بخشی از مقاله
چکیده
یکی از بلایاي طبیعی که استان خوزستان را به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواري آن با پهنههاي بزرگی از مناطق بیابانی تحت تأثیر قرار می دهد، پدیدة نامطلوب گردوغبار است. در این مطالعه به منظور ارائهي الگوهاي جامع مولد پدیده ي گرد و غبار در استان خوزستان، داده هاي آماري لازم از ده ایستگاه سینوپتیک انتخابی در گستره استان خوزستان طی یک دوره آماري ده ساله - 1996 – 2005 - مورد استفاده قرار گرفته است.
بدین منظور پس از استخراج تمام روزهاي گرد و غباري در طول دوره آماري، روزهاي گردوغباري با منشأ فرامنطقه اي جهت ارائه الگوهاي همدیدي انتخاب گردیدند. از میان تمام موجهاي گرد و غباري، 50 موج گردوغباري شاخص به صورت ماهانه تفکیک و جهت ارائه الگو انتخاب گردیدند. سپس نقشههاي فشار در دو سطح 500 هکتوپاسکال و سطح دریا در سه روز قبل از شروع، روز اوج و روز خاتمه سامانه هاي گردوغباري در محدوده 0 تا 50 درجه شمالی و 0 تا 70 درجه شرقی ترسیم گردید.
با ترسیم موقعیت محور فرود و مراکز کم فشار سطح زمین در روزهاي انتخابی مذکور، سه الگوي جامع مولد پدیده گردوغبار ارائه گردید. نتایج بررسی حاکی از وجود اختلافات معنی دار در میان الگوهاي همدیدي مولد این پدیده در اوقات مختلف سال می باشد . اصلی ترین عامل مولد پدیده مذکور در ماههاي سرد سال استقرار یک فرود در سطوح میانی جو و در ماههاي گرم سال کم فشارهاي سطح زمین و بخصوص کم فشار خلیج فارس میباشد.
مقدمه :
هر ساله در استان خوزستان که در جنوب غرب کشور ایران واقع شده است به خصوص در دوره گرم سال شاهد پدیده هاي گرد و غباري هستیم که موجب بروز مشکلاتی ناگوار در ابعاد گوناگون می گردد. در سالهاي اخیر به تبعیت از کاهش میزان بارندگی در این استان و نواحی همجوار تعداد روزهاي همراه با گردوغبار نیز افزایش چشمگیري داشته است. علیرغم اینکه در سالهاي اخیر در محافل علمی در رابطه با پدیده هاي گرد و غباري جنوب غرب کشور و استان خوزستان صحبت به میان می آید اما اطلاعات موجود در رابطه با سیستم هاي گرد و غباري که این استان را متأثر می نمایند ناکافی و اندك بوده و پژو هشهاي داخلی در این زمینه تنها به چند مورد مطالعه سطحی و گذرا محدود می شود. گرچه در زمینه شناسایی الگوهاي همدیدي گرد و غبار در مناطق گرد و غبار خیز ایران تحقیقات اندکی صورتی گرفتهاست اما در کشورهاي درگیر با این بحران از چندین سال پیش به طور بنیادي به بررسی این پدیده پرداخته شدهاست .
دایان با استفاده از تحلیل همدیدي در طول الگوهاي وزش گردوغبار در اسرائیل به اختلاف معناداري بین مسیرهاي فصلی این الگوها پی برده است
برازل و نیکلینگ گردش هاي جوي را بر اساس طوفا نهاي گردوغبار آریزونا طبقهبندي و چهار تیپ هواي غالب را شناسایی نمودند -
هامیش وهمکاران گردوغبارهاي استرالیا را مطالعه نموده و نتیجه گرفتهاند که گردوغبارهاي قاره استرالیا با فرودهاي سطح بالا و جبهه هاي سرد سیکلون زمینی همراه میباشند
ریچارد طوفان گردوغباري شدید مارس 2003 جنوب غرب آسیا را که فعالیتهاي نظامی آمریکا را در عراق با مشکل جدي روبرو کرد مطالعه نموده و نتیجه گرفت که یک سیکلون سطحی به همراه یک ناوه سطح بالا جنوب غرب آسیا را درنوردید و منجر به یک طوفان غبار عظیم گردید
وانگ روابط بین شکلگیري طوفانهاي گردوغبار و تحول همدید آنها را در شمال شرق آسیا مطالعه نموده است
کوتیل و همکاران با تحلیل وضعیت همدیدي موثر در انتقال گردوغبار شمال آفریقا از روي دریاي مدیترانه به جنوب و مرکز اروپا نشان دادند که کاربرد روشهاي همدیدي در دامنه گستردهاي از موضوعات و مهمتر از همه در پیشبینی پدیدههاي گردوغبار می تواند مفید باشد
گودي و میدلتون در زمینه طوفانهاي شمال آفریقا پژوهشهایی را به انجام رسانده و محدوده تأثیرگذاري گرد و خاك ناشی از این طوفانها را تعیین نمودند که تا نواحی مرکزي اروپا و حتی انگلستان گردوغبار این طوفان ها گسترش یافته است
رومانوف طوفانهاي خاك در آسیاي مرکزي و قزاقستان را بررسی نمود و نشان داد که بیشتر این طوفانها در دوره ي گرم سال روي می دهد . - Romanof, 1961,21 - واي هانگ و شااونشی عامل وقوع طوفان هاي گرد وخاك و اثرات آنها را بر کشور چین مطالعه نمودهاند . آنها گرمایش زمین در بیابان مغولستان و سرمایش زمین در شمال کشور چین را عامل موثر در تشکیل گردوغبار بخش شمالی این کشور به خصوص در حوضه تاریم می دانند
مرجانی - - 1372 با استفاده از نقشههاي همدیدي عامل موثر بر وقوع طوفانها در خراسان را وجود مرکز کم فشار در نقاط مختلف ایران می داند. به علت عبور جبهه هاي سرد و متوسط هوا، از زمینهاي لسی و منطقه اردوس گرد و خاك بلند شده، سرتاسر چین را می پوشاند. نقشه هواي این طوفان گرد و خاك در سطح 700 هکتوپاسکال تفاوت دمایی بین هواي جلوي جبهه سرد و پشت جبهه سرد را نشان می دهد که با ایجاد ناپایداري، سبب بلند شدن گرد و خاك تا لایه میانی تروپوسفر می شود
همتی - - 1374 با استفاده از اطلاعات آماري 16 ایستگاه نواحی مرکزي و جنوبغرب کشور در فاصله سالهاي - 1981 - 1990 - علت طوفانهاي گرد و خاك شدید جنوبغرب ایران را حضور سیستمهاي چرخندي منشأ گرفته از نواحی شمالی عراق و مرکز عربستان می داند. خسروي و همکاران - - 1384 با مطالعه بادهاي 120 روزه سیستان نشان دادند، طوفانهاي سریع با سرعت حدود 80 نات در ثانیه هنگامی رخ می دهد که منطقه چرخندگی مثبت بادهاي غربی در مجاورت زبانه کم فشار فرعی موسمی قرار گیرد.
امیدوار - - 1383 با تحلیل همدیدي طوفانهاي ماسه در دشت اردکان یزد نشان می دهد که درکم فشارهاي دینامیک که با جبهه سرد همراهند جریانهاي قائم هوا سبب ناپایداري شدید جو و ایجاد طوفانهاي شدید ماسه در منطقه میگردد.
ذوالفقاري - 1384 - نیز با تحلیل همدیدي سیستم هاي گردوغبار در غرب ایران مشخص نمود که پرفشار آزور همراه با سیستمهاي مهاجر بادهاي غربی مهمترین عوامل همدید تأثیرگذار بر سیستمهاي گردوغبار منطقه به شمار میروند.
دهقانپور - - 1384 با مطالعه طوفانهاي گردوخاك فراگیر ایران مرکزي نشان میدهد که در سطح 500 میلیبار شرایط مساعدي از جهت شکلگیري و گسترش ناپایداریهاي سطحی در سطح زمین مهیا میشود.
حیدري - - 1386 با مطالعه ي یک مورد از سامانه هاي مولد گرد و غبار در استان کرمانشاه، سیکلونهاي بسته روي عراق و شمال عربستان را عامل ایجاد گردوغبار میداند.
استان خوزستان در جنوبغرب ایران و در فاصله بین 47 درجه و 31 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طولشرقی از نصف النهار گرینویچ و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفتهاست
این استان به دلیل واقع شدن در منطقه خشک جهان و همجواري با پهنههاي بزرگی از بیابانهاي همسایه به طور مکرر در معرض گردوغبارهاي شدید قرار میگیرد، به طوري که در برخی از نقاط استان باعث تعطیلی 5 روزه مدارس, لغو پرواز هواپیما, بروز تصادفات فراوان به علت کاهش دید افقی و ... گردیده است. گزارشات سازمان هواشناسی نشان می دهد که حدود 57 روز از سه ماهه نخست سال 1387 در این استان با پدیده گردوغبار همراه بوده است. علاوه بر تاثیرات آنی و زودگذر فوق، این گردوغبارها اثرات نامطلوبی بر محیط زیست، فعالیت هاي اقتصادي و زندگی مردم منطقه می گذارند.
با توجه به این امر هدف اصلی این تحقیق تبیین الگوهاي همدید بوجود آورنده پدیده گردوغبار در اوقات مختلف سال در استان خوزستان می باشد. نظر بر این است که با بررسی سیستمهاي همدید سطح زمین و سطوح میانی جو - سطح 500 هکتوپاسکال - ، الگوهاي همدید اصلی مولد این پدیده را در استان خوزستان شناسایی و در نهایت جامع ترین الگوها ترسیم گردد.
شکل:1 نقشه موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور ایران
مواد و روش شناسی
بسیاري از فرایندهاي مرتبط با معظلات محیطی به شدت تحت تأثیر گردشهاي جوي هستند. در همه مطالعات همدید دو رویکرد اصلی گردشی به محیطی و رویکرد محیطی به گردشی براي طبقهبندي وجود دارد. در رویکرد محیطی به گردشی محقق الگوهاي گردش جو را بر حسب شرایط محیطی خاص که در سطح زمین رخ می دهد تعیین می کند - مسعودیان،1385، . - 10 جهت بررسی پدیده گردوغبار در استان خوزستان و ارائه الگوهاي جامع مولد پدیده گرد و غبار از نگرش محیطی به گردشی استفاده شده است. جهت مطالعه ابتدا ده ایستگاه سینوپتیک به گونهاي انتخاب شده اند که اولا" گستره استان خوزستان را به طور کامل پوشش داده و ثانیا" دوره آماري آنها کامل و فاقد آمار مفقوده باشد.
دوره آماري مورد مطالعه در این تحقیق شامل یک دوره ده ساله - - 1996 - 2005 میباشد. دادههاي مربوط به پدیده گردوغبار از سازمان هواشناسی کشور اخذ و سپس روزهاي همراه با گردوغبار استخراج گردید
