بخشی از مقاله
چکیده
در منابع جهان بینی اسلامی، ویژگیها و شرایط خاصی برای یک سکونتگاه انسانی برشمرده شده است. در واقع دین اسلام بیش از آنکه بهدنبال ارائه ساخت کالبدی مشخصی از شهر باشد، بهدنبال مفهوم خاصی از شهرنشینی میباشد. اصطلاح شهر اسلامی، بیانگر هویت، ویژگی فرهنگی، اجتماعی و تاریخی خاص ساکنان آن است که از وجود یک روح مشترک در آنها برآمده که برگرفته از مکتب الهی و قدسی است. برای ساخت شهر اسلامی باید از شناخت قلبی و شهودی نیز بهره گرفت. بنابراین برای ایجاد شهر اسلامی چه باید کرد؟ میتوان اذعان داشت که تجلی تعالیم و ارزشهای والای اسلامی و مفاهیمی چون متذکر بودن، نماد توحید بودن، نظم، زیبایی، امنیت، تعادل و توازن و ..... شهر اسلامی را تعریف میکند. در این نوشتار تعریف شهر اسلامی و ویژگیهای مطلوب آن از منظر متون دینی به رشته تحریر درآمده و در ادامه معانی منبعث از جهانبینی اسلامی در رابطه با شهر اسلامی ارائه گردیده است.
مقدمه:
در تفکر و جهان بینی اسلامی ، توجه به جنبه معنایی و باطنی پدیده های عالم حایز اهمیت است، چراکه به نظر می رسد جهان بینی اسلامی و نوع نگرش به جهان هستی در سایه فرهنگ اسلامی، در خلق آثار مسلمین نقش بسزایی داشته، معانی منبعث از مبانی جهان بینی اسلامی در خلق آثار تاثیر گذار بوده اند. خدای تعالی برای تمامی مراحل زندگی انسان راههایی را معمول کرده است از آن جمله ویژگی های یک شهر اسلامی را به تفصیل ارائه نموده است. در این باره اولین و مهم ترین منبعی که در اختیار قرار دارد، قرآن کریم است. همچنین منابع عرفان و فلسفه اسلامی نیز که بر اساس متون قرآنی شکل گرفته اند، می توانند مورد استفاده قرار گیرند. مقصود از مفهوم شهر اسلامی در این مقاله، مفاهیم منبعث از جهان بینی اسلامی است که در شهر اسلامی مؤثرند. در انتخاب مفاهیم مورد نظر مواردی برگزیده شده اند که به نظر می رسد قابلیت تجلی در فضا و کالبد شهر را دارند.
.2 روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع تحلیلی بوده و سعی شده تا در چارچوب مقاله، از روش اسنادی استفاده شود . استنباط از منابع دینی، به معنای دقیق کلمه، کاری بسیار پیچیده و دشوار است. از طرفی بخش عمده ای از فرایند استنباط متکی بر ژرف اندیشی ها و تیزبینی های شخص مستنبط است، که همواره راه برای دریافتهای عمیق تر و وسیع تر باز خواهد کرد و ادعای وصول به آخرین حد فهم از هیچ فرد غیرمعصومی زیبنده نیست.قاعدتاً بخش عمده منابع تحقیق حاضر را آیات و روایات تشکیل خواهند داد و سعی بر این است با تلفیق نظر اساتید شهرساز و عالمان دین اطلاعات کسب شده، با حفظ امانت به صورت دقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
.3 تعاریف شهر اسلامی
شهرهای مسلمانان یا شهرهای ایجاد شده و توسعه یافته در دوره اسلامی، در اقصی نقاط کشورهای اسلامی، طی قرون متمادی توسط آنان و برمبنای اصول و معیارهای نشات گرفته از تعالیم اسلامی شکل گرفتند - خدایی، . - 1390 در منابع مختلف برای شهر اسلامی تعاریف گوناگونی ارایه شده است، چیستی و چگونگی شهر و شهر اسلامی در آموزه های اسلامی، محمل و منشا مباحث مباحث گسترده و دنباله داری است که نیازمند تعمق و تتبع وسیع در منابع ارائه کننده این آموزه هاست.
قرآن کریم از جمله منابع اصیل و بنیادین در تشریح رویکرد اسلام به ویژگی های شهر مطلوب است.
شهر اسلامی جایی است که در آن احکام اسلامی جاری می باشد. شهر سازان براساس معماری حاکم بر شهرها آن را شهری میدانند که براساس فرهنگ اسلامی ساخته شده است. عالمان دین بر اساس نوع حکومتی که بر آن شهر سایه افکنده است، آن را شهری می دانند که جامعه ی اسلامی و حکومت حقه در آن وجود دارد. شهر اسلامی شهری است که از هویت مستقل عاری و فاقد نهادهای مدنی، مقررات توسعه یافت هی زندگی شهری، اندیشه ی شهروندی و سایر شاخصهای مشابه بوده است. در الگوی شهر اسلامی، عامل مسلط دین اسلام است و به طور حتم تمام شاخص ها و عناصر زندگی اجتماعی و کالبدی شهر بر اساس این عامل نظام و هویت می یابند
.4 نظریه هایی درباره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی
درباره مفهوم شهر و شهرنشینی و ویژگی شهر در قلمرو فرهنگ اسلامی، نظریه ها و دیدگاههای مختلفی وجود دارد. کلیه این نظرات را در دو طبقه اصلی می توان قرار داد:
الف- نظریه ها و دیدگاههایی که با مفهوم شهر و شهرنشینی و ویژگیهای خاص شهر در قلمرو فرهنگ اسلامی موافق هستند که این دسته از نظریه ها به دو گروه تقسیم میشوند:
1 نظریه هایی که شهر را حاصل فرهنگ و تمدن اسلامی میدانند.
2 نظریه هایی که به وجود رابطه میان ایمان اسلامی، زندگی شهری و شهرنشینی معتقد هستند و اسلام را دینی شهری میدانند.
ب - نظریه هایی که با مفهوم شهر و شهرنشینی و ویژگیهای خاص شهر در قلمرو فرهنگ اسلامی موافق نیستند که این دسته از نظریه ها نیز شهر اسلامی را تقلیدی از شهرهای قدیمی رومی و یونانی و فاقد استمرار تاریخی و اسلام را دینی شهری نمی دانند.
.5 مبانی اندیشه ای در شکل گیری شهر اسلامی
سه عنصر، انسان ، رفتار و کالبد در ایجاد فضای کالبدی شهر دخیل می باشند، اما در شهر اسلامی سه عنصر، "جهان بینی توحیدی"، "اخلاق و رفتار اسلامی" و "عمل و ارتباط اسلامی با عالم" در شکل گیری آن سهیم میباشد و آنچه از آن به عنوان "شهر اصیل اسلامی" یاد می کنیم که در آن مسلمانان موحد بر اساس دستورات و اخلاق اسلامی رفتار و عمل می کنند و توانسته اند کالبد مناسبی را نیز به وجود آورند که تجلی گاه ارزشهای اسلامی باشد و آنان را در مسلمان زیستن یاری نماید.
