بخشی از مقاله
چکیده
شهرسالم، شهری است که به طور مداوم و مستمر در حال آفرینش و بهبود بخشی به محیطهای کالبدی و اجتماعی وگسترش آن گونه منابع جامعه است که مردم را قادر می سازد یکدیگر را در راه اجرای تمامی عملکردهای زندگی و دستیابی به حداکثر توانهای خودشان پشتیبانی نمایند.هدف اصلی پژوهش حاضرتحلیل شاخص های شهر سالم وبررسی پایداری اجتماعی درشهر دانسفهان از توابع استان قزوین می باشد. .روش این پژوهش توصیفی _ تحلیلی وجمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای وپیمایشی، پرسشنامه و مصاحبه با ساکنان است .سپس پایداری پرسشنامه با استفاده ازآزمون آلفای کرنباخ مورد بررسی قرار گرفت .
تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSSانجام شده است و با مقایسه داده های میدانی واسنادی باشاخصهای استاندارد جهانی معلوم گردید که شهر دانسفهان از نظر شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، بهداشتی و فرهنگی با وضعیت مطلوب واستانداردهای شهر سالم فاصله دارد.
با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون نیز مشخص گردید که رابطه معنا دار ومستقیمی بین متغیر های اجتماعی همچون - امنیت،مشارکت در فعالیتهای اجتماعی،مسئولیت پذیری،تعلق مکانی واعتماد اجتماعی - وپایداری اجتماعی در شهر دانسفهان وجود دارد به طوریکه درمورد تمامی متغیرهای مذکورمقدارsigبدست آمده کمتر از0.05است وبه ترتیب مقدار ضریب همبستگی پیرسون آنها - 0.63 - ، - 0.37 - ، - - 0.12، - - 0.73و - 0.32 - می باشد که با توجه به مثبت بودن تمامی ضریب های بدست آمده نشان می دهد رابطه مستقیمی بین شاخصها با پایداری اجتماعی وجود دارد وهرچه قدر این متغیرها اقزایش یابند پایداری اجتماعی نیز بیشتر می شود.
با توجه به نتایج پژوهش برای بهبود وضعیت ساکنان راهکارهایی ازقبیل:افزایش دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی ،تشویق جداسازی زباله در سطح واحدهای مسکونی.تعیین مسیرهای عملی برای اصلاح بهداشت.ایجاد سالنهای ورزشی، ایجادمراکزانتظامی درمرکز شهر وغیره پیشنهاد شده است.
مقدمه
شهرها جایگاه اصلی فعالیت های انساانی اند و بزرگترین مصرف کننده منابع طبیعی نیز به شمار می آیند، بنابراین رسیدن به بالاترین پایداری ممکن در شهرها امری حیاتی است. پایداریشهرها صرفاً مربوط به مقولات زیست محیطی نیست بلکه رسیدن به پویایی اقتصادی، محیط قابل زندگی و برابری اجتماعی از جمله موارد مهم دیگر در این زمینه به شمار می آیند ؟توسعه شهرها جایگاه اصلی فعالیتهای انسانی یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آن را معادل با افزایش کیفی زندگی دانست که مسائلی مانند بهداشت ،آموزش ، رفاه ، آزادی حق بیان ، حقوق و غیر را شامل می شود.
جنبش شهرهای سالم نخستین بار در سال 1984 در اجلاس 2000 سلامت تورنتو به کار گرفته شد که تحت عنوان کنفرانس مراقبتهای بهداشتی میتوان از آن نام برد.
این اجلاس که از طرف سازمان بهداشت جهانی برگزار شده بودشهرسالم را چنین تعریف کرد :شهری که پیوسته در جهت گسترش آن دسته از سیاستهای مردمی و فراهم آوردن آن محیط فیزیکی و اجتماعی گام بردارد که مردمش را قادر سازد در راستای نائل شدن به کلیه اهداف زندگی و بالفعل نمودن تواناییهای بالقوهشان یکدیگر رامتقابلاً حمایت نمایند.
از سوی سازمان بهداشت جهانی، موضوع شهر سالم به نام یک جنبش جهانی مطرح میشود و جنبشی با این ایده و هدف شکل می گیرد که کلیه دست اندرکاران مسایل شهر را دور هم جمع کنند و با استفاده از امکانات موجود و با یک نظام هماهنگ و یک هدف معین برای سالمسازی محیط برنامه ریزی کنند.
شهر سالم یک مقوله سلامت عمومی است که در ماهیت خویش تحت تأثیر تغییر و تحولات اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی قرار میگیرد، از این رو،بررسی جنبه های بهداشت و سلامت که شامل وضعیت سلامت شهروندان و متعاقب آن تجزیه و تحلیل الزامات آن دربخشهای مختلف توسعه میباشد، ضروری است .بنابراین در یک اجتماع سالم همواره این باور وجود دارد که صرف نبودبیماری نمیتواند مبین یک شهر سالم باشد، بلکه شهروندان یک شهر سالم بایستی از یک قابلیت و کیفیت زندگی بالایی برخوردارباشد.
جوامع سالم دارای مشخصات منحصربه فردی هستند ؟ولی اصول مشترک دارند، که به ما اجازه در نظر گرفتن آنها را به صورت کلی می دهد ؟جوامع سالم دورنمایی از سلامت را برای آینده ارائه می دهند که در این راه پروسه هایی رادرجهت رسیدن به اهداف به کار می گیرند ؟بدین ترتیب این اصول مارا در شکل دادن به انگاره ای از شهر سالم یاری می دهد، تا برای هر اصل معیارها و شاخص هایی مشخص شود ؟از نظر میلیکا و همکارانش ابعاد شش گانه اصول و معیارهای کیفی شهر سالم عبارت است از:سیاسی،مدیریت،برنامه ها وفعالیتهای ارتقای بهداشت در شهر،مشارکت اجتماعی ومشارکت بین بخشی می باشد.
مفهوم پایداری از اواخر دهه ی 1970 در جهان مورد توجه قرار گرفت که این امر را میتوان ناشی از رشد آگاهیهای تازه در اثر عواملی چون نهضتهای زیست محیطی دهه ی1960 دانست
متأسفانه تاکنون تعریف جامعی از توسعه ی پایدار ارائه نشده است، تعریفی که بیش از همه مورد استفاده قرار گرفته تعریف کمیسیون برانتلند است که توسعه پایدار را نوعی توسعه می داند که بتواند نیازهای کنونی را بدون از دست دادن تواناییهای نسلهای آینده در تأمین نیازهایشان تأمین کند. تعریف دیگری توسط اتحادیه ی جهانی حفاظت در سال 1991 ارائه شده که بهبود کیفیت زندگی انسان در چارچوب ظرفیت برد اکوسیستم های حامی را مورد تأکید قرار داده است.لیکن بهتر آن باشد که به تعریفینسبتاً ساده و فرآیندگرا که رفاه نظام گرایانه بلندمدت را مدنظر قرار دهد به ترتیب زیر بسنده کنیم توسعه ی پایدار آن نوع توسعه ای است که سلامت انسان و نظامهای اکولوژیکی را در بلندمدت بهبود بخشد
شهر دانسفهان در حاشیه دشت قزوین واقع شده وبر اساس سرشماری نفوس مسکن سال1385حدود 7هزار نفر جمعیت داشته است که درسال 1395جمعیت آن به11هزارو500 نفر رسیده است. دانسفهان بر اساس طرح از پیش تععین شده شکل گرفته است که پس از زلزله بویین زهرا بازسازی شده است.این شهر در فاصله 65کیلومتری قزوین قرار دارد ودر کنار جاده ترانزیت تهران-بویین زهرا به تاکستان وهمدان استقرار یافته است شهر دانسفهان مرکز بخش دامنه جنوبی است که در سال 1372به عنوان نقطه شهری شناخته شده است
هدف این پژوهش بررسی شاخصهای شهر سالم در شهردانسفهان میباشد که از نظر شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، بهداشتی و فرهنگی با وضعیت مطلوب و استانداردهای شهر سالم فاصله داردوازنظرپایداری اجتماعی وزیست محیطی در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته است و در برخی زمینه ها نیز نیاز به برنامه ریزی و مشارکت هرچه بیشتر مسئولین و ساکنان شهر احساس میشود.
پیشینه تحقیق
به جرات می توان ادعا کرد که اولین نظریه جامع وجدی در زمینه شهر سالم مربوط به افلاطون است که تحت تاثیر ناملایمات اجتماعی عصر خویش اقدام به طرح ان نموده است. - جمشیدی ،. - 40:1367به نظرافلاطون بشر اولین بار برای مقابله با حوادث ورفع نیازمندی هایش گرد هم آمده وجامعه ی نخستین انسانی را شکل داد تا نیازهای اساسی خویش را براورده سازد.
پروژه شهر سالم، اولین بار در سال1984 توسط پرفسور لئونارد دوهل در کنفرانسی تحت عنوان ماورای مراقبتهای اولیه بهداشتی در تورنتو کانادا مطرح گردید
دراوایل سال 1986 دفتر منطقه ای سازمان بهداشت جهانی در اروپا پیشنهادی را جهت اجرای یک پروژه کوچک با هدف بهبود جهانی در اروپا، پیشنهادی را جهت اجرای یک پروژه کوچک با هدف بهبود سطح بهداشت ارایه داد،این پروژه که تنها شش شهر را در بر میگرفت پروژه شهرسالم نام گرفت.
حاتمی نژاد وهمکارانشان در پژوهش خود به تشریح وتوصیف ایده های شهرهای سالم پرداختند وبه این نتیجه رسیدن که شهرهای سالم به شهروندان کمک می کنند که تا با همکاری بین بخشی ومشارکت ،زمینه سلامت خودرا تحقق می بخشند.
در قرون وسطی به جز نظریه شهر خدای سن اگوستین ایده قابل بحثی مطرح نمی گردد،تا اینکه توماس مور در دوران رنسانس نظریه آرمانشهر خود را مطرح می کند.عناصر تشکیل دهنده آرمانشهر توماس مور عبارتند از :مرفواوژی همانند دولت شهرهای یونان باستان، اقتصاد مبتنی بر کشاورزی،اعتقاد به ذات احدیت و وجود الهه برای هر شهر وشیوه های ادراک شهر مرکب از شیوه های جمهوری وسلطنتی.
در حدود دو دهه است که پدیده ای تحت عنوان شهر سالم پا به عرصه وجود گذاشته است.ظهور چنین پدیده ای بیانگر عدم رضایت از وضعیت شهر های موجود می باشد وبدین معنی است که شهرهای فعلی مکانهای ناسالمی برای زندگی انسانها هستند.در واقع نیزهمین گونه است،در بخش عمدهای از تاریخ بشر،شهرها مکان ناسالمی برای زندگی خصوصا برای شهروندان فقیروکم درامد خود بوده اند.
دو سال بعد ازمنشور اتاوا درسال1986از سوی سازمان بهداشت جهانی، موضوع شهر سالم به نام یک جنبش جهانی مطرح میشود و جنبشی با این ایده و هدف شکل میگیرد که کلیه دست اندرکاران مسایل شهر را دور هم جمع کنند و با استفاده از امکانات موجود و با یک نظام هماهنگ و یک هدف معین برای سالمسازی محیط برنامه ریزی کنند.
دراوایل سال 1986 دفتر منطقه ای سازمان بهداشت جهانی در اروپا پیشنهادی را جهت اجرای یک پروژه کوچک با هدف بهبود جهانی در اروپا پیشنهادی راجهت اجرای یک پروژه کوچک با هدف بهبود سطح بهداشت ارایه داد .این پروژه که تنها شش شهر را در بر میگرفت پروژه شهرسالم نام گرفت. - بحرینی،. - 6:1386 بیش از 1000 پروژه شهر سالم از سال 2010 آغاز شده است که با توجه به رشد سریع پروژه ها امروزه بعنوان یک جنبش شهرسالم از آنها میتوان یاد کرد.
قدمی - 1390 - در مقاله ای تحت عنوان تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای شهر سالم با روش خوشه بندی فازی سی مینز و مدل تاپسیس مطالعه موردی نقاط شهری استان مازندران انجام داد که نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که عضویت نقاط شهری استان مازندران مستقل از عامل فضایی فاصله از مرکز است و عضویت غالب نقاط شهری در خوشه چهارم تفاوت در وضعیت شاخصهای شهر سالم در میان نقاط شهری غرب، مرکز و شرق مازندران را رد میکند.
بارتون در سال - 1389 - به مطالعاتی در قالب کتاب تحت عنوان برنامه ریزی شهر سالم پرداخته است .این کتاب در 6 فصل تنظیم شده، در این کتاب اصول، فرآیندها، سیاستها و تجربه های به اجرا در آمده برنامه ریزی شهری سالم بررسی شده است .موضوع های مورد بحث شامل برابری، همکاری بین بخشی، مشارکت اجتماعی، پایداری و پیوندهای آن با دستورالعمل محلی21 ، احیاء شکل شهر، محله، شاخصها و معیارهای ارزیابی عوامل تأثیر گذار بر سلامتی، دسترسی و حمل و نقل، فضاهای عمومی و برنامه ریزی مسکن همگی در تدوین برنامه شهر سالم اهمیت زیادی دارند.
مبانی نظری
در سومین اجلاس سازمان بهداشت جهانی پیش نویس قطعنامه ای که حاوی اهمیت حاوی اهمیت مساله بهداشت بود به امضاءرسید .در این قطعنامه به کشورهای عضو پیشنهاد شده بود که تمامی تلاش خویش را به کار گیرند که حداقل نیازمندی های بهداشتی را برای مدم خویش تامین کنند که به تبع آن زندگی واقتصاد سالم جریان یابد.
