بخشی از مقاله
چکیده
شهرستان بهمئی یکی از شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد است که از لحاظ گردشگری - به خصوص گردشگری طبیعت گرا- استعداد ویژه ای دارد. با توجه با جلوه های فقر و محرومیت این شهرستان از یک طرف و ظرفیت خاص گردشگری آن از طرف دیگر، میتوان از توسعه گردشگری جهت زدودن فقر و محرومیت از این شهرستان استفاده بهینه نمود که تحقق این مهم مستلزم شناسایی استعدادهای بالقوه این شهرستان در انواع گردشگری و همچنین بررسی این مناطق مستعد گردشگری از لحاظ برخورداری از امکانات، زیرساختها و دیگر شرایط مناسب توسعه گردشگری، جهت برنامه ریزی میباشد.
در این راستا، این پژوهش با استفاده از GIS و AHP به شناسایی و پهنه بندی مناطق مستعد توسعه انواع گردشگری در شهرستان بهمئی پرداخته است و در نهایت مناطق مستعد هر کدام از انواع گردشگری را در 5 سطح به صورت درصدی از مساحت شهرستان پهنه بندی و محاسبه کرده است. نتایج حاکی از آن است که استعداد اول شهرستان بهمئی در انواع گردشگری به گردشگری طبیعت گرا و بعد از آن به ترتیب به گردشگری عشایری و صنایع دستی، گردشگری تاریخی، گردشگری مذهبی و گردشگری علمی-تحقیقاتی اختصاص دارد. همچنین، مناطق و پهنه های برخوردار از امکانات و زیرساختهای مرتبط،لزوماً با مناطق مستعد گردشگری هم پوشانی ندارد.
-1 مقدمه
-1-1 بیان مسئله
امروزه اهمیت صنعت توریسم بر هیچ کشوری پوشیده نیست و تمامی کشورها به اهمیت روزافزون آن در توسعه کشورها پی بردهاند - قره بیگلو و شادی دیزجی، . - 150 : 1390 صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین پدیدههای هزاره -1 این مقاله بر گرفته از طرح »مطالعه و طراحی پایگاه اطلاعات جغرافیای - GIS - گردشگری شهرستان بهمئی« است است که توسط نگارندگان و زیر نظر »سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کهگیلویه و بویر احمد« به اتمام رسیده است.
سوم، طی نیم قرن گذشته با رشد تصاعد گونه خود تأثیر بسزایی در رشد و پویایی اقتصادی و تبادلات فرهنگی کشورها داشته است، به طوری که بسیاری از صاحبنظران، قرن حاضر را قرن گردشگری نام نهادهاند - اشرفزاده و همکاران، - 84 :1389 و از گردشگری به عنوان گذرگاه توسعه - Swarbrook,1998 - ، اهرمی قدرتمند در الگوواره توسعه - Hawkins, 2006, 350 - بزرگترین و متنوعترین صنعت در دنیا - تقوایی و همکاران، - 2 :1390 و رکن اصلی توسعه پایدار - امین بیدختی و همکاران، - 50 :1389 یاد میکنند و همچنین سازمان گردشگری جهانی در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است - Samuel Seongseop & others, 2007: 1031 - - تقوایی و صفرآبادی، . - 36 :1390
ایران، سرزمینی چهار فصل و با تمدنی چند هزار ساله است که از جاذبههای متنوع و منحصر به فرد تاریخی، مذهبی، فرهنگی، طبیعی و غیره برخوردار است - طیبی و همکاران، . - 86 :1386 غنای جاذبهها در ایران موجب شده است که آن را جهانی در یک مرز بنامند. جاذبههای ایران آن قدر متنوع است کهتقریباً برای هر سلیقهای انگیزه کافی برای سفر بدین کشور را به وجود میآورد - مهدوی و همکاران، . - 40 :1387 به همین دلیل به باور بسیاری کارشناسان و به تصدیق سازمان یونسکو از نظر دارا بودن جاذبههای گردشگری در ردیف دهم جهان - قدمی و همکاران، - 113 : 1389 و از نظر تنوع و غنای اکوسیستمی، جزء پنج کشور اول دنیاست.
در این میان استان چهار فصل کهگیلویه و بویراحمد از لحاظ جاذبه های گردشگری در بخشهای مختلف خصوصاًB طبیعت گردیB با داشتن دو اقلیم سردسیری و گرمسیری در فصول مختلف سال با وجود کوههای سر به فلک کشیده، جنگلهای انبوه با درختان کهنسال بلوط، رودخانههای پر آب، آبشارهای چشم نواز، آب و هوای دل انگیز، گونههای جانوری متنوع، انواع گیاهان دارویی طبیعی، صنایع دستی و مردمی مهربان و خونگرم یکی از مستعدترین استانها جهت توسعه گردشگری است که می تواند توجه ایرانگردان و حتی جهانگردان زیادی را به خود جلب نموده و زمینه توسعه فرهنگی و اقتصادی استان را بیش از پیش فراهم نماید - خلقی پور و همکاران، . - 3 :1389
شهرستان بهمئی Bبه عنوان یکی از مهمترین شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمدB با برخورداری از سوابق تاریخی و فرهنگی و ویژگیهای طبیعی، ظرفیت قابل توجهی برای سرمایه گذاری در صنعت گردشگری را دارا میباشد و با سازماندهی دقیق میتوان از یک سو منبع سرشاری از درآمد را به دست آورد و از سوی دیگر وسیلهای برای از بین بردن بیکاری مردم منطقه باشد. این شهرستان از لحاظ فعالیتهای گردشگری داری توانمندیهای بالایی میباشد، به طوری که از نظر جاذبههای طبیعی و فرهنگی یکی از مناطق منحصر به فرد در استان و کشور میباشد اما متأسفانه آن طوری که باید و شاید، برنامهریزی دقیق و متناسب با اصول گردشگری در آن صورت نگرفته و در تمامی مناطق گردشگری از لحاظ امکانات و خدمات زیربنایی و روبنایی شاهد کمبودها و مشکلات بسیاری میباشد - دادرس و جشنی، . - 14 :1389
بنابراین با توجه با استعداد و ظرفیت گردشگری این شهرستان از یک طرف و جلوههای فقر و محرومیت آن از طرف دیگر، جا دارد که توسعه گردشگری به عنوان سرمشق و سرلوحه توسعه پایدار اجتماعی- اقتصادی این شهرستان، در دستور کار مسئولان و برنامهریزان مربوطه قرار گیرد. تحقق این مهم، مستلزم شناسایی و تعیین پتانسیل و ظرفیتهای این شهرستان در انواع گردشگری جهت برنامهریزی و بهرهبرداری منطقی از آنها میباشد؛ لذا این مقاله در پی آن است تا با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - و اطلاعات مربوط به گردشگری و زیرساختهای مربوطه در این شهرستان، به شناسایی و پهنه بندی انواع پتانسیلهای گردشگری و همچنین وضعیت زیرساختها و تسهیلات مورد نیاز گردشگری و محدودیتها و فرصتهای موجود در سطح شهرستان بهمئی بپردازد.
-2-1 پیشینه پژوهش
در زمینه امکان سنجی، تعیین ظرفیت، شناسایی و پهنه بندی مناطق مستعد گردشگری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تاکنون مطالعات بسیار متعدد و متنوعی در نواحی مختلف کشور صورت گرفته است که مجالی برای بیان و تشریح کامل آنها در اینجا نیست و از میان آنها تنها به عنوان نمونه چند مورد بیان میشود. پارسایی - 1385 - با استفاده از پارامترها و لایههای مدل اکوتوریسم - مخدوم، - 1383 از قبیل شکل زمین - درصد شیب، ارتفاع از سطح دریا و جهتهای جغرافیایی - ، خاک شناسی - حاصلخیزی، عمق، بافت و زهکشی - ، پوشش گیاهی - تراکم، فرم رویشی و وضعیت مراتع - ، سنگ شناسی، مناطق حفاظت شده، وضعیت اقلیمی - توزیع دما، رطوبت، روزهای آفتابی، سرعت متوسط باد - و دبی آب به امکان سنجی و پهنه بندی نواحی مستعد اکوتوریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد در محیط GIS پرداخت و همچنین وضعیت شهرستان-های این استان را به لحاظ میزان برخورداری از زیرساختهای توسعه گردشگری مورد بررسی قرار داد .
فرج زاده و کریم پناه - 1387 - با بهکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی و تهیه، تلفیق و همپوشانی لایههای اطلاعاتی استان کردستان شامل نقشه-های سطوح ارتفاعی، شیب، پوشش گیاهی، سطوح آبی، رودخانهها و چشمههای معدنی، به تحلیل و تعیین پهنههای مناسب هر کدام از موارد مذکور پرداختند و دریافتند که حدود 80 درصد از پهنه استان دارای پتانسیلهای لازم برای توسعه انواع فعالیتهای اکوتوریستی میباشد. بهنیافر و منصوری دانشور - 1389 - به پهنهبندی آمایشی حوضه آبریز گلمکان با رویکرد ارزیابی چند عامله و استفاده از مدل AHP - در محیط - GIS به منظور توسعه گردشگری در سه طبقه کیفی مجاز، ممنوع و مشروط پرداختند و نشان دادند که تنها حدود 12 درصد از حوضه واجد قابلیت برای توسعه گردشگری به طور مجاز میباشد و در حدود 46 درصد از حوضه، قابلیت توسعه فقط به صورت مشروط با رعایت جوانب اکولوژیکی میسر است و در 42 درصد باقی حوضه هم توسعه گردشگری تحت هر شرایطی ممنوع میباشد.
فاضل نیا و همکاران - 1390 - ، با استفاده از GIS به ارایه الگوی بهینه سطحبندی روستاهای واجد ارزش گردشگری در شهرستان بویراحمد پرداختند و متناسب با سناریوهای مطرح شده، کلاس بندی روستاهای واجد شرایط گردشگری را در سه سطح تعیین و مشخص کردند. خلیلی و همکاران - 1391 - با تهیه، تلفیق نقشهها و لایههای اطلاعاتی شامل نقشههای شیب، پوشش گیاهی، سطوح ارتفاعی، رودخانهها و نقشه آبشار و چشمههای معدنی استان لرستان در محیط GIS، پهنههای مناسب هر کدام از موارد بررسی شده را تعیین کردند و در نهایت به این نتیجه رسیدند که 70 درصد از پهنه استان لرستان پتانسیلهای لازم برای توسعه انواع فعالیتهای اکوتوریستی میباشد. در مجموع هر چند در مورد قلمرو مورد مطالعه - شهرستان بهمئی - تاکنون پژوهش مشابهی صورت نگرفته، اما راجع به دیگر مناطق کشور از لحاظ تجربی پیشینهای غنی در زمینه موضوع مورد مطالعه موجود بوده که معیارها، تجربیات و دستاوردهای آنها پشتوانه این پژوهش محسوب میشوند.
-3-1 مواد و روشها
دیدگاه اصلی در روش تحقیق این مقاله، توصیفی تحلیلی و نوع آن کاربردی- توسعهای است که با رویکرد سیستماتیک و بر مبنای اطلاعات تئوریکی و دادههای جغرافیایی - مکانی- فضایی - انجام میگیرد. ابزاری که برای چنین تحلیلی به کار گرفته میشود، ابزار GIS و مدل همپوشانی شاخصها - IO1 - و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - است. ابتدا از طرق مختلف - مراجعه به سازمانها، اسناد و گزارشهای مربوطه و همچنین عملیات میدانی و استفاده از GPS برای تعیین مختصات جاذبهها و ... - اطلاعات مربوط به جاذبهها و تسهیلات گردشگری شهرستان تهیه و با انتقال به محیط GIS، پایگاه اطلاعات جغرافیایی گردشگری شهرستان بهمئی طراحی و تکمیل شد. سپس با تهیه و اضافه کردن لایههای تکمیلی دیگر - از قبیل شیب، کاربری اراضی، وضعیت لرزه خیزی و ... - و تلفیق و همپوشانی آنها با یکدیگر، عملیات مورد نظر پیاده شد.
