاهده نتیجه تحقیقی که بین سالهای ۳۹۹۱ تا ۶۹۹۱ در کانادا توسط وزارت حمل و نقل انجام شده است ، نشان می دهد که تنها علت ۹۳ % از مرگ و میرهای ناشی از تصادف عامل انسانی و قطار در صنعت حمل و نقل ر یلی با انگیزه خودکشی در فرد قربانی بوده است و در ۱۵ % موارد انگیزه و علت رفتاری قربانی به طور قطعی تشخیص داده نشده است. این در حالی است که در ۰۱ % موارد هم علل فوت ناشی از تصادف فرد با قطار ، سهل انگاری فرد خاطی گزارش شده است. نتیجه تحقیق مشابهی که توسط دانشگاه " بریتیش کلمبیا " در یکی از ایالات استانی آمریکا انجام شده نشان می دهد علت ۵,۵۴ % تصادفات افراد با قطار ، انگیزه اقدام به خودکشی در افرادقربانی بوده و در ۶,۱۱ % نیز توضیح واضحی برای علت و انگیزه فرد قربانی یافته نشد]۱[ و ]۲[ و ]۷. [ البته امروزه با توسعه و پیشرفت سیستم های نظارت تلویزیونی١ در ایستگاه های ریلی راه برای تشخیص
عمدی یا غیرعمدی بودن تصادف مسافران با قطار در مسیر و ایستگاه های ریلی هموارتر شده است. هر چند معیارها و شاخص های تشخیص فوت های ناشی از خودکشی و مرگ های مشکوک به خودکشی در کشورهای مختلف متفاوت است، اما می توان با استفاده از تکنولوﮊی ثبت تصاویر و تحلیل داده های و تصاویر مربوط به زمان وقوع سانحه ، کار تشخیص را بسیار ساده تر به انجام رساند. برخی معیارهای مورد استفاده برای تشخیص تفاوت فوت های ناشی از خودکشی و مرگ و میرهای اتفاقی در تصادف با قطار در حریم ریلی ، به شرح ذیل است :
۱- یافتن یاداشت هایی مبنی بر انجام خودکشی در وسایل شخصی افراد قربانی.
1Television Surveillance system
اولین همایش ملی راه آهن سریع السیر در ایران
شرکت سراسازان بصیر تهران، 10 اردیبهشت 1393
The 1st National Conference on High-Speed Railway in Iran (HSRC2014) Sara Sazane Basir Company (SSBC) Tehran, Iran, 30 April, 2014
۲-بیان صریح اطرافیان و نزدیکان فرد قربانی در خصوص انگیزه فرد قربانی . ۳- سابقه تلاش به خودکشی در افراد قربانی.
۴- سابقه اختلالات روانی یا افسردگی طولانی مدت در قربانی براساس سوابق و اعلام مراجع پزشکی. ۵- تحلیل کارشناسی رفتارهای ثبت شده از فرد در دوربین های مدار بسته ایستگاه و قطار .
نگاره شماره ۴ ) تصویر ثبت شده از لحظه سقوط فرد بر روی ریل قطار در دوربین های مدار بسته ایستگاه، بمنظور تحلیل کارشناسی رفتار قربانی
۲- الگوی رفتاری تصادف قطارهای سریع السیر و عوامل انسانی در صنعت حمل و نقل ریلی
قربانیان تصادف قطار و عوامل انسانی یا خودکشی در حمل و نقل ریلی ، عمدتاﹰ از طریق قرار دادن خود در مسیر حرکت قطار های پرسرعت اقدام به خودکشی می کنند. هر چند در شبکه ریلی سریع السیر گونه های دیگری از انواع مرگ و میرهای عمدی افراد نظیر ؛ لمس شبکه برق ولتاﮊ بالا نیز گزارش شده است اما نتایج تحقیقی که بین سالهای ۲۰۰۲ تا ۶۰۰۲ میلادی در آلمان صورت گرفت نشان می دهد در نحوه رفتارهای قربانیان خودکشی در شبکه ریل تفاوتی بین جنسیت و سن و سال وجود ندارد]۳[ و ]۵.[ شکل شماره ۵ فراوانی نحوه عملکرد و رفتار پرخطر قربانیان سوانح تصادف با قطار را نشان می دهد.
فراوانی تصادف با قطار با افراد از لحاظ نوع رفتار پرخطر قربانی در شبکه ریلی
پریدن بر روی سطح ریل از سکوی ایستگاه خوابیدن بر روی ریل حرکتی یا قرار دادن خود در مسیر حرکت قطار عبور از روی ریل حرکتی و تصادف با قطار
۲,۲۳% ۲,۴۳%
۶,۲۳%
نگاره شماره ۵ ) فراوانی تصادف با قطار با افراد ازلحاظ نوع رفتارپرخطرقربانی
اولین همایش ملی راه آهن سریع السیر در ایران
شرکت سراسازان بصیر تهران، 10 اردیبهشت 1393
The 1st National Conference on High-Speed Railway in Iran (HSRC2014) Sara Sazane Basir Company (SSBC) Tehran, Iran, 30 April, 2014
۳- راهکارهای فنی و تکنولوﮊیکی پیشگیری از بروز تصادف عوامل انسانی و قطار یا خودکشی در صنعت قطارهای سریع السیر ریلی درون شهری و برون شهری
در حالت کلی روش های پیشگیری از بروز خودکشی در صنعت حمل و نقل ریلی به دو دسته " فنی – تکنولوﮊیکی " و " اجتماعی " تقسیم م ی شود که برخی روش های فنی مورد استفاده در ایستگاه ها و شبکه ریلی سریع السیر به اختصار می شود.
۳-۱- کاهش سرعت ورود قطار به ایستگاه
کاهش دادن مسافت ترمزی توقف قطار ١ در هنگام بروز شرایط اضطراری نظیر افتادن مسافر از سکو بر روی ریل حرکتی ،تنها از طریق کاهش سرع ت قطار هنگام ورود به ایستگاه، امکان پذیر می شود . این اقدام هرچند می تواند به طور محسوس میزان مرگ و میر ناشی از تصادف عامل انسانی و قطار در اثر سقوط بر روی ریل را کاهش دهد ، اما باید در نظر داشت که اجرای آن مستلزم ایجاد برخی بسترهای فنی در شبکه ریلی است ، برخی از این ملزومات نظیر لحاظ کردن قطارهای اضافی به ازای هرخط ، بمنظور پوشش فاصله گذار٢ و حفظ ظرفیت مسافری است ؛ که به عنوان نمونه با اجرای این راهکار بطور متوسط به ازای هر خط ریلی در شبکه درون شهری ریلی و قطار شهرهای پرسرعت شهری مانند مترو و قطار سبک شهری برای پوشش میزان هدوی ۵۵ ثانیه و نیز جبران کاهش سرعت به ۶ قطار اضافی نیاز خواهد بود تا حرکت های شلوغ مسافری مانند حرکت های صبح یا عصر
پوشش داده شود .
۳-۲- استفاده از سیستم مانیتورینگ اتاق کنترل و تلویزیونهای مدار بسته (CCTV) در ایستگاه های شبکه ریلی
در صنعت قطارهای سریع السیر CCTV ها این امکان را فراهم می کنند که داده های مربوط به وضعیت سکوی مسافری به صورت بلادرنگ ٣ از طریق ارسال داده های تصویری مربوط به ایستگاه و قطار ، برای کارکنان و خدمه عملیاتی شبکه ریلی فراهم شود. این سیستم ها قادرند نمایی بسیار نزدیک و دقیق از ایستگاه و قطار در حال ورود یا توقف رابرای کارکنان عملیاتی نمایش دهند.
نگاره شماره ۶ ) نمایش وضعیت سکوی مسافری در CCTVایستگاه
1Trainstopping Distance 2Head Way 3Real Time
اولین همایش ملی راه آهن سریع السیر در ایران
شرکت سراسازان بصیر تهران، 10 اردیبهشت 1393
The 1st National Conference on High-Speed Railway in Iran (HSRC2014) Sara Sazane Basir Company (SSBC) Tehran, Iran, 30 April, 2014
از سوی دیگر نمایش تصویر قطار هنگام ترک ایستگاه به منظور حصول اطمینان از بسته بودن دربهای قطار و دربهای لبه سکو و از سوی دیگر نیز مشاهده و نظارت بر رفتارهای مسافری در ایستگاه ها و مسیر ریلی در بخش قطارهای سریع السیر درون شهری و برون شهری از دیگر کاربردهای مهم این سیستم هاست که می تواند ضریب عکس العمل کارکنان عملیاتی شبکه ریلی را در هنگام بروز سانحه تصادف با عامل انسانی مضاعف سازد.
