بخشی از مقاله
چکیده
استان خراسان رضوی همانند بسیاری از استانهای کشور شاهد عدم توازن در توسعه یافتگی صنعتی است. در میان شهرستانهای موجود در استان خراسان رضوی، اغلب کارگاههای بزرگ صنعتی، تنها در دو شهرستان مشهد و نیشابور تمرکز داشتند و این دو شهرستان به ترتیب جایگاه اول و دوم از لحاظ توسعه یافتگی صنعتی در استان را دارا بودند. در این مطالعه برای تعیین مزیتهای نسبی و رقابتی بخش صنعت در شهرستانهای استان خراسان رضوی، از روش تغییر سهم استفاده گردید.
نتایج روش تغییر سهم حاکی از آن بود که از میان شهرستانهای مورد مطالعه، تنها شهرستانهای مشهد و نیشابور دارای مزیت نسبی بالقوه در تولید برخی فعالیتهای صنعتی بودند. شهرستان مشهد در فعالیتهای "محصولات از لاستیک و پلاستیک"، "ماشینآلات ودستگاههای برقی طبقهبندی نشده در جای دیگر"، "وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلر" و "تولید مبلمان ومصنوعات طبقهبندی نشده در جای دیگر" و شهرستان نیشابور در فعالیت "تولید سایر تجهیزات حمل ونقل" دارای مزیت نسبی بالقوه بودند.
در نتیجه میتوان انتظار داشت که این فعالیتها در آینده نقش بسیار مهمی در درآمد بخش صنعت این دو شهرستان و استان خراسان رضوی داشته باشند. سایر شهرستانهای استان در هیچیک از فعالیتهای صنعتی مزیت نسبی نداشتند.
به عبارت دیگر وضعیت نامناسب کنونی سایر شهرستانهای استان در زمینه فعالیتهای مختلف صنعتی و عدم سرمایهگذاری قابل توجه در این بخش، موجب از دست دادن مزیت نسبی و رقابتی بخش صنعت آنها در سالهای آتی شده است. از این رو انتظار میرود در سالهای آینده نیز تکیه اصلی بخش صنعت استان، تنها بر عهده دو شهرستان مشهد و نیشابور باشد.
مقدمه
صنعت یکی از بخشهای مهم و حیاتی اقتصاد هر کشور محسوب میشود، که تاثیرات قابل توجهی بر روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی درونکشوری و برونکشوری دارد. لذا توجه به آن، به منظور رشد و توسعه، جزء اهداف بیشتر جوامع قرار گرفته و با توجه به این امر است که کشورهای جهان سوم و از جمله کشور ایران، سالهاست که رشد و توسعه اقتصادی را از طریق توسعه این بخش پیگیری و هزینههای ریالی و ارزی فراوانی برای حل مسائل و مشکلات آن و ایجاد صنایع جدید صرف کردهاند
ساختار موجود صنعت کشور، از نظر سهم و جایگاه هر یک از رشته فعالیتها، در نتیجه تعامل سیاستهای بکار گرفته شده از طرف دولت از یک سو و واکنش تولید به تقاضای داخلی از سوی دیگر شکل گرفته است. در طول چهل سال گذشته، دولت نقشی تعیینکننده در شکلگیری ساختار موجود صنعتی کشور ایفا کرده است. این ویژگی هم به دلیل انجام سرمایهگذاری مستقیم بخش دولتی در رشته فعالیتهای مختلف صنعتی حاصل شده و هم ناشی از سیاستهای حمایتی اعمال شده بوده است
یکی از چالشهای برنامهریزی و سیاستهای آمایشی، پراکندگی نامناسب صنایع در استان است که هم اکنون به تمرکز بالا در پیرامون شهر مشهد انجامیده است. این امر، چه در سطح استان که به تمرکز 68 درصدی واحدهای بزرگ صنعتی - بیش از 10 کارکن - در شهرستان مشهد منجر شده و چه در سطح شهرستان مشهد که 62 درصد از صنایع را در محور قوچان متمرکز کرده است، از دیدگاه آمایشی و برنامهریزی نامناسب جلوه میکند
در استان خراسان رضوی، طی دوره زمانی 1375-86، شهرستان مشهد رتبه اول را در اشتغال و ارزش افزوده کل کارگاههای بزرگ صنعتی استان دارا بود و شهرستان نیشابور با اختلاف بسیار زیاد در جایگاه دوم قرار داشت. در حدود 75 درصد ارزش افزوده و اشتغال کارگاههای بزرگ صنعتی استان، تنها از شهرستان مشهد تامین میشد. تمرکز بسیار زیاد جمعیت استان در شهرستان مشهد به عنوان مرکز استان - بیش از 52 درصد جمعیت استان - و متمرکز شدن بسیاری از فعالیتهای صنعتی در این شهرستان، موجب پدید آمدن این شرایط شده است.
قطب دوم صنعتی استان شهرستان نیشابور بوده و 7,7 درصد از اشتغال و 9,7 درصد از ارزش افزوده استان از محل این شهرستان تامین میشد. شهرستان فریمان سومین رتبه را در تولید ارزش افزوده استان دارا بود در حالی که از نظر اشتغال رتبه نهم استان را دارا بود.
شهرستانهای سبزوار، قوچان، تربتجام، تربتحیدریه و چناران هر یک سهمی بالای یک درصد ارزش افزوده و اشتغال استان را دارا بودند و در مجموع 10 درصد اشتغال و ارزش افزوده کارگاههای بزرگ صنعتی استان از این شهرستانها تامین میگردید. کارگاههای بزرگ صنعتی در سایر شهرستانهای استان حتی در مورد شهرستانهایی نظیر گناباد، تایباد و کاشمر سهمی کمتر از یک درصد ارزش افزوده و اشتغال استان را دارا بوده و کمترین سهمها در ارزش افزوده و اشتغال استان مربوط به شهرستانهای بردسکن، خواف، خلیلآباد و کلات بود
آمار پراکندگی صنایع استان خراسان رضوی نشان میدهد که سیاستهای تشویقی و تنبیهی، آئیننامهها و حتی شیوه سرمایهگذاریهای زیربنایی بخش دولتی، برای ایجاد شهرکها و ناحیههای صنعتی در جهت توزیع مناسبتر فعالیتهای صنعتی تا کنون ناموفق بودهاند
هدف از این مطالعه، شناسایی و تعیین پتانسیلها و قابلیتهای تولیدی در کارگاههای بزرگ صنعتی شهرستانهای مختلف استان، با استفاده از روش تغییر سهم است. مزیت انجام این مطالعه این است که فرصتهای موجود در بخش صنعت شهرستانهای استان را معرفی میکند و به سیاستگذاران در زمینه تمرکززدایی بخش صنعت کمک خواهد کرد.
مروری بر مطالعات گذشته
مختاری - 1388 - در مقالهای تحت عنوان "تحلیلی بر برنامهریزی کاربری پارکینگ در شهر اصفهان با استفاده از مدلهای کاربردی برنامهریزی منطقهای"، با نگاهی جغرافیایی، وضعیت کاربری پارکینگ را در سطح شهر اصفهان با استفاده از سه مدل کاربردی - تغییر سهم، آزمون موازنه سرانه و روش آزمون همبستگی اسپرمن - تجزیه و تحلیل نمود. نتایج به دست آمده از مدلهای مذکور نشان داد که سرانه کاربری پارکینگ در مناطق 1،3،4،5 و 10 پایینتر و در مناطق 2، 6، 7، 8، 9 و 11 بالاتر از سرانه شهر اصفهان است.
مظهری و رحمانی - 1388 - با استفاده از روش تحلیل تغییر- سهم، آن دسته از محصولات مختلف زراعی و باغی که استان خراسان شمالی در زمینه تولید آنها دارای مزیت رقابتی است، مشخص کردند. نتایج محققین نشان داد که استان خراسان شمالی در تولید محصولاتی مانند پیاز، خربزه، گوجه فرنگی و انگور دارای مزیت رقابتی است. نتایج بدست آمده از روش دلفی نیز نشان داد که استان خراسان شمالی میتواند در زمینه تولید محصولات زراعی مانند نباتات علوفهای، سبزیجات برگی، کلزا، آفتابگردان و کنجد و محصولات باغی آلبالو، شلیل، شفتالو، زعفران و گیاهان دارویی از مزیت رقابتی برخوردار باشد.
دهیادگاری و همکاران - 1384 - در مقالهای به بررسی وضعیت شرکتهای صادرکننده سنگهای تزیینی از نظر سطح ابعاد چهارگانه مزیت رقابتی - کیفیت، کارایی، نوآوری و پاسخگویی به مشتریان - پرداختند. نتایج بررسی موید آن است که اولا اگر چه شرکتهای صادرکننده سنگهای تزئینی در بعد کیفیت از سطح کیفی مطلوب برخوردارند، ولی در سایر ابعاد مزیت رقابتی - از حیث کارائی، نوآوری و پاسخگویی به مشتریان - در سطح پایینی قرار دارند و ثانیا میان ابعاد مزیت رقابتی و عملکرد صادراتی شرکتهای صادر کننده سنگهای تزئینی، رابطهای مثبت و معنیدار وجود دارد.
آنجلوس - 2002 - در تحقیق خود تحت عنوان "تحلیل تجمیع و مطالعه صنعت هدف"، به مطالعه اجزاء رشد اشتغال در بخش خدماتIT و نرم افزار، در ایالت بروم پرداخت. او در این مطالعه از روش تحلیل تغییر سهم، برای دوره زمانی -2002 1997 استفاده کرد. در این مقاله کل رشد اشتغال در بخش خدماتIT و نرم افزار 500 فرصت شغلی بوده که این رشد به سه جزء اثر رقابتی، اثر محلی و اثر ترکیب صنایع تقسیم شد. مقدار این سه اثر به ترتیب برابر240، 115 و 145 بود.
تینگسو چیرن و همکاران - 2002 - در مطالعهای با عنوان" تشخیص اجزاء صادرات سنگاپور بوسیله روش تحلیل تغییر سهم پویا"، صادرات سنگاپور را از طریق این روش در طی دو دوره زمانی 1988-96 و 1997-2000 به سه بخش اثر صنعت، اثر رقابت و اثر متقابل تقسیم نمودند.
