بخشی از مقاله
چکیده
توانمندسازی زنان سرپرست خانوار مقوله ای است که در چهارچوب رفاه خانواده امر مهمی تلقی می شود. به همین منظور سازمان بهزیستی کشور زنان سرپرست خانوار را تحت پوشش خود قرار و از آنها حمایت های مادی و معنوی بعمل می آورد. در همین راستا اقدام به انجام فعالیتهایی مینماید تا بتواند این زنان را توانمند سازد . به همین منظور در این تحقیق به شناسایی راههای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در بهزیستی قزوین پرداخته شد. روش تحقیق اکتشافی و از نوع پیمایشی بود .
جامعه آماری شامل 1500 نفر از زنان سرپرست خانوار استان قزوین بودند که از بین آنها تعداد 306 نفر به عنوان نمونه نهایی انتخاب شدند. برای غربالگری راههای شناسایی شده از آزمون میانگین، برای بررسی اثر راههای شناسایی بر توانمندسازی زنان سرپرست خانوار از تکنیک معادلات ساختاری و به منظور اولویت بندی راههای شناسایی شده از آزمون فریدمن استفاده گردید نتایج تحقیق نشان داد که مهمترین راه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار رسیدگی به امور مالی آنان است.
مقدمه
امروزه همه دولت ها برای حفظ ثبات و تحقق اهداف خود، شهروندان را در رأس امور می بینند. توانمندسازی شهروندان بی گمان یکی از مهم ترین وظایف دولت ها محسوب می شود. در کشورهای مختلف جهان بخش عظیمی از تحقیقات و منابع مصروف این حقیقت می شود که شهروند مطلوب برای جامعه باید دارای چه خصوصیاتی باشد و چگونه می توان این صفات و ویژگی ها را در اقشار مختلف جامعه توسعه داد.
در کشور ما به توانمندسازی شهروندان توجه درخور و مناسب صورت نگرفته است، از این رو درصد قابل توجهی از شهروندان بینش و بصیرت عمیق، دانش و معرفت موردنیاز و توانایی و مهارت لازم برای مشارکت در امور جامعه و نیز تأثیرگذاری در توسعه را دارا نمی باشند. یکی از گروه های هدف مهم در توانمندسازی زنان هستند . توانمندسازی شهروندان زن یعنی این که آن ها باید به سطحی از توسعه فردی دست یابند که به آن ها امکان انتخاب بر اساس خواسته های خود را بدهد
توانمندسازی زنان تلاشی است برای ارتقاء سطح اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زنان امروزه در مباحث توسعه در سطح بین المللی بر حضور شهروند در فرآیند تدوین سیاست ها و اجرای آن ها تأکید می شودمسلماً. شهروندانی می توانند مشارکت داشته باشند که ظرفیت، قابلیت وتوانمندی لازم را دارا باشند . ضرورت شناسائی مبانی نظری و راهکارهای این مهم و بررسی تأثیر آن ها بر توانمندی شهروندان به ویژه زنان سرپرست خانوار دلیل انتخاب این موضوع برای تحقیق بوده است . با توجه به نقش محوری زنان در فرهنگ سازی و تحقق توسعه پایدار و با علم به آن که زنان سرپرست خانوار فقیرترین فقرا محسوب میشوند این گروه از شهروندان مورد توجه قرار گرفتهاند.
در این پژوهش عده ای از شهروندان که به طور خاص مورد توجه قرار می گیرند زنان سرپرست خانوار می باشند. زنانی که بنا به عللی از قبیل عدم ازدواج، متارکه، طلاق یا فوت همسر، مفقودالاثر شدن، اعتیاد، از کار افتادگی - به طور دائم یا موقت - ، محکومیت به زندان، اعزام به سربازی همسر، بیماری سرپرست و عوامل دیگر مسئولیت تأمین معاش مالی را بر عهده دارد، زن سرپرست خانوار نامیده میشوند.
امروزه زنان به عنوان نیمی از شهروندان و کسانی که در فرهنگ سازی جامعه نقش عمده ای دارند، مورد توجه ویژه قرار گرفته اند و لازم است جهت نیل به توسعه پایدار به توانمندسازی آن ها توجه خاص مبذول شود. توانمندسازی فرآیندی است که طی آن زنان از نیازها و خواسته های درونی خود آگاه می شوند، جرأت دست یابی به هدف را در خود تقویت میکنند و از توانایی لازم برای عملی ساختن خواستههای خود برخوردار میشوند
در تعریفی دیگر از توانمندسازی زنان آمده است که توانمندسازی زنان یعنی آنها بر شرم بی مورد خود فائق آیند، کردار وگفتارشان حاکی از اعتماد به نفس و اطمینان خاطر باشد، قادر به ارزیابی صحیح و شناخت واقعی خویشتن باشند، به استعدادها و محدودیت های درونی خویش آگاه باشند، قدرت رویارویی با دشواریها را داشته باشند و در رفع آنها بکوشند، از اهداف مورد نظر و توان عملی ساختن آن شناختی دقیق داشته باشند، از توانایی و قابلیت نیل به هدفهای خویش برخوردار باشند و بتوانند با افزایش توانمندی خویش به هدف های مورد نظر دست یابند
نظریه های توانمندسازی خواستار قدرت دادن به زنان نه به معنای برتری یک فرد بر فرد دیگر، بلکه به معنای افزایش توان آنها برای اتکا به خود و گسترش حق انتخاب در زندگی هستند
توانمندسازی زنان در توسعه پایدار نقش اساسی دارد، ارزش های اصلی توسعه پایدار را باید در ارتقای کیفیت زندگی یعنی توانمندسازی زنان و مردان در تأمین نیازهای اساسی، تلاش در جهت رفع اختلافات طبقاتی در جامعه، رشد آگاهی عمومی، اعتماد به نفس و اعتقاد عامه مردم به اهداف توسعه و حفظ امنیت و آزادگی جستجو کرد . به نظر می رسد زنان سرپرست خانوار به عنوان بخشی از جامعه با مشکلا ت فراوانی در این مسیر روبهرو هستند
از این رو سازمانهای دولتی و مردم نهاد مختلف و متعددی جهت کمک و توانمندسازی گروه های نیازمند و به خصوص زنان سرپرست خانوار وجود دارند که مهم ترین آن ها کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی می باشند. در این میان سازمان بهزیستی از جمله سازمانهایی است که عهده دار حل بسیاری از مسائل اجتماعی در ابعاد مختلف می باشد سازمان بهزیستی کشور در راستای تحقق بخشی ازاهداف عالیه نظام جمهوری اسلامی جهت برپایی عدالت اجتماعی، برقراری رفاه اجتماعی و پاسداری از کیان خانواده به عنوان بنیادی ترین و اصلی ترین نهاد جامعه یعنی خانواده و فراهم نمودن زمینه های استقلال و خودکفایی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و تربیتی و در نهایت بازتوانی و توانمند سازی خانواده های نیازمند شکل گرفته است از آنجا که داشتن تمدن و فرهنگ و جامعه پویا و سازنده در گرو ایجاد ساختار خانواده پویا و بالنده است.
زنان نقش مهم و بسزایی در خانواده , بویژه در خانواده هایی که زنان به هر علتی سرپرست خانوار هستند، دارند به منظور به حداقل رساندن مشکلات و مسائل قشرهای محروم ضروری است خدمات خاصی به این قشر رسانده شود. لذا پرسش اصلی در این تحقیق چنین مطرح گردید : راهحلهای موثر بر توانمندسازی زنان سرپرست خانوار کدامند؟. لذا در این تحقیق ابتدا با مراجعه به کتب و پژوهش های قبلی راههای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار شناسایی گردید و سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی راهحلهای موثر توانمندسازی زنان سرپرست خانوار شناسایی گردید.
پیشینه تحقیق:
زیارتی , - 1378 - درتحقیقی باعنوان»بررسی میزان تأثیر سازمان اجتماعی برعدالت اجتماعی و نمودهای آن بر بازنشستگان مشهد«1378مشخص شده است که علی رغم نرخ تورم ومشکلات عدیده اقتصادی که بازنشستگان با آن روبرو هستند؛لیکن این سازمان با ارائه امکاناتی همچون حق عائله مندی, حق اولاد,بن ارزاق,وام ضروری ,وام دانشجویی و... تاحدودی عدالت اجتماعی را دراین قشر محترم محقق ساخته است.
ایمانی - 1381 - درت حقیقی با عنوان »بررسی عملکرد طرح شهیدرجایی در بجنورد«1381 باطرح مسئله فقر و تأمین اجتماعی دراسلام,جهان و ایران ,موارد قانونی حمایت از محرومین را از قوانین استخراج و سپس نظریه های تأمین اجتماعی را به عنوان چارچوب نظری تحقیق خویش آورده است. دردنبا تحقیق او به سالمندی و حمایت از سالمندان فقیر آسیب پذیر پرداخته و با مطالعه 29 نفر دریک روستا که تحت پوشش این طرح است به کمک مصاحبه و مشاهده و تحلیل یافته ها نتیجه میگیرد که سالمندان - زن - تحت پوشش این طرح از تحت پوشش بودن رضایتمندی دارند.
حاجی ابراهیمی - - 1382درتحقیقی باعنوان»تعاونی ای زنان و چالش های نوین«با اشاره به این که زنان دارای قابلیت ها و توانمندی های خاص خود می باشند، تعاونی ها رارویکردی مطلوب برای بهره گیری از این قابلیت ها و توانمندی ها می داند . وی به توانمندسازی زنان در تعاونی ها توجهی جدی نموده است و توانمندسازی را معادل خودباوری، افزایش اعتماد به نفس، مهارت حل مسئله و مدیریت بر خویشتن میداند.
زنجانی - , - 1384 درپژوهشی باعنوان »بررسی وضعیت اقتصادی-اجتماعی زنان سرپرست خانوار درمشهد« بیان می دارد که در دو سه دهه اخیر یافته های سرشماری حاکی از افزایش آمار زنان سرپرست خانوار است.به این معنی که درسال های 1355 11365 1375خانوارهای زن سرپرست به ترتیب7/3 ,7/1 و 8/4 درصدکل خانوارهای ایرانی را تشکیل داده اند؛ بنابراین %10 خانوارهای ایرانی زن سرپرست هستند. در واقع از15 میلیون خانوار ایرانی 1/5میلیون خانوار توسط زنان سرپرستی میشوند که به احتساب هر خانوار 3/2نفر می توان گفت که جمعیتی حدود 4تا5میلیون نفررا زنان سرپرستی میکنند.
محقق در پی پاسخ به این سوال است که وضعیت اقتصادی-اجتماعی زنان سرپرست خانور مشهدی که تحت پوشش سازمانهای حمایتی - بهزیستی, کمیته امداد, تأمین اجتماعی و بنیاد شهید - چگونه است؟ نتیجه گیری میکند که تعداد زنان سرپرست خانوار افزایش یافته که بیشتر آنها در اثر فوت همسر بوده که ازاین تعداد %67 آنها خانه دار و %6/8 شاغل هستند. ازجمعیت مورد مطالعه وی ؛%96اطلاعی درخصوص درآمد نداده و %3/4آنان درآمدی کمتر از30هزار تومان گزارش نموده اند.بنابراین مشکل اقتصادی و بیکاری مهم ترین مشکل زنان سرپرست خانوار و پس از آن فقدان حمایت های اجتماعی لازم قرار دارد.
مولا - 2000-1998 - در پژوهشی با عنوان » توانمند سازی براساس آموزش و حمایت از والدین ایرانی مهاجر«که توانمندسازی به صورت آموزشی و از طریق 83 برنامه رادیویی برای والدین ایرانی مهاجر در سوئد و کانادا انجام پذیرفت؛ مشخص شد که با افزایش سطح آگاهی والدین از مبانی نظری روان شناختی و تربیتی درخصوصمهاجرت و زندگی خانوادگی، ارتباط زن و مرد، فرزندان طلاق، اختلاف بین نسلی، قدرت و خانواده و ...سازگاری خانواده ها افزایش و مشکلات آن ها کاهش یافت.
گاتیزر - - 1987پژوهشی درخصوص توانمند سازی زنان را درپیش گرفت. نتایج تحقیق وی حاکی ازاین است که یک الگوی سه مرحله ای برای رشد خود - آگاهی زنان وجوددارد که عبارتند از:آگاهی از علایق شخص, احساس خود - کارآمدی و مسئولیت شخصی برای تغییر در توزیع اجتماعی قدرت و به تبع آن بهبود شرایط اجتماعی و رشد علایق مشخص نسبت به برابری هرچه بیش تر.
بوکر , - 1984 - نشان داد که بیشتر زنان آسیب پذیر در جستجوی شبکه های غیر رسمی جهت کمک بودند .همچنین زنان اذعان داشته اند، اغلب از خانواده خود کمک می گرفتند و کمک ها بیشتر به صورت مادی و خدمات مستقیم بو د .این زنان، به طور کلی از حمایت های دریافتی خانواده هایشان راضی بودند .در مرتبه دوم حمایت های دریافتی از سوی دوستان بود، این حمایت های دریافتی برای زنان بسیار با اهمیت بوده و باعث بالا رفتن عزت نفس و خوداتکایی می شد.
سؤالهای تحقیق:
.1 راههای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در بهزیستی قزوین کدامند؟
.2 میزان تاثیر راههای شناسایی شده برای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار چقدر است؟
.3 اولویت بندی راههای شناسایی شده برای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار چقدر است؟
روش تحقیق این تحقیق براساس دسته بندی تحقیقات از نظر هدف یک تحقیق کاربردی بود که به شناسایی و اولویت بندی راههای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در قزوین پرداخت. پژوهش کاربردی، پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش ها، ابزار، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می شود و براساس روش تحقیق این پژوهش از نظر دسته بندی تحقیقات تحقیقی از نوع پیمایشی بود. زیرا در تحقیق پیمایشی با استفاده از پرسشنامهها که ابزار گردآوری اطلاعات بودند داده ها از سطح کیفی به سطح کمی آورده شد.
