مقاله شنـاسـایی عـوامـل موثر بر افشـای اطلاعات مالی در سـازمـانهای شهرداری مشهد

بخشی از مقاله

چکیده

نظام حسابداری و گزارشگری مالی شهرداری ها یکی از ابزارهای اساسی ایفا و ارزیابی مسوولیت پاسخگویی حاکم بر منابع مالی این قبیل نهادها محسوب می شود. بررسی عوامل موثر بر افشای اطلاعات مالی شهرداری ها، تحول و انجام اصلاحات بنیادی در نظام حسابداری و گزارشگری مالی شهرداری های کشور را تسهیل و زمینه لازم را برای تنظیم رهنمودهای حسابداری کارآمد جهت اجرای صحیح نظام مذکور فراهم میکند.

تحقیق حاضر به منظور بررسی عوامل مالی و غیر مالی موثر بر افشای اطلاعات در سازمان های تابعه شهرداری مشهد، صورت پذیرفته است. برای آزمون فرضیه های تحقیق، از داده های تاریخی سال های 1391-1387 مربوط به 11 سازمان وابسته به شهرداری مشهد و از تحلیل رگرسیون، استفاده گردیده است. نتایج تحقیق، نشان داد که، هر چه اندازه سازمان کوچکتر و بازده سرمایه گذاری بیشتر بوده و از طرفی هنگامی که اعمال نظارت توسط شهرداری بیشتر و مجامع عمومی سالانه به موقع تشکیل گردد، مدیران سازمان ها تمایل بیشتری برای افشای اطلاعات نشان می دهند.

مقدمه

گزارشگری مالی و افشای اطلاعات به عنوان ابزاری برای انتقال اطلاعات به استفاده کنندگان و افراد ذینفع در سالهای اخیر به طور وسیعی مورد توجه قرار گرفته است. ضروری است بنگاههای اقتصادی از طریق ارائه اطلاعات شفاف، صحیح و قابل اعتماد اشخاص ذینفع رادر جریان نحوه بکار گیری منابع اقتصادی قرار دهند. این اطلاعات در قالب گزارش های مالی افشاء می گردد. گزارش های مالی یکی از اصلی ترین منابع اطلاعاتی است که تصمیمات اقتصادی برخی از سرمایه گذاران با توجه به تجزیه و تحلیل نتایج حاصله از آن شکل می گیرد و به آنها این امکان را می دهد که از میان گزینه های مختلف کاربرد منابع کمیاب در انجام فعالیت های تجاری و اقتصادی ، به انتخابی منطقی مبادرت نمایند.

گزارشگری مالی بر اساس نظر هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی ، باید اطلاعاتی را فراهم سازد که برای سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان بالفعل و بالقوه و سایر استفاده کنندگان مفید واقع شود. بنابراین جهت مفید واقع شدن اطلاعات حسابداری در تصمیم گیری استفاده کنندگان، هدف های حسابداری و گزارشگری ایجاب می کند که اطلاعات به گونه ای مطلوب و کامل در گزارش های مالی افشاء گردد. در حالی که افشای اطلاعات مالی در تصمیم گیریهای صحیح و آگاهانه توسط سرمایه گذارن امری حیاتی است، اما تجربیات گذشته و بررسی های انجام شده در کشورهای مختلف نشان دهنده این واقعیت است است که واحدهای تجاری بدون فشارهای دولت و الزامات حرفه ای، ممکن است تمایلی به افشای بیشتر اطلاعات نداشته باشند.

در سال های اخیر نهادهای حرفه ای و بورس های اوراق بهادار در بسیاری از کشورها، فشارهای زیادی به واحدهای تجاری در جهت بهبود کیفیت و افزایش کمیت اطلاعاتی که باید افشاء شود وارد کرده اند. لیکن در سازمان های وابسته به شهرداری ها چندان فشار و محدودیت لازم درجهت افشا و حائز اهمیت بودن این گزارشات به چشم نمی خورد . از طرفی امروزه تداوم فعالیت با بنگاهایی است که در بازار رقابت، سعی در شفاف سازی گزارشات خود و استفاده از فناوری به روز دنیا نمایند، لذا امروزه ظهور فناوری های جدید اطلاعات و ارتباطات و اهمیت و نقش بسزای این پدیده، که خود رویه های معمول حسابداری را تحت تاثیر قرار گرفته و متعاقبا در بعضی موارد زمینه افشای اینترنتی اطلاعات مالی در سراسر جهان را فراهم نموده است.

البته برخی از ویژگی های این سازمان ها نظیر سابقه، نقدینگی، اهرم مالی، اندازه، سودآوری و نوع فعالیت و ... در میزان وقوع این پدیده و کیفیت آن تاثیر گذار است . حفظ منافع عمومی، مستلزم گزارشگری مالی قابل اتکا، به موقع و سلامت مالی سازمان هاست و هرچه شفافیت اطلاعات بیشتر باشد به همان اندازه تحصیل منافع عمومی بهتر ایفاء خواهدشد . لذا موضوع افشای اطلاعات به نحو مناسب، جامع و کامل در نحوه برداشت و سبک تفکر تعداد زیادی از افراد جامعه و بخصوص سرمایه گذاران و مشارکت کنندگان موثر است.

در دهه آخر قرن بیستم که به دهه انقلاب در حسابداری و گزارشگری مالی بخش عمومی نیز موسوم است، تحولات چشمگیری در نظام های حسابداری و گزارشگری مالی دولت ها و حکومت های محلی کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه صورت گرفته است. این تحولات اساسیکه عمدتاً به علت افزایش مطالبات شهروندی دایر بر حق پاسخ خواهی و تغییر در نگرش دولتمردان و سیاستمداران نسبت به ایفای مسؤولیت پاسخگویی مالی و عملیاتی صورت پذیرفته است، به شکل گیری نظام نوین گزارشگری مالی در بخش عمومی منجر گردید.

این کشورها بدین دلیل موفق به طراحی و اجرای نظام نوین حسابداری و گزارشگری مالی شدند، که ابتدا چارچوب نظری و اصول حسابداری و گزارشگری بخش عمومی را تدوین و سپس نسبت به طراحی نظام حسابداری و گزارشگری مالی این بخش اقدام نمودند.

حسابداری و گزارشگری مالی یکی از سیستم های فعال در نظام پاسخگویی حاکم بر فعالیت شهرداری ها به عنوان یکی از نهادهای بزرگ بخش عمومی است. گزارشگری مالی در تعامل و ارتباط نزدیک با سیستم های بودجه بندی، حسابرسی و ارزیابی عملکرد، زمینه لازم را برای برقراری جریان آزاد اطلاعات بین مقامات اجرایی شهرداری ها در قامت پاسخگو و شهروندان و نمایندگان منتخب آنها در شوراهای اسلامی شهر، در جایگاه پاسخ خواه فراهم می کند. مسوولیت پاسخگویی عمومی بر پایه مفاهیمی چون حق دانستن واقعیات برای مردم و الزام مقامات اجرایی به ارائه دلایل منطقی درباره عملکرد خود و پیامدهای آن استوار است.

رابطه مسوولیت پاسخگویی عمومی که بر مبنای حق و الزام در نهادهای بخش عمومی شکل می گیرد، شالوده و محور اصلی مبانی نظری و مفاهیم حسابداری و گزارشگری مالی این قبیل نهادها است . نظام حسابداری و گزارشگری مالی شهرداری ها یکی از ابزارهای اساسی ایفا و ارزیابی مسوولیت پاسخگویی حاکم بر منابع مالی این قبیل نهادها محسوب می شود. بررسی عوامل موثر بر افشای اطلاعات مالی شهرداری ها، تحول و انجام اصلاحات بنیادی در نظام حسابداری و گزارشگری مالی شهرداریهای کشور را تسهیل و زمینه لازم را برای تنظیم رهنمودهای حسابداری کارآمد جهت اجرای صحیح نظام مذکور فراهم میکند.

معیارهای متعددی بر میزان شفافیت و افشای اطلاعات شهرداری ها اثرمی گذارند اما شناخت تاثیر این عوامل بر میزان افشا، کار پیچیده ای بوده و از محدوده زمان و هزینه سرمایه گذار خارج است. بنابراین، با توجه به اهمیت بررسی عوامل موثر بر افشای اطلاعات و ونقش شفافیت و افشای کامل اطلاعات نسبت به پاسخگویی حاکم بر منابع مالی، این پژوهش بر آن است، تا به بررسی برخی عوامل موثر بر افشای اطلاعات مالی در سازمان های وابسته به شهرداری ها بپردازد.

روش تحقیق

این تحقیق از نوع تجربی در حوزه تحقیقات حسابداری و مبتنی بر اطلاعات واقعی صورت های مالی سازمان های وابسته به شهرداری می باشد. همچنین از نوع همبستگی و از لحاظ روش جمع آوری داده ها، تحقیقی توصیفی است. روش شناسی تحقیق پس رویدادی است و چون می تواند در فرایند استفاده از اطلاعات کاربرد داشته باشد، لذا نوعی تحقیق کاربردی است. برای بررسی رابطه بین متغیر وابسته - افشا - و متغیر مستقل - عوامل مالی و غیر مالی - ، مدل رگرسیون چند متغیره با استفاده از داده های ترکیبی - پانلی - مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. روش رگرسیونی به کار گرفته شده، روش حداقل مربعات معمولی می باشد.

یافته ها

در سطح معنایی، کلمه افشاء به معنی انتشار اطلاعات است ، اما حسابداران اغلب تمایل به استفاده محدود از این واژه به معنای انتشار اطلاعاتصرفاً مالی واحد تجاری ، در گزارشهای سالانه دارند. تعیین مقدار اطلاعات قابل ارائه بستگی به اهداف گزارشگری مالی و اهمیت اقلام دارد واژه افشاء در گستردهترین مفهوم خود به معنای ارائهی اطلاعات است. حسابداران از این عبارت به صورت محدودتری استفاده میکنند و منظور آنان انتشار اطلاعات مالی مربوط به یک شرکت در گزارشهای مالی - معمولا در قالب گزارشهای سالانه - است .

در برخی موارد، این مفهوم باز هم محدودتر و به معنی ارائهی اطلاعاتی است که در متن صورت های مالی منظور نشده است. انتشار اطلاعات در ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد، اغلب تحت عنوان شناخت و اندازهگیری مدنظر قرار می گیرد. بنابراین در محدودترین مفهوم، افشای اطلاعات شامل بحث و تحلیلهای مدیریت، یادداشتهای همراه صورت های مالی و گزارش های مکمل است.

افشاء، ارایه مجموعهای از اطلاعات شامل صورت های مالی و یادداشت های همراه، بحث و تجزیه و تحلیل مدیریت، گزارش حسابرس و بازرس قانونی و سایر الزامات مقرر توسط مراجع قانونی و نظارتی نظیر سازمان بورس اوراق بهادار را در بر می گیرد.

هندریکسن و ونبردا در تعریف افشاء آورده اند : "افشاء در حالت کلی به معنای انعکاس اطلاعات است. اما حسابداران از این واژه معنای محدودتری را در نظر میگیرند و آن را به معنای انعکاس اطلاعات مالی واحد تجاری در قالب گزارشهای مالی می دانند، که معمولاً به صورت سالیانه ارائه میشود بلکویی ، افشاء را دربرگیرندهی اطلاعاتی میداند که برای سرمایهگذار معمولی مفید واقع شود و موجب گمراهی خواننده نگردد. به صورتی آشکارتر، اصل افشاء بدین معنی است که هیچ اطلاعات مهم مورد توجه و علاقه سرمایهگذار معمولی نباید حذف و یا پنهان شود ولک و تزنی افشاء را در برگیرندهی اطلاعات مالی مربوط، اعم از اطلاعات داخل و خارج از صورتهای مالی میدانند.

همچنین افشای اطلاعات بودجهای را به عنوان یکی از موارد افشای خارج از متن صورتهای مالی، معرفی میکنند استانداردهای حسابداری مالی آمریکا - 1984 - نیز در بیانیهی مفاهیم حسابداری شمارهی پنج - شناخت و اندازهگیری در صورت های مالی واحدهای تجاری - بین شناخت و افشاء تمایز قائل شده و معتقد است که شرکت ها اطلاعات مالی خود را از دو طریق افشاء و شناخت به جامعهی سرمایهگذاران ابلاغ میکنند .

افشاءبه فرایند ارائهی اطلاعات اقلام صورت های مالی از طریق یادداشتها، جداول تکمیلی یا سایر ابزارها، گفته میشود در حالی که شناخت به فرایند رسمی گنجاندن اقلام - در قالب اعداد و ارقام - در صورت های مالی اشاره دارد - بندهای شش و نه - . با این وجود، اسکات یکی از کاربردهای نظریهی بازار اوراق بهادار کارا را اهمیت یکسان اطلاعات تکمیلی - موجود در یادداشتها و سایر مکان ها - و اطلاعات موجود در متن صورت های مالی میداند، ولک و همکاران معتقدند که از یک دیدگاه گسترده، افشاءبه ارائهی اطلاعات در صورت های مالی و موارد تکمیلی شامل یادداشتها، رویدادهای پس از تاریخ ترازنامه، بحث و تحلیل های مدیریت دربارهی عملیات سال آینده، پیش بینی-های مالی و عملیاتی، خاصهی رویههای با اهمیت حسابداری و گزارش های مالی مکمل اشاره دارد

افشای اطلاعات همراه با و خارج از متن صورتهای مالی شامل موارد زیر است: تهیه و گزارش صورتهای مالی مکمل نظیر صورتهای مالی تورمی، افشای اطلاعاتی که نمیتوان آنها را در متن صورتهای مالی گزارش کرد، از طریق یادداشتهای همراه صورتهایمالی، افشای رویدادهای با اهمیت بعد از تاریخ صورتهای مالی، از طریق یادداشتهای همراه، پیشبینی عملیات سال آینده، تجزیه وتحلیل مدیریت از عملیات، در گزارشهای سالانه اهداف حسابداری و گزارشگری مالی عمدتا از نیازها و خواستههای اطلاعاتی استفادهکنندگان خارجی سرچشمه میگیرد.

به عقیده آندرسن و شرکا هدف کلی صورتهای مالی ارائه اطلاعات در مورد ماهیت و ارزش منابع اقتصادی یک بنگاه تجاری و علایق بستانکاران و حقوق صاحبان سهام در آن منابع و تغییرات در ماهیت و ارزش این منابع در دوره های مختلف است. کمپفیلدمیگوید هدفهای اساسی که با روششناسی حسابداری بدست میآید عبارت است از: ارائه اطلاعات مالی قابل اتکا و مربوط برای کمک به مدیریت در عملیات تشخیص کارایی و توانایی مدیریت. طبق نظر هیأت استانداردهای حسابداری مالی یکی از اهداف گزارشگری مالی فراهم ساختن اطلاعاتی پیرامون وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است و هدف دیگر پاسخگویی مدیران به سرمایهگذاران و مالکان است تا معلوم شود که آیا مدیران بابت منابعی که به صورت امانت به آنان سپرده شده کوتاهی کردهاند یا خیر.

همچنین طبق نظر هیأت استانداردهای حسابداری مالی، گزارشگری مالی منحصر به تهیه و ارائه صورت های مالی نیست بلکه سایر طرق ارائه و تفسیر اطلاعات را که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با اطلاعات مالی ارتباط دارد را نیز دربر میگیرد و صورت های مالی تنها بخشی از گزارشگری مالی است هدف اصلی گزارشگری مالی خارجی، بیان اثرات اقتصادی رویدادها و عملیات مالی موثر بر وضعیت و عملکرد واحد تجاری برای اشخاص خارج از واحد تجاری جهت کمک به آنان در اخذ تصمیمات مالی در ارتباط با واحد تجاری است.

ابزار اصلی انتقال اطلاعات به اشخاص مزبور، صورتهای مالی اساسی است که محصول نهایی فرایند حسابداری و گزارشگری مالی محسوب میشود. اگر کلیه استفادهکنندگان خارجی نیازها و علایق یکسانی میداشتند، بیان و توصیف هدف های گزارشگری مالی خارجی آسانتر میبود، اما چنین نیست و نیازها و علایق این گروه از استفادهکنندگان بسیار متفاوت و گوناگون است.

در ابتدای مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران عنوان شدهاست که هدف صورت های مالی عبارت از ارائه اطلاعاتی تلخیص و طبقهبندی شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطافپذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفادهکنندگان صورت های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد