بخشی از مقاله
چکیده
مراکز ارزشمند تاریخی شهرها، تجدید حیات وروان بخشی آنها و تجهیزشان برای ایفای نقش پایدار مرکز شهری در آینده، از اهمیت و حساسیت ویژه برخوردار است. از سوی دیگر، میدانیم طراحی خیابان اصلیِ محلات، اعم از محلات تاریخی با رویکرد ارتقاء کیفیت زندگی، راهبردی در جهت ارتقاء امنیت، حضورپذیری، حس مکان و دسترسی آسان برای همه افراد استفادهکننده از محیط میباشد.
از اینرو لزوم ساماندهی و طراحی محورهای ساختاری به عنوان یکی از عناصر اصلی در سازمان فضایی و ساختاری محلات تاریخی، بیش از پیش احساس میشود.در نوشتار پیشِ رو، سعی بر آن است تا از طریقِ بازگرداندن فعالیتهای برتر، به محدوده مرکز تاریخی تهران و ارائهی تسهیلات تشویقی و ترویج اسکان اقشار اصیل در فرآیند احیای مرکز تاریخی و ارتقاء کیفیت محیط، اقتصاد محله امامزاده یحیی را از این طریق احیا نماید.
روش تحقیق، تلفیقی از سنجش کمی و کیفی و بر اساس تحلیل پرسشنامههای تهیه شده در طول پژوهش و نیز شناسایی صورت گرفته از محله در بخش قبل، با استفاده از روش تحلیل راهبردی سوات، تحلیل وضع موجود محله صورت گرفته و بر پایه نتایجِ حاصله، جدول اهداف، راهبرد و سیاست های پیشنهادی ارائه شده است. سپس، بر پایه نتایج حاصل از جدول ارزیابی سوات و جدول اهداف، راهبرد و سیاست پیشنهادی، طرح پیشنهادی و نتیجه گیری کلی ارائه شده است. در آخر پیشنهادات پژوهش، با هدف بهبود کیفیت زندگی ارائه شده است.
.1 مقدمه
خیابانها و معابر از جمله فضاهایی هستند که اصلیترین اماکن عمومی یک شهر محسوب میشوند. یکی از مسائل مهم در طراحی خیابانها، توجه به حرکت پیاده و نیازهای آن به عنوان یک موضوع فراموش شده است. محور امامزاده یحیی، با قدمت 700 ساله ی خود، اصلیترین محور در استخوانبندی محله امامزاده یحیی محسوب میشود. محور امامزاده یحیی، علیرغم دارا بودن هویت و تاریخ 700 ساله، از معضلات بافت فرسوده مانند: خروج ساکنان بومی از محله،گسترش ناامنیهای اجتماعی و تجمع معتادان، تبدیل محله به محله خوابگاهی و کارگاهی و ... برخوردار بوده و به محوری فاقد کیفیت زندگی مطلوب تبدیل شده است.
بیتوجهی به نقش اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و معماری خیابان و توجه صرف به حرکت سواره و غفلت از طراحی و ساماندهی برای حرکت پیاده، یکی از نقایص شهرسازی معاصر است که باعث افزایش ناامنی و کاهش ایمنی راهها، انحطاط و فرسودگی روزافزون مراکز تاریخی شهرها، افت کیفیت فضاهای شهری، کاهش حضور پیاده و... شده است. در این پژوهش سعی بر این است که علاوه بر اولویت حرکت و ایمنی پیاده در طول محور و ارتقاء کیفیت زندگی در محور امامزاده یحیی، علاوه بر تزریق حس سرزندگی و حضورپذیری مردم، باعث افزایش رضایتمندی و رفاه ساکنان شود.
.2,1 بیان مسأله
منطقه 12 بخش اعظم مرکز اصلی کلان شهر تهران را در برمیگیرد که هسته تاریخی شهر نیز به شمار میرود . بافت تاریخی، در حال حاضر به علت فرسودگی فقدان تأسیسات و تجهیزات و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای امروزین زندگی با گریز جمعیت بومی و جایگزین شدن مهاجرین روستایی، اقشار فرودستِ جامعه شهری و افاغنه و ...، ناهماهنگی فرهنگ مهاجران و ساکنان جدید با فرهنگ تاریخی مکان و اُفول ارزشهای مکانی مواجه است و روند رکود و تخریب را طی میکند.
از سوی دیگر در این منطقه با کمبود سطوح خدماتی منطقه - آموزشی، بهداشتی و درمانی، فضای سبز و... - ، در مقابل ازدیاد سطوح فرهنگی- مذهبی مواجه هستیم، دلیل این امر را می-توان ناشی از توزیع نا متناسب خدمات بویژه در ردههای محله و ناحیهای در بخش مسکونی دانست. مطلوب آن است که بتوان با استفاده از توانهای موجود در بافت قدیمی و میراث فرهنگی محلهی عودلاجان - محور امامزاده یحیی - ، به نحوی کارآمد ، پایداری را در فرآیند تجدید حیات، پویایی و فعالیت ، با هدف ارتقاء کیفیت زندگی تضمین نمود . تأمین پایداری تجدید حیات ، در گروی آن است که درهرمداخله، با نگاهی همهجانبه چهار عامل کالبدی ، اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی همپیوند و بطور همزمان در نظر گرفته شود.
محلهی عودلاجان به عنوان یکی از معتبرترین محلات هستهی تاریخی-فرهنگی تهران با ویژگیهای منحصر به فرد آن - به لحاظ کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و ... - امروزه با فرسودگی قطعات، تنزل اعتبار و منزلت اجتماعی و رکود ارزش املاک به عنوان معضل دست به گریبان است . محله امامزاده یحیی که یکی از زیر محلههای محلهی عودلاجان است از این قضیه مستثنی نیست و دچار مشکلاتی اعم از: ناامنیهای اجتماعی، تنزل و رکود اقتصاد محله، نارسایی زیرساختها و تأسیسات، تبدیل شدن به محله کارگاهی و کارگرنشین و ... است.
طراحی خیابان اصلی محلات اعم از محلات تاریخی با رویکرد ارتقاء کیفیت زندگی، راهبردی در جهت ارتقاء امنیت، حضورپذیری، حس مکان و دسترسی آسان برای همه افراد استفادهکننده از محیط میباشد. همچنین با اعمال محدودیتهایی برای حرکت سواره و اولویتدادن به حرکت پیاده، امکان حضور همه اقشار استفاکننده و مهیا شدنِ خیابانی برای همهی افراد، افزایش مییابد. با تکیه بر مطالب فوق، این پژوهش با طراحی محور اصلی محلات تاریخی با رویکرد ارتقاء کیفیت زندگی درصدد تأمین رفاه ساکنان و حضور همهی افراد جامعه - پیر و جوان، پیاده و سواره و دوچرخه - ، تلاش برای حفظ ساکنین بومی، حفاظت و احیاء فضاها و عناصر با ارزش تاریخی و تقویت امنیت و ایمنی است.
.2 ادبیات تحقیق
.1,2 مفاهیم و تعاریف محور و خیابان
در مورد مفهوم خیابان و اینکه به چه مکانهایی اطلاق میگردد تا کنون بحثهایی صورت گرفته است این مفهوم در فرهنگ های مختلف در طی زمانهای مختلف تغییراتی داشته و شکل کارکردی و کالبدی آن تفاوتهایی داشته است . »راه«عاملی است که معمولاً با استفاده از آن، حرکت بالفعل و بالقوه میسر میگردد. از این رو »راه« ممکن است خیابان باشد؛ پیاده-رو باشد؛ جاده، خطوط زیرزمینی تراموا و یا خطوط راهآهن باشد. برای بسیاری از مردم این اسامی مهمترین عوامل در تصویر شهر هستند - لینچ، . - 94 :1389
مسیرها در ذهن شهروندان نه تنها خطوطی هستند که ارتباط و اتصال نقاط مختلف شهر را میسر میسازند، بلکه فضاهایی را تصویر میکنند که به صورت روزمره بیشترین حیات جمعی را در خود جای میدهند. به ویژه اینکه عمدهترین سهم را نسبت به سایر فضاهای شهری به خود اختصاص میدهند. بر این مبنا دیگر نمیتوان آنها را معبر یعنی محل عبور لقب داد. این فضاها مسیرهایی هستند که در ذهن شهروندان با حالوهواها و وقایع مختلف عجین شدهاند. این مسیرها به صورت انواع خیابانهای شهری، عبوری، محلی، بلوارها، کوچهها و بنبستها و پیادهراهها در سطح شهر عینیت مییابند - پاکزاد، :1383 و - .
مسیرها یکی از عناصر اصلی و زیربناییترین عنصر در ساختار ذهنی از یک شهر هستند، به واقع مسیرها گذر تاریخ و بازتاب تنوعات اجتماعی و اقتصادی شهرها هستند. آنها همواره محل بروز رویدادهای متنوع شهر از قبیل رفتوآمد، دادوستد، تبادلات فرهنگی، انجام مراسم مذهبی، بیان آراء سیاسی، تفریح و پرسه زدن و ... بودهاست؛ اولین و مهمترین فضاهای فرهنگساز میباشند. به همین دلیل ضرورت بازنگری در دستهبندی و طرح انواع محورهای شهری احساس میشود، به نحوی که تقسیمات جدید علاوه بر کنترل حجم ترافیک، گویای کیفیات محیطی و حالوهوای مورد توقع شهرندان از آن باشد - پاکزاد، . - 120-118 :1383
حضور عنصر خیابان به شکل امروزی در شهرهای ایرانی سابقه طولانی ندارد؛ در واقع کاربرد واژه خیابان در شهر، پدیدهای متأخر است. در گذشته بر آنچه که امروز خیابان نامیده میشود، واژههایی چون راه، شاهراه، معبر، شارع، گذر و کوی به کار میرفت و واژه خیابان بیشتر به مسیرهای داخل باغها اطلاق میشد - نقیزاده، 1389، . - 114 از مطالعه مبانی نظری و نظرات اندیشمندان راجع به کیفیتهای طراحی خیابان، جمعبندی زیردر قالبِ جدول شماره 1، برای طراحی محور امامزاده یحیی حاصل شده است:
اندیشمندان
جهانشاه پاکزاد
راب کریر
رابرت کوان
کامیلو زیته
مسعود خادمی
الیزابت برتن
الناز ناصری
کیفیتها و موارد طراحی
دارای ارزشهای فرهنگی و محیطی میباشند، خیابان محلی نقش ستونفقرات محلات را ایفا میکنند، کیفیتهای خیابان محلی: - 1ایمنی - 2خودمانی بودن - 3آرامش تفکیک حرکت سواره و پیاده، تنگتر بودن خیابانها و راستههای تجاری. فضای زنده، مهیج و پرتحرک و مهمترین فضای عمومی شهر. خیابان عنصر اساسی شهر و تجلیگاه زندگی اجتماعی و عملکردهای حیاتی است، حذف ناسازگاریها، ایجاد فضاهای شهری - میدان با هویت - ، استفاده از نشانههای بزرگ، متوسط و کوچک. مکانی برای مردم جهت راه رفتن و قدم زدن، پیادهروی و ایجاد برخوردهای اجتماعی، وجود پیادهروهایی که انسان به دور از شلوغی، با هر سرعتی که بخواهد در آن قدم بگذارد.
