بخشی از مقاله
چکیده
از زمان مطرح شدن مفهوم تاب آوری و انجام تحقیقات مختلف در خصوص ویژگی ها و چگونگی دستیابی به شهرهای تاب آور حدود چند دهه می گذرد، و در این فاصله زمانی با رویکردها متفاوت به ابعاد این موضوع نگریسته شده است. یکی از جنبه های مهمی که هم در مباحث نظری - مباحث محتوایی - و هم در واقعیت موجود شهرها - مباحث زمینه ای - بسیار به آن اشاره گردیده، جنبه نهادی و تجلی آن در شهرها تحت عنوان مدیریت شهری می باشد. نکته قابل تامل در این خصوص، تعداد کم تحقیقاتی است که بصورت مستقیم این بُعد را مورد بررسی قرار داده اند.
.1 مقدمه
آنچه امروزه به عنوان یکی از دغدغه های جوامع انسانی که با موضوعات مختلفی همچون سیل، زلزله، و موارد اضطراری ناشی از تهدیدات انسان ساخت روبرو هستند، مطرح می باشد، چگونگی توانمند سازی نظام های نهادی حاکم در این جوامع است. جنبه نهادی انعطاف پذیری که بتواند پیش از حوادث آمادگی لازم برای رویایی با سوانح احتمالی، و در هنگام و پس از حوادث، کارآیی لازم جهت مدیریت شرایط اضطراری را داشته باشد.
این مسئله با نگاه به خطرپذیری بالای سکونتگاه های زیستی در ایران اهمیت دو چندان می یابد. بر طبق آیین نامه استاندارد 2800، تقریبا به لحاظ آسیب پذیری 76 درصد از شهرهای ایران در پهنه های با خطر نسبی بسیار بالا، بالا و نسبتا بالای زلزله قرار دارند . وقوع زلزله های شدید در بویین زهرا، رودبار، بم، آذربایجان شرقی با تلفات جانی و مالی بسیار بالا، وقوع سیلاب های متعدد در استانهای مختلفی همچون تهران، البرز، لرستان، گیلان و مازندران و غیره، و عدم توانایی در کاهش خسارات ناشی از این حوادث در دهه های اخیر، نمایانگر عدم اثر بخشی مطلوب در اقدامات مختلفی است که با وجود اجرا از طرف سازمانها و ارگانهای مختلف، هنوز توفیق محسوسی برای شهرهای مختلف ایران به بار نیاورده است.
در تحقیقات گسترده ای که در موضوع تاب آوری شهرها از دهه 1970 تا کنون در سطح وسیعی از کشورهای دنیا صورت پذیرفته ، تقریبا به چهار بعد کلی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی می توان اشاره نمود. هر چند جنبه نهادی، خود یکی از ابعاد موضوع تاب آوری شهری است، لیکن در سایر جنبه ها، به نقش موثر آن جهت تحقق این موضوع اشاره گردیده است.
پرسش اساسی در پژوهش حاضر آن است که چه متغیرهایی بر تحقق یک مدیریت تاب آور شهری تاثیر گذار هستند و برای حصول به چنین مدیریتی چه معیارهایی باید ملاک عمل قرار باشند. به عبارت دیگر هدف اصلی در پژوهش حاضر، تمرکز بر جنبه نهادی تاب آوری شهری و شناسایی معیارها و متغیرهای اثرگذار بر آن، با توجه به نظام مدیریت شهری در ایران می باشد.
.2 روش تحقیق
در نمودار شماره 1 ساختار کلی پژوهش حاضر ترسیم گردیده است. مطابق این نمودار در بخش ادبیات تحقیق منابع مورد استفاده با تقسیم شدن به دو دسته فارسی و انگلیسی، موضوع را از هر دو جنبه بررسی نموده و متغیرها و معیارها به تفکیک استخراج شده اند، پس از تحلیل محتوای هر دسته، در نهایت نتایج منابع فارسی و انگلیسی با یکدیگر مقایسه گردیده و مدل مفهومی پیشنهادی جهت مدیریت تاب آور شهری ارائه شده است.
.3 ادبیات تحقیق
اگرچه مفهوم تاب آوری توسط هالینگ در دهه 1970 در زمینه اکولوژی مطرح شد، لیکن با گذشت زمان، این مفهوم در حوزه های مختلفی از علوم مورد بحث قرار گرفت. می رو و همکارانش - 2016 - در مروری که بر تعاریف مطرح در مورد تاب آوری انجام دادند، به این نکته اشاره کرده اند که سیر توجه به تاب آوری اگرچه از ابتدا تا دهه اول قرن بیست و یکم بیشتر ماهیت محیط زیستی داشته، لیکن در دو دهه اخیر مباحث مهندسی و جامعه شناسی بخش بیشتری از این تحقیقات را به خود اختصاص داده اند - Meerow et al, .2016:46 -
موضوع تاب آوری پس از عدم تحقق توسعه پایدار که مفهومی گنگ برای برنامه ریزان شهری بود، مطرح گردید و با توجه به آسیب پذیری بالای سکونتگاه های زیستی در نقاط مختلف جهان به سرعت موضوع پژوهش محققان گردید. شاید جدی ترین حرکت در زمینه بسط مفهوم تاب آوری در حوزه شهرسازی را باید چارچوب اقدامات هیوگو دانست که در سال 2005 میلادی از سوی سازمان نظارت بر توسعه سیاست های کاهش سوانح - از سازمانهای زیر مجموعه سازمان ملل متحد - منتشر شد . - UNISDR, 2005 - تعداد مقالاتی که بصورت کلی در حوزه تاب آوری طی دهه گذشته منتشر گردیده بسیار زیاد است، لیکن برخی جنبه های مهم تاب آوری هنوز پنهان مانده و تعداد پژوهش های انجام شده در آن ابعاد بسیار محدود می باشد.
یکی از آن مورد جنبه نهادی تاب آوری شهری است. در چارچوب اقدامات هیوگو به صراحت بر نقش مهم جنبه نهادی در تحقق تاب آوری شهری اشاره گردیده، هر چند بعد از آن در بسیاری از تحقیقات انجام شده در حوزه شهرسازی بصورت مستقیم به این جنبه اشاره نگردیده است. در پژوهش حاضر به بررسی رد پای جنبه نهادی در سایر پژوهشها که با رویکردهای مختلف تدوین شده اند، پرداخته شده و جهت سهولت ارزیابی محتوای آنها، مطالب در قالب جداولی ارائه گردیده اند. در جدول شماره - 1 - منابع منتشر شده به زبان فارسی با نگاه به رویکرد مورد توجه آنها تنظیم گردیده اند.
