بخشی از مقاله
چکیده:
مطالعات میان رشته ای گونه ای از علوم است که بعد از آشکارشدن ضعف ها و کاستی های تخصصی شدن و شعبه شعبه شدن علم به رشته های تخصصی ریز، ضرورت یافته است. این اندیشه نوین بر وحدت و یکپارچگی علوم در حوزه های فلسفه، علوم طبیعی، علوم ریاضی و علوم انسانی تأکید میورزد.جهت تلفیق رشته ها وحوزه های مطالعاتی رویکردهای مختلفی وجود دارد که عبارتند از: الف - چند رشتگی - رشته های مجزا و چندگانه - ، ب - مطالعات متکثر رشته ای ج - مطالعات مشارکتی د - فرا رشتگی.
امروزه برخلاف دهه های پیشین رویکرد تک رشته ای نمی تواند در یک جامعه اطلاعاتی پاسخگوی نیازمندیهای اطلاعاتی شهروندان باشد. رهایی از پیامدهای تخصصی شدن بیش از اندازه در حوزه های مختلف علمی و همچنین ضرورت ایجاد زمینه های فکری برای پرورش رویکردهای خلاقانه و انتقادی در میان دانشجویان و شاغلان به امور پژوهشی، از جمله مسائلی است که پرداختن به » میان رشتگی« را اجتناب ناپذیر می سازد. این گونه مطالعات هم محدودیت ها و کاستی های روش تجزیه گرایی و تخصصی محوری را برطرف می کند، هم ظرفیت ها و امکانات پژوهشی جدیدی برای حوزه های مختلف علوم فراهم می آورد.
مقدمه:
امروزه انجام مطالعات میان رشته ای به ضرورتی انکار ناپذیر در فرایند توسعه دانش و تجربه بشری تبدیل شده است. اگر چه در گذشته ای نه چندان دور، بخش عمده ای از توان و ظرفیت علمی پژوهشگران و نهادهای تحقیقاتی، صرف انجام مطالعات درون رشته ای می شد اما در دهه های اخیر علایم و نشانه هایی در حال ظهور است که به خوبی نشانگر فرایند روبه رشد تحقیقات تلفیقی به ویژه مطالعات میان رشته ای است.
با گذر زمان و افزایش تخصص ها و شکل گیری رشته ها، امروزه، دشوار به نظر می رسد که بتوان موضوعی مطالعاتی را تقسیم ناپذیر دانست و آن را فق با یک واقعیت مرتب دانست.
استوکلس - 1981 - بر مبنای مطالعاتش درباره تمایز میان مطالعات میان رشته ای و فردی، بر این باور است که اگرچه پژوهشگران زیادی، به صورت انفرادی برای پیوند چشم اندازهای رشته های مختلف آغاز به کار کرده اند، اما گرایش کنونی بیشتر به سمت کار گروهی است که تمامی پیچیدگی های پشتیبانی و نهادی را دربر میگیرد. به عبارت دیگر در عصری که به خاطر اینکه هر چند سال یک بار دانش بشری دگرگون می شود، عصر نیم عمر اطلاعات لقب گرفته نمی توان انتظار داشت دانشجویان با مجموعه ای از مطالعات رشته ای، آگاهی کافی به دست آورند.
در چنین محیطی، آموزش بیش از اینکه بر نشر مجموعه ای از واقعیت ها بسنده کند باید بر مهارت های یادگیری تأکید کند. این مهارت ها ممکن است پرسشگری، آگاهی از دستیابی به مکان اطلاعات و چگونگی کاربست آنها و ... باشد. فرایندهای میان رشته ای در برگیرنده چنین مهارت هایی و در نتیجه، پاسخگوی نیازهای دانشجویان امروزی است
به عبارت دیگر جهتگیریهای میان رشتهای در مطالعات علمی در آینده دیگر نه یک انتخاب، که یک اجبار و الزام خواهد بود. بنا براین نیاز است که برای انجام نیازسنجی در حوزه های میان رشته ای روش نیاز سنجی با توجه به محدودیت ها و ویژگی های این حوزه بکار گرفته شود.
-1 رشته علمی؛ دیسیپلین
به لحاظ واژه شناختی رشته علمی یا دیسیپلین از واژه دیسیپلینا به معنای مجموعه آموزشی گرفته شده است - اعتمادی زاده به نقل از چتی بارامب، . - 2007 دیسیپلین را به گونه های متفاوتی با ویژگی های مشابه تعریف کرده اند برخی آن را حوزه مطالعاتی، برخی هم از آن تحت عنوان پدیده های فرهنگی یاد می کنند. اما به طور کلی می توان دیسیپلین را تحت عنوان ساختاری از دانش تعریف کرد که اعضای یک مجموعه علمی از طریق آن آموزش دیده و در این ساختار صاحب تخصص می شوند - اعتمادی زاده به نقل از ریچ و ریچ، . - 2006 دیویس و دولین - - 2007، به طور کلی در تعیین ماهیت یک دیسیپلین معمولا ویژگی های ذیل را بر می شمارند:
❖ وجود مجموعه ای از صاحب نظران
❖ داشتن یک سنت یا پیش تاریخی پژوهش
❖ شیوه ای از پژوهش که چگونگی گردآوری و تفسیر داده ها را تعیین می کند
❖ تعریف پیش نیازهایی برای آن چه دانش جدید را تشکیل می دهد
❖ وجود شبکه ای از ارتباطات
-2 مفهوم شناسی مطالعات میان رشته ای
از علوم میان رشته ای تعاریف متعددی ارائه شده است که گاهی باعث ابهام در معنای اصلی آن می شود. مطالعات میان رشته ای عبارتست از »تلفیق دانش، روش و تجارب دو یا چند حوزه علمی و تخصصی برای شناخت و حل یک مسأله پیچیده و یا معضل اجتماعی چندوجهی
در یک فعالیت علمی میانرشتهای متخصصان دو یا چند رشته و تخصص علمی در ارتباط با شناخت و تحلیل یک پدیده، موضوع و یا مسئله پیچیده و واقعی با یکدیگر تعامل و همکاری علمی میکنند. بنابراین، فعالیتهای علمی میانرشتهای زمانی معنا پیدا میکنند که شناخت و فهم علمی و دقیق پدیده یا مسئلهای پیچیده یا ناشناخته که از ظرفیت و دانش یک رشته و یا تخصص خارج است، هدف باشد - همان منبع - . رویکرد میان رشته ای نگاهی علمی به رویکرد برنامه ریزی درسی است که در آن آگاهانه، روش شناسی و زبان بیش از یک رشته برای آزمایش یک موضوع، مسئله، مشکل یا یک تجربه بکار می رود.
