بخشی از مقاله
بررسی پتانسیل های گردشگری کشاورزی((agritourism در استان مازندارن (مطالعه موردی : سنت های فرهنگی-کشاورزی استان مازندران)
چکیده
گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین صنایع درآمدزای دنیا، دارای شاخه های متعددی است که می توان از آنها به گردشگری کشاورزی (agritourism) اشاره نمود. با توجه به پتانسیل های صنعت کشاورزی ایران که می توان ادعا نمود در تمامی اراضی کشور با قوت جریان دارد، گردشگری کشاورزی می تواند گام موثری در جهت توانمند سازی اقتصاد روستایی باشد. از این میان منطقه مازندران با پتانسیل های بالای محیط زیست و جشنواره های سنتی کشاورزی می تواند در این پیشرفت عضو موثری باشد. مراسم ها و سنت هایی نظیر جشنواره زردکیجا، مراسم برف چال آمل، برگزاری جشن خرمن در استان مازندران، کشت ارگانیک برنج در این استان و دهها سنت متنوع می تواند به عنوان بخش های اصلی توریسم کشاورزی به کار گرفته شود و در جذب گردشگران علاقه مند به رویدادهای کشاورزی و سنتی موثر واقع گردد. از این رو با برنامه ریزی، مدیریت و برنامه ریزی صحیح می توان گام های موثری در جهت توانمند سازی اقتصاد روستایی برداشت.
واژگان کلیدی : گردشگری کشاورزی، گردشگری کشاورزی مازندران، کشاورزی مازندران، جشنواره های سنتی کشاورزی
مقدمه
گردشگری صنعتی است پاک که عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان را به خود گرفته و با سرعت فزاینده ای رو به رشد است(زاهدی:.(1389:18 یکی از انواع متداول این صنعت در دنیا گردشگری روستایی است. گردشگری یکی از فرصت هایی است که می تواند علاوه بر منافع اقتصادی روستاها، زمینه های اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را در نظر بگیرد(واندا جورج : .(2004 یکی از پتانسیل های موثرگردشگری روستایی در حوزه محیط زیست، گردشگری کشاورزی است. گردشگری کشاورزی، که گاه گردشگری مزرعه ای نیز نامیده می شود، گونه ای از گردشگری روستایی است که در ارتباط مستقیم با کشاورزی در نواحی روستایی قرار دارد، این مزارع گردشگری میزبانی برای علاقه مندان به زندگی روستایی آرام هستند و شیوه ی زندگی روستایی و اقامتگاه های ساده ی آنها مقصد بسیاری از گردشگران شهری
هستند(حیدری:.(1390:42 ماهیت سنتی این مزارع نقش مهمی را در توسعه گردشگری ایفا میکند به گونهای که با برانگیختن حس نوستالژی ، علاقه گردشگران را به دیدن و تجربه کردن شیوهها و زندگی سنتی این مزارع افزایش میدهند. گردشگری کشاورزی بیشتر یک نزدیکی فزآیندهای با چشماندازهای روستایی و بازدیدکنندگان دارد. وقتی که بیشتر به عنوان یک منظره تماشایی در نظرگرفته میشود. روند گردشگری کشاورزی در مراحلی از جاذبهها، فعالیتها، اقامتگاه و امکانات رفاهی طی شده که هر یک از این مراحل در برگیرنده متغیرهای وابستهای هستند که میتوانند در چارچوب کنشپذیری گردشگران و محیط تأثیرگذار باشد(فنل:.(2004 جاذبهها هر یک در محیطهای مختلف یک منحصر به فرد بودن را نشان میدهند که در برانگیختن انگیزه گردشگران مؤثر میباشد(زاهدی:.(1389 در کنار این جاذبهها انجام فعالیتهای تفریحی همچون پیادهروی، ماهیگیری، اسبسواری، راندن وسایل نقلیه کشاورزی، مشارکت در کارمزرعه و نظیر اینها امر ضروری است. اقامتگاه ممکن است در مزرعه برای بازدیدکنندگان تدارک دیده شود و یا اشکالی همچون رختخواب و صبحانه در کمپها را در برگیرد. امکانات رفاهی نیز از سرویس محدود دادن تا در اختیار خود بودن را شامل میشود. براین مبنا کشاورزان با شیوههای مختلف میتونند یک درآمد مکمل را از گردشگری به دست آورند و در صورت نتیجه بخش بودن این فعالیتها ممکن است بالاخره جانشین کشاورزی به عنوان یکی از درآمدهای اصلی شده و به تجارتی سودآور بدل گردند. بطور کلی گردشگری کشاورزی به عنوان شیوه تحریک کننده رکود اقتصادی در نواحی روستایی در نظر گرفته میشود که آثار آن را در نواحی روستایی میتوان به شرح زیر بیان کرد:
· گسترش بهره برداری از مزرعه
· نوآوری در نقدینه سازی و کسب درآمد مازاد
· افزایش مصرفکنندگان جدید محصولات کشاورزی
· پافزایش آگاهی پیرامون محصولات کشاورزی محلی
· درک و توجه بیشتر به اهمیت نگهداری زمین های مورد استفاده
· کسب درآمد برای اعضای خانوار کشاورز و دیگر کسانی که در مزرعه کار نمیکنند
· تشویق کشاورزان به ادامه کشاورزی با وجود آنکه بازارها بطور فزآیندهای رقابتی است
· کمک به احیا و توسعه سنتها ، هنرها و صنایع محلی
· افزایش و احیاء نمادهای محلی برای جلب توجه بازدیدکنندگان
· افزایش استفاده از محصولات و خدمات محلی
· پیشرفت و بهبود فرهنگ ، ارتباط و درک درون منطقهای
· نیازمندی به مدیریت محیطی سالم برای چشم انداز روستایی
· افزایش آگاهی و اطلاعات پیرامون کشاورزی
· تدارک فرصت برای مدیریت بحران های اقتصادی در زمینه کشاورزی
· افزایش پایداری در طولانی مدت برای تجارت کشاورزی(شمس السادات زاهدی:(1385:114
با توجه به اثرات مثبت اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی و با توجه به ویژگی های مورد نیاز برای احداث یک تفرجگاه گردشگری کشاورزی، استان مازندران با داشتن مزارع متعدد، وسیع و متنوع و جشنواره ها و آداب و سنن مخصوص خود، منطقه ای مناسب برای ایجاد یک تفرجگاه توریسم کشاورزی درآمدزا در کشور است. در ادامه به بررسی این پتانسیل ها می پردازیم.
روش تحقیق:
با توجه به گستره بررسی ما در این مقاله، بخش اعظمی از اطلاعات اولیه با استفاده از منابع کتابخانه ای، مقالات و سایر منابع الکترونیک رسمی بدست آمده و با استفاده از روش های تحلیلی-توصیفی سعی در برقراری روابط منطقی بین مولفه های مورد نظر ما در صنعت گردشگری کشاورزی را دارد.
توریسم کشاورزی و ویژگی های آن
گردشگری روستایی و یا به عبارت دقیق تر گردشگری کشاورزی (Agritourism) نوعی از گردشگری است که در آن گردشگران فقط نظاره گر مناظر روستاها و مناطق طبیعی نیستند، بلکه سعی می شود که گردشگر به طور فعال در روند یک زندگی روستایی قرار بگیرد و تقریباً کلیه ی فعالیت هایی را که روستاییان انجام می دهند را انجام دهد .فعالیت هایی مانند سحرخیزی، تغذیه روستایی، امور مختلف کشاورزی اعم از کاشت و داشت و برداشت محصولات زراعی و باغی، امور مختلف دامداری مانند چرای حیوانات و شیردوشی، مشارکت در آیین و رسوم روستایی مانند شرکت فعالانه در عروسی ها و جشن های آیینی و عزاداری ها و بسیاری دیگر از اتفاقاتی که در یک روستا رخ می دهد. در برخی از کشورهای دنیا، بعضی از مناطق روستایی به همین منظور در نظر گرفته شده اند به طوری که دولت ها و یا حتی گروه های مردم نهاد NGO) ها) سعی می کنند مناطقی را به صورت اولیه خود حفظ و نگهداری کنند تا بتوان آنها را بعنوان نوعی موزه مردم شناسی فعال و زنده و پویا برای آشنایی همه نسل ها ارائه دهند. در ایران ما، علیرغم آنکه این چنین مناطقی به وفور یافت می شوند اما متاسفانه چنین نوعی از گردشگری وجود ندارد. برای مثال می توان از قمصر کاشان نام برد که هرساله و در فصل گلاب گیری بسیاری از هموطنان برای مشاهده ی مراسم گلاب گیریبه آن جا سفر می کنند. اما صرفاً شاهد مراسم هستند و هیچ گونه مشارکت فعالی در آن ندارند. تصور کنید که سال بعد به قمصر می روید و صبح خیلی زود از خواب بر می خیزید و همراه با اهالی آنجا به گلستان ها رفته و در گل چینی مشارکت می کنید سپس مانند سایرین، خسته از کار روستایی ولی شاد از تجربه ی دیگری از زندگی به روستا باز می گردید و گلابی را که خود گل آن را چیده اید قطره قطره می گیرید. می توان برای گردشگری کشاورزی محاسن بسیاری را برشمرد. شاید بزرگترین محاسن آن را بتوان زنده نگه داشتن آیین ها و فعالیت های روستایی به عنوان یکی از مواریث فرهنگی یک سرزمین نام برد .چیزی که متاسفانه در شرف انقراض است(داولینگ:.(2006:255 از دیگر مواهب آن می توان به فهم صحیح از اهمیت پاک نگه داشتن روستاها و مناطق طبیعی از انواع آلاینده های شیمیایی و بیولوژیکی و حتی آلاینده های فرهنگی یاد کرد که این نیز متاسفانه در حال انقراض است. از زاویه ایی دیگر، در گردشگری
کشاورزی، گردشگر با تمام وجود پی می برد که آداب و رسومی که در شهرش به شکل های مختلف مورد استهزا قرار می دهد دارای چه پشتوانه ی غنی و عمیقی است و شکوه و ظرافت های آن را درک می کند و به آن احترام می گذارد و همین باعث ایجاد روحیه همنوع دوستی و هموطن دوستی عمیق در او می گردد. و در نهایت گردشگری کشاورزی، گردشگر را فعالانه مجاب می کند که به همه ی اقوام وطنش با دیده عزت و احترام نگاه کند و این چیزیست که بسیار به آن نیاز مندیم. با توجه به این ویژگی ها و نیاز به این اثرات در حوزه گردشگری کشور، ابتدا باید زیرساخت های گردشگری کشاورزی مازندران را بررسی کنیم تا امکان سنجی مناسب از این زیر ساخت ها دست یابیم.
کشاورزی و صنایع وابسته به آن در استان مازندران
کشاورزی
مازندران با وجود ذخایر طبیعی ، وضعیت اقلیمی و آب و هوای منحصر به فرد و نیز به دلیل واقع شدن در بین بزرگ ترین دریاچه جهان و رشته کوه البرز و توقف رطوبت و اعتدال حرارتی ، یکی از قطبهای مهم کشاورزی کشور محسوب می شود . این استان با وسعتی معادل 23756/4 کیلومتر مربع حدود 1/46 درصد از کل مساحت کشور را در برگرفته و هجدهمین استان از حیث وسعت محسوب میشود. حدود 537 هزارهکتار از مساحت استان زیر کشت محصولات سالانه و دائمی می باشد که 22/6 درصد از کل وسعت را شامل میشود. استان مازندران حدود 3/6 درصد کل سطح زیر کشت محصولات سالانه و دائمی کشور را به خود اختصاص داده و از این حیث دارای رتبه چهاردهم در کشور میباشد.استان مازندران از نظر سطح زیر کشت محصولات سالانه زراعی رتبه سیزدهم و با دارا بودن 134/3 هزار هکتار سطح زیر کشت محصولات دائمی ( باغی مثمر و غیر مثمر)، بعد از استانهای کرمان ، فارس و خراسان رتبه چهارم را بین استانهای کشور به خود اختصاص داده است.
زراعت
از شاخصهای تعیین کننده وضعیت زراعت، سطح زیرکشت ، میزان تولید و عملکرد در هکتار محصولات سالانه کشاورزی است .سطح زیر کشت: سطح زیر کشت محصولات زراعی مازندران بالغ بر 402 هزار هکتار و نسبت سطح زیر کشت محصولات زراعی استان به کشور 3/11 درصدبوده می باشد .از کل سطح زیر کشت محصولات زراعی استان سهم محصولات زراعی آبی و دیم به ترتیب 54/3 و 45/7 درصد بوده است . در سالهای اخیر سطح زیر کشت محصولاتی چون گندم ،حبوبات ، محصولات جالیزی، جو ، محصولات صنعتی و نباتات علوفهای افزایش و برنج، سبزیجات و سایر محصولات کاهش یافته است. از بین محصولات راهبردی چون گندم، جو، برنج و محصولات صنعتی، بیشترین رشد سطح زیر کشت را محصولات صنعتی با 38/6 درصد به خود اختصاص داده است . سطح زیر کشت برنج استان نسبت سال قبل حدود 2/3 درصد کاهش یافته است . در چند سال اخیرتولید شلتوک استان کاهش یافته که تغییر کاربری سطح زیر کشت شلتوک ، عدم خرید به موقع برنج کشاورزان، عدم پرداخت به موقع محصول خریداری شده ، قیمت گذاری نامناسب و مسائل دیگر منجر به کاهش سطح زیر کشت این محصول نسبت به سالهای قبل شده است .
باغداری
سطح زیر کشت : مازندران با 134/3 هزار هکتار سطح زیر کشت محصولات باغی (دائمی) ، حدود 5/4 درصد باغهای کشور را به خود اختصاص داده که حدود 18/6 درصد آن غیر بارور (نهالستان) و 81/4 درصد آن بارور بوده است . از کل سطح زیر کشت باغهای بارور و غیربارور استان حدود 64/8 درصد ( بیش از 87 هزار هکتار ) آبی و حدود 35/2 درصد آن به صورت دیم می باشند که نشان میدهد تبدیل باغات دیم به آبی نسبت به گذشته رشد داشته است . استان مازندران از لحاظ سطح زیر کشت باغی در ردیف چهارم بعد از استانهای کرمان ، فارس و خراسان قرار دارد . بیشترین کاهش سطح زیر کشت نهالستانهای باغی مربوط به نارنگی با 426 هکتار 32/9) درصد) و بیشترین افزایش سطح زیرکشت نهالستان های باغی را زیتون با 545 هکتار 12/2)درصد) و نارنج با 350 هکتار(175 درصد) به خود اختصاص داده اند . سطح زیر کشت درختان بارور استان نسبت قبل افزایش یافته و عمدهترین آنها مربوط به محصولاتی مانند پرتقال، هلو، شلیل و گردو به ترتیب با 3574 ، 1576، 877 و 571 هکتار میباشد . تولید: تولیدات باغی استان مازندران حدود 1828 هزار تن و سهم آن از تولیدات باغی کشور حدود 13/9 درصد بوده که رتبه دوم تولیدات باغی کشور را بعد از استان فارس دارا می باشد . پرتقال ، نارنگی و کیوی بیشترین مقدار تولید را در بین دیگر محصولات باغی استان به خود اختصاص دادهاند. سهم هر یک از این محصولات در تولیدات باغی استان به ترتیب 61 ، 23/4 و 3/1 درصد بوده است . مقدار کل تولیدات باغی استان 181/5) هزار تن) می باشد که بیشترین درصد افزایش محصولات باغی مربوط به شلیل ، هلو ، گریپ فروت، انجیر و نارنگی به ترتیب با 446 درصد ، 142 درصد ، 44 درصد ، 20 درصد و 18 درصد بوده و برخی محصولات دیگر از قبیل زیتون ، موز ، توت فرنگی ، شفتالو ، گوجه ، گلابی و ازگیل نیز با رشد منفی مواجه می باشند.
