بخشی از مقاله
چکیده:
خشکسالی ها در هر اقلیمی چه اقلیم خشک و چه اقلیم های مرطوب یک پدیده نا خوشایند و جزء مخاطرات اقلیمی قلمداد می شوند . علت اصلی خشکسالی ها تغییر در الگوی گردشی جو نسبت به شرایط نرمال می باشد . همچنان که ترسالی ها نیز تغییر در الگوی گردشی جو نسبت به شرایط معمول می باشد. خشکسالی ها در مناطق خشکی همچون جنوب شرق کشور به دلیل وابستگی شدید ساکنان آن به بارش های اندک سالانه و آسیب پذیری شدیدتر محیط این مناطق حائز اهمیت ودرخور توجه می باشد .
در این تحقیق با استفاده از داده های بارش سالانه خشکسالی های شدید شرق و جنوب شرق کشور در یک دوره آماری 40ساله - - 1389-1351از پایگاه داده های مرکز مدیریت منابع آب کشور استخراج و سپس از سایت هواشناسی مرکز ملی اقیانوس وجو امریکا NCEP/NCAR شرایط سینوپتیکی حاکم در خشکسالی ها با استفاده از نقشه های ارتفاعی ترازهای 1000 ، 850، 700 و500هکتوپاسکال و نقشه های میدان باد و نم ویژه ارائه شده است .
حرکات غرب و جنوب سوی پرفشار جنب حاره ای عربستان در ترازهای میانی وردسپهرو گسترش زبانه پرفشار سیبری از سمت شرق و شمال شرق در تراز زیرین - در دوره سرد سال - و گسترش قابل ملاحظه پشته پرفشار جنب حاره ای عربستان به سمت شرق وزبانه کم فشار پاکستان در تراز زیرین - در دوره گرم سال - مانع از گسترش ، سامانه های بارشی بر روی منطقه در دوره گرم و سرد سال شده و منطقه را از دریافت بارش ها محروم می سازد.
مقدمه
سیستم پرفشار جنب حاره ای مهمترین پدیده ی سینوپتیکی خاورمیانه واز جمله ایران می باشد - آلپرت ، - 39:1992و - شارونی وزیو،. - 20:2000اولین بارگالتون،درسال 1861برای مراکزفشاری که دارای خصوصیات مخالف باسیکلون باشند،اصطلاح آنتی سیکلون یاپرفشاررابه کار برد - جعفرپور، - . - 1377:134 هاسکینز ، - 1996بیان می کند که پرفشارجنب حاره ای به صورت کمربندی درعرض 30درجه شمالی ودرتروپوسفر بالایی قرارداردوجزءسلول گرمایی هدلی به شمارمی رود .
گرتجان ، - 2004پرفشارجنب حاره ای رادریک منطقه انتقالی بین نواحی حاره - محل تشکیل همرفت - وعرض های میانه - محل تسلط سیکلون های جبهه ای - می داند وبیان می دارد که پرفشارجنب حاره ای تاثیرات زیادی روی اقلیم مجاورشان نشان می دهند - به نقل ازصادقی نیا، 1386؛ - 9 .درتحقیقی دیگرخشکسالی تابستان 2003اروپا به روش همدید بررسی شد و قرارگیری پرفشارهای دینامیکی بر روی اروپا را علت رخداد این پدیده بیان کردند .
در چنین شرایطی ، بیشترین ناهنجاری مثبت تیپهای هوای واچرخندی نسبت به میانگین بلندمدت مشاهده شده است - فینک و همکاران ،. - 135:2004 اثرات خشکسالی در اکوسیستم های آب شیرین - چشم انداز استرالیا - در پژوهشی دیگر مورد بررسی قرار گرفته است که اصل مقاله حاکی از این است که جنوب شرق استرالیا در حال حاضر تجربه یکی از بدترین خشکسالی های مشاهده شده در منطقه در 200سال گذشته است که نتایج نشان می دهد.
شکل غالب اکوسیستم های آب شیرین در استرالیا با وجود بالا بودن فرکانس خشکسالی ها فاقد یک درک اساسی از عواقب ناشی از خشکسالی طولانی مدت به عنوان اختلال در اکوسیستم ، از خشکسالی فصلی و بیشتر در مورد اثرات خشکسالی در جریان نسبت به آبهای جایگاه شناخته شده است - نیکلاس وهمکاران ،. - 3: 2008 درمطالعه ای دیگر خشکسالی های دینامیکی اسلوواکی مطالعه و بررسی شد، آنها نفوذ سامانه پرفشار در تراز 500 هکتوپاسکال بر روی مرکز اروپا را علت خشکسالی و در مقابل قرارگیری کم فشار روی غرب اروپا را علت ترسالی های تابستانه اسلوواکی بیان کردند - بونتگن ، - 1005 :2010 .فرکانس خشکسالی در حوضه ولتا از غرب آفریقا در پژوهشی دیگر مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج نشان می دهد شدت خشکسالی کمتر از -2نزدیک به بیش از 75درصد از منطقه ، به این معنی است که بخش عمده ای از منطقه در طول این مدت 1961، 1970، 1983، 1992، 2001تحت شرایط خشکسالی خیلی شدید بوده است.
تأثیر فشار بالای آزور در بارش خاورمیانه مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج نشان می دهد که بین تغییرات بارش زمستان شرق میانه و فشار بالای آزور رابطه منفی وجود دارد و علاوه بر این کاهش مداوم در بارش فصل زمستان در شرق میانه بیش از مدت مشابه به افزایش فشار آزور نسبت داده شده است .پرفشار جنب حاره ای وورتکس قطبی دو مولفه ی مهم درتغییر فصل ایران هستند ودوره ی گرم وسرد ایران با نوسانات دو مولفه مزبور تنظیم می شود.
لذا با مطالعه نوسان آنها الگوی سنجش تر سالی ها وخشکسالی ها معین می شود - اکبال و همکاران، : 2013 . - 211 یکی از مهمترین نوع پر فشار ، سلول پرفشار جنب حاره ای بوده که بر روی شبه جزیره عربستان تشکیل می گردد و این سلول پر فشار در طول دوره سرد بر روی نیمه شرقی شبه جزیره عربستان مستقر بوده و گاهی تا خلیج عدن و شاخ آفریقا نیز پایین می رود - حجازی زاده ،:1372 - .لشکری ضمن بررسی و شناسایی توده های هوایی که ایران را مورد تهاجم قرار می دهند، به این نتیجه می رسد که ایران با قرار گر فتن در بین عرض های 25تا 40درجه ی شمالی، تحت تأثیر پرفشار جنب حاره است و حرکت محور این پرفشار ، به وضعیت و شیوه ی قرار گرفتن تاوه ی قطبی در وردسپهرفوقانی و محور رودباد بستگی دارد.
درتحقیقی دیگرحبیبی با تعیین فراوانی های مربوط به خشکسالی های فراگیر ایران نتیجه گرفته است که تأثیر سامانه ی پرفشار جنب حاره، بارندگی بخش های جنوبی کشور را نسبت به بخش های شمالی و غربی به گونه ای محسوس کاهش می دهد حبیبی ، . - :1370 فهامی با بررسی تغییرات مکانی پرفشار جنب حاره در بارشهای تابستانه ی نیمه ی جنوبی ایران، دو الگوی متفاوت را شناسایی کرده اند .در الگوی نوع اول، درنتیجه ی حرکت چرخندی سیستم موسمی، رطوبت اقیانوس هند و دریاهای مجاور به سطوح پایین وردسپهر انتقال می یابد .در سطوح میانی،ناوه ی غربی به سمت نیمه ی جنوبی ایران گسترش یافته و سبب عقب نشینی زبانه ی پرفشار جنب حاره به عرض های پایین می شود.
در الگوی نوع دوم، سیستم موسمی به سمت ناحیه ی مورد مطالعه گسترش یافته و همراه با نزدیک شدن کم فشارهای موسمی، بارش های شدیدی رخ داده است - فهامی، 1380 به نقل ازسلیقه و صادقی نیا،. - 17 :1389 نتایج تحقیقات زرین نشان می دهد که تفاوت آشکاری در موقعیت استقرار مرکز پرفشار جنب حاره در ترازهای زیرین ، میانی و فوقانی ورد سپهر وجود دارد ، به طوری که پرفشار جنب حاره ای آزور در شرق اقیانوس اطلس شمالی در تراز زیرین ، پرفشار شمال غرب آفریقا و عربستان در تراز میانی و پرفشار تبت در تراز فوقانی ورد سپهر به صورت مراکزی مستقل جای گرفته ، در صورتی که مرکز پرفشار ایران هم در تراز میانی و هم فوقانی ورد سپهر مشاهده می شود.
درمطالعه ای با عنوان الگوهای همدید خشکسالی و ترسالی زمستانه در جنوب غرب ایران به این نتیجه رسیدند که جابجایی سالانه کمربندپرفشارجنب حاره بویژه پرفشار جنوب عربستان نقش مهمی در نوسان بارش زمستانه جنوب غرب کشور ایفا میکند، بطوری که دور ه های خشکمعمولاً همراه با جابجایی غرب سو، قرارگیری بر روی شبه جزیره و افزایش ارتفاع ژئوپتانسیلی و دوره های مرطوب با جابجایی شر ق سو، قرارگیری بر روی دریای عرب و کاهش ارتفاع ژئوپتانسیلی این مرکز پرارتفاع همراه می باشد.
خوش اخلاق - 1376و - 1377ضمن مطالعه خشکسالی های فراگیر ایران بااستفاده از واکاوی همدید و مقایسه آ نها با دوره های مرطوب، کمربند پرفشاری بین پرفشارآزور و پرفشار سیبری و نیز حرکات نصف النهاری پرفشار جنب حاره را دلیل رخداد دور ه های خشک و مرطوب در کشور می داند. - به نقل از خوش اخلاق، عزیزی، رحیمی ، - 60 :1391 درزمینه تحقیقات داخلی همین طورمی توان به کارهای - بیاتی خطیبی، - 1374 ، - عزیزی، - 1375، - سلیقه وصادقی ، - 1389، - خوشحال دستجردی، - 1378، - لشکری، - 1381، - مرادی، - 1380، - کریمی، - 1386و.. اشاره کرد . دراین تحقیق سعی شده است تحلیل سینوپتیکی والگوهای گردشی منجر به خشکسالی های فراگیر وشدید جنوب وجنوب شرق ایران پرداخته شود .
روش پژوهش
دراین تحقیق جهت تحلیل الگوی گردشی جو برروی ایران درخشکسالی های فراگیرجنوب وجنوب شرق کشوربشرح زیرعمل شده است.
. نقشه خشکسالی های کشور دردوره آماری 1389-1351 - دوره چهل ساله - از شرکت مدیریت منابع آب ایران دریافت وخشکسالی فراگیر درجنوب وجنوب شرق ایران انتخاب گردید.
. برای تهیه نقشه های سینوپتیکی و دینامیکی مورد نیاز برای تحلیل الگوی گردشی خشکسالی های جنوب و جنوب شرق ازدادههای بایگانی پایگاه NCEP/NCARاستفاده شده است .این دادهها که از تارنمای اینترنتی
