بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی بافت های کهن شهری نوعی تکامل در شرایط فضای شهری است که از ضروریات ارتقاء گردشگری فرهنگی و اجتماعی عصر کنونی محسوب می شود به همین دلیل، حفظ و نگهداری اصولی بافت ها امری ضروری و انکارناپذیر است. توجه به ناکارآمدی بافت های کهن شهری، تلاش در رفع ناپایداری در این مناطق و فراهم آوردن شرایطی برای ارتقاء توریسم و گردشگری از اهداف ارزشمند این تحقیق می باشد. در نوشتار حاضر تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که از شناسایی و ارزیابی فضاها چگونه میتوان از بافت کهن شهری، بر ارتقای گردشگری شهرها استفاده کرد.
-1 مقدمه
فضاهای شهری بویژه، محدوده بافت های تاریخی و قدیمی به علت وجود جاذبه های نوستالژیک، معماری، فرهنگی و بناهای ارزشمندی که نمادی از شرایط اقتصادی، اعتقادی و اجتماعی آن دوران می باشد از مقاصد مهم گردشگری به شمار می روند. مرمت شهری و نوسازی و احیاء فضاهای تاریخی جهت بازگرداندن این محورها به چرخه زندگی با رویکرد توریسم محوری در شهر می تواند از جمله جالب ترین جاذبه های شهری قرار گیرد.[8] سرزمین ایران از کهن ترین مراکز شهرنشینی در جهان واز خواستگاه های آن به شمار می رود.
قدمت شماری از شهرهای تاریخی ایران به بیش از پنج هزار سال می رسد از همین رو حفظ ومرمت بافت تاریخی شهرهای ایران اهمیت بسیار دارد وضرورتی جدی در مدیریت شهری است. اهمیت مرمت واحیای بافت تاریخی شهرها هنگامی آشکار می شود که بافتهای تاریخی را به عنوان پیری با کوله باری از تجارب و اصالت قبول کنیم. بافت تاریخی شهرها استاد با تجربه ای است که می تواند ارزشهای نهفته درخود را بازگو نماید.
این بافت انعکاسی از جامعه است که مفهوم معنی دار"بودن"را به معنی صحیح کلمه دارد. مفاهیمی همچون هویت، خوانایی، نمایانی، سازگاری و بسیاری از مفاهیم دیگر از ویژگی های این بافت ها به شمار می رود [9]. احیای مناطق تاریخی تنها یک بار برای همیشه رخ نمی دهد بلکه امری است مداوم که در نهایت بایستی به سیستمی خود به خودی تبدیل شود. که این امر تنها با حضور تمام عیار ساکنان و شاغلان بافت امکان پذیر می شود.[18]
مسئله تدوین روش برای باززنده سازی فضاهای شهری کهن که درون شهر گسترش یافته و مدرن محصور مانده وموجودیت خود را تا این سالها حفظ کرده اند نیاز به شناخت دقیق ویژگی های محلی همه عواملی دارد که خصایص منحصر به فردی را به شهر می بخشد وآن را طبق صورت مسئله ای معین در تقابل ویا تضاد با لحظه تاریخی ما مطرح می کنند.[14] با این فرض هدف از انجام این تحقیق، حفاظت از بافت کهن شهری به عنوان یک ثروت اجتماعی و فرهنگی منحصر به فرد به منظور افزایش و ارتقاء صنعت گردشگری می باشد.
-2روش تحقیق
روش تحقیق پیمایشی از نوع توصیفی است که با به کارگیری تمام منابع و اسناد موجود و مطالعات کتابخانه ای برای تعمیم و توصیف استفاده شده است.
-3پیشینه پژوهش
از آنجایی که پژوهش حاضر درصدد ارزیابی بافت کهن به منظور توسعه گردشگری است، در ابتدا به بیان مواردی از تحقیقات صورت گرفته در این حیطه که از ارزیابی آنها بهره گرفته ایم، می پردازیم .از جمله این پژوهش ها، پژوهشی در ایران که مطالعات متنوعی در زمینه موضوع مورد مطالعه انجام گرفته که به برخی اشاره می شود: نوری و نوروزی آوارگانی[20] در ارزیابی بافت کهن برای توسعه توریسم در دهستان چغاخور چنین نتیجه گرفته اندکه منطقه نامبرده دارای توان ها و منابع متنوع محیطی و پدیده های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری است.
این بررسی نشان می دهد تمامی سطح منطقه برای توسعه توریسم - شامل تفرج گسترده و تفرج متمرکز - از توان بالایی برخوردار است. مبینی [15] در طرح بررسی و ارزیابی بافتهای کهن جاذب گردشگر - اکوتوریسم - در استان یزد به شناخت و معرفی پدیده ها و مکان های طبیعی و زیست - محیطی جاذب گردشگری در سطح استان پرداخته و نتایج این پژوهش حاکی از اهمیت و نقش گردشگری در بافت کهن استان یزد است. مخدوم [16] در پژوهشی با عنوان" آمایش سرزمین شش زیر حوزه جنگلی استان فارس "با استفاده از مدل اکولوژیک، کاربری های کشاورزی، مرتعداری ، جنگلداری واکوتوریسم منطقه را ارزیابی کرده است.
-4مبانی نظری
-1-4شهر
تعریف جامعی از شهر که بتوان شامل کلیه شهرهای جهان باشد مشکل است، چرا که شهرها به سیستم اقتصادی و اجتماعی، همسان وابسته نبوده و نکات مشترکی بین آنها وجود ندارد تا مبنایی برای تعریف عام شمول شهرها باشد. [11] تعاریف موجود در مورد شهر محور قومی دارد و عموماً بر اساس شهر مدرن غربی استوار است و در واقع شهرها کانون هایی هستند که در آنها آدمی به تصرف و استفاده از کره خاکی دست یافته است . و هم بر نواحی اطراف خود تأثیر می گذارد و هم از آن تاثیر می پذیرد. شهرها نمودار احتیاجات اقتصادی آدمی هستند و بر اساس این احتیاجات بسط و توسعه می یابند.[12]
بطور کلی نمی توان تعریف جامعی از شهر به دست آورد زیرا با گذشت زمان سیمای شهرها خواه ناخواه دستخوش تغییر و تحول شده و همیشه مبتنی بر یک اصول و شالوده ثابتی نخواهد بود.[7] امروزه در شناخت شهر از روستا ملاک هائی از قبیل ابعاد اکولوژیکی، شرایط شغلی، خصیصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بیش از سایر ملاکها مورد تأکید قرار می گیرد.[6]
-1-1-4 بافت شهری
بافت شهری عبارت است از دانه بندی و درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که به تبع ویژگی های محیط طبیعی به ویژه توپوگرافی و اقلیمی در محدوده شهر یعنی بلوک ها و محله های شهری به طور فشرده یا گسسته و با نظمی خاص جایگزین شده اند.[4]
-2-1-4 بافت کهن شهری
سابقه توجه به مفاهیم مربوط به فضاهای معماری و مطالعه بافتهای کهن به حدود صد سال پیش میرسد که در طی آن مطالعاتی درباره شهرهای یونان و روم انجام شد. [10] بافت کهن از مهم ترین بخش های هویتی هر جامعه محسوب می شود و پیدایش آن پیرو اطاعت از ساختارهای اقلیمی و فرهنگی است. [13] مجموعه ای منسجم از معماری، فرهنگ، اقتصاد و تبادلات اجتماعی یک ساختار شهری با پیشینه تاریخی باعث می شود که بافت های کهن به مرور زمان پدید آیند.[17]
بدیهی است عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر جامعه اثرات تعیین کننده بر بافتهای کهن شهری دارند و به تبع آن بهره گیری از تجربیات جوامع مختلف مورد تردید قرار می گیرد. با این حال، آگاهی از دانشها، بینشها و نظریات کشورهای مختلف و تجارب آنها می تواند در تدوین روش مناسب در برخورد به مساله و ارتقاء در نوع تجزیه و تحلیل عوامل موثر بر مداخله در بافتهای کهن مفید واقع شوند. در اینجا مروری مختصر بر تجارب کشورهای اروپایی به عنوان وسیع ترین تجربه مداخله در بافتهای کهن شهری جهان، هم از نظر اندیشه و هم از نظر اقدام، ارائه می شود.[2]
در سالهای قبل از از دوران صنعتی شدن، روند آرام تغییر شکل و نوسازی شهرهای تاریخی گذشته را عمدتا، معیارهای فرهنگی تعیین می کردند. این معیارها در طی زمان شکل می گرفتند و ابزار فنی محدود آن روزگار تاثیر اندکی بر آن داشت. علی رغم برخی گسستگیهای آشکار در تحول فضایی یا معماری شهر، تداوم فرهنگی بافتهای شهری محفوظ می ماند. فرارسیدن عصر صنعتی در اوایل قرن بیستم، وضعی کاملا نو پدید آورد.
پیشرفتهای فنی این عصر ابزار لازم را در اختیار نیروی خلاق و دگرگون انسان قرار داد تا در عرصه جدید معماری شهر نیز خود را نشان دهد.[2] از این دوران به بعد، بافت و فضای کهن شهرها گاه به عنوان عاملی ارزشی و گاه ضد ارزش و مانع رخ می نماید. مسئله شهرهای کهن در کشورهای در حال رشد به شدت بیشتری مطرح است زیرا در این کشورها موج نوسازی نه در قرن نوزدهم بلکه در سالهای 1950 تا 1960 میلادی روی داد.[2]
