بخشی از مقاله
چکیده
مسئله تامین امنیت یکی از موضوعات مهم و بنیادی حکومتها در فضای کشور است. زیرا بدون دارا بودن امنیت هیچ نوع پیشرفت و توسعهای در کشور حاصل نخواهد شد. در این میان، جنوب شرق کشور از جمله فضاهای جغرافیایی است که به صورتهای مختلف تحت تأثیر مسائل امنیتی قرار دارد و این موضوع چه به عنوان یک عامل اولیه و چه به عنوان عامل ثانویه بر توسعه فضایی این بخش از کشور تأثیرگذار بوده است. در مقاله حاضر، نگاه به امنیت و ناامنی به عنوان یک عامل ثانویه در جنوب شرق کشور که در مقاله حاضر بیشتر استان سیستان و بلوچستان در نظر گرفته شده است و با روش توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به این سوال است که شکنندگی طبیعی در جنوب شرق کشور با امنیت و ناامنی های فضایی چه ارتباطی دارد؟
نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان دهنده آن است که عوامل طبیعی نظیر خشکسالی های فراگیر - همچون بسته شدن رودخانه هیرمند و خشک شدن دریاچه هامون - ، طوفان شن و بادهای 120 روزه سیستان، بارش باران های سیل آسا و روانه شدن سیل، بیشینه دما و نیز زمینلزره جنوب شرق کشور را به یکی از فضاهای شکننده از نظر طبیعی تبدیل کرده اند.
این شکنندگی بالا به صورتهای مختلف زمینه کاهش اشتغال و افزایش بیکاری، عدم سرمایهگذاری، مهاجرت و غیره را در جنوب شرق کشور فراهم آورده است. شکلگیری و توسعه چنین وضعیتی در جنوب شرق کشور در کنار برخی عوامل دیگر، زمینه افزایش ناامنی در این بخش از کشور را فراهم آورده است. بنابراین، می توان گفت بین شکنندگی طبیعی و افزایش ناامنی فضایی رابطه مستقیمی وجود دارد.
-1 مقدمه
امروزه برقراری امنیت در گستره قلمرو سرزمینی هر کشور، یکی از وظایف اولیهی نظام سیاسی حاکم در آن کشور میباشد. در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران نیز مسالهی تهدیدهای امنیتی و برقراری امنیت در منطقه ی جنوب شرق، همواره یکی از دغدغههای اصلی رهبران سیاسی و مدیران امنیتی بوده است. تهدیدهای امنیتی در این منطقه، بر اساس منشا شکلگیری تهدید میتواند شامل تهدیدهای امنیتی با منشا داخلی، تهدیدهای امنیتی با منشا مسائل مرزی و تهدیدهای امنیتی با منشا خارجی - فرامنطقهای - نیز باشد. در مجموع، کنش و واکنشهای این سه سطح، امنیت منطقه را تحت تاثیر قرار داده است.
این تهدیدها را میتوان بر اساس مولفههای سیاسی، اجتماعی- فرهنگی، نظامی- امنیتی، اقتصادی و جغرافیایی- طبیعی تعریف نمود - علیپور و محمدحسینی، - 2 :1391؛ اما در این بین، تاثیرات منفی مولفهی جغرافیای طبیعی و شکنندگیهای ناشی از آن در امنیت فضایی جنوب شرق و منطقهی مرزی سیستان و بلوچستان، طی چند سال اخیر، نمود بیشتری یافته است. به گونه ای که در میان عمده مناطق کشور که از لحاظ شکنندگی طبیعی در بحران به سر میبرند، استان سیستان و بلوچستان در رده مناطق بحرانی دائمی و خفیف قرار میگیرد - موسوی و اطاعت، . - 3 :1389
این استان دارای شرایط جغرافیای طبیعی ویژه ای است به نحوی که پدیدههایی نظیر خشکی هوا، خشکسالیهای دورهای، بادهای شدید موسمی، طوفان شن، رگبارهای سیل آسا و غیره شکنندگی طبیعی این فضای جغرافیایی را نسبت به سایر فضاها در کشور تا حد قابل توجهی بالاتر برده است. این شکنندگی طبیعی جنوب شرق کشور - استان سیستان و بلوچستان - با افزایش تغییرات اقلیمی در سطح جهانی که کشور ایران را نیز تا حد قابل توجهی متأثر کرده است، تشدید گردیده است. به نحوی که طی محاسبات و بررسیهای انجام شده، شکنندگی طبیعی با توجه به منطقه و شرایط اقلیمی و ژئومورفولوژی آن به چند بخش متناسب با اولیتها تقسیم میشوند. پدیدهی خشکسالی به عنوان رایجترین مخاطرهی طبیعی، در اولویت اول قرار گرفته است.
طوفان و باد - مانند طوفان 120 روزه سیستان - دومین مخاطره طبیعی است، سیل و ماسه های روان در اولویتهای سوم و چهارم و زلزله خیز بودن در اولویت پنجم قرار گرفتهاند. منشا اصلی این شکنندگی طبیعی و روند رو به افزایش آن در استان سیستان و بلوچستان، تغییرات اقلیمی در سطح منطقه نیز می باشد. از سوی دیگر، روند تغییرات برخی از پارامترهای هواشناسی ایستگاه زاهدان، دمای سالیانهی زاهدان به طور کلی روند افزایشی را طی میکند. میانگین رطوبت نسبی سالیانه و میانگین حداقل و حداکثر رطوبت نسبی به طور کلی روند کاهشی دارد و همچنین میانگین سالیانهی بارندگی در طور کلی روند کاهشی را نشان میدهد.
با توجه به میانگینهای فوق، به نظر میآید که تغییرات اقلیمی در منطقهی سیستان و بلوچستان در حال وقوع است که این تغییرات به شکل کاهش بارندگی سالیانه، افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی بیشتر نمود دارد و این روند تغییرات اقلیمی، میتواند عامل اصلی خشکسالی های فراگیر و در نتیجه ایجاد طوفان های بلند مدت در سطح استان نیز بوده باشد که بارزترین نوع این خشکسالی و طوفان را می توان در خشک شدن دریاچه ی هامون و ایجاد بادهای 120 روزهی سیستان مشاهده نمود - خلیلی و همکاران، . - 40 :1370
شکل گیری و تشدید چنین شکنندگی طبیعی در جنوب شرق کشور و با توجه به نوع معیشت و چگونگی زندگی در منطقه سیستان و بلوچستان، بالاخص مناطق مرزی، به ویژه روستانشینان که بیشتر بر پایه دامداری و کشاورزی و همچنین صید و ماهیگیری - در دریاچه هامون که متاسفانه در حال حاضر خشک شده است - میباشد، این تغییرات و شکنندگی طبیعی میتواند تأثیرات اقتصادی و اجتماعی گستردهای در این بخش از کشور داشته باشد که به نظر میرسد با امنیت و ناامنی در این فضای جغرافیایی دارای پیوند است.
بر این مبنا، مقاله حاضر در پی پاسخ دهی به این سوال است که شکنندگی طبیعی در جنوب شرق کشور با امنیت و ناامنی های فضایی چه ارتباطی دارد؟ به نظر میرسد تلاش صورت گرفته در تحقیق حاضر با پاسخدهی به این سوال و شناخت این رابطه بتوان گام مثبتی جهت تغییر دیدگاه نسبت به جنوب شرق کشور، برنامه ریزی بهتر و ایجاد زمینه توسعه و پیشرفت در این بخش کشور و در نهایت دستیابی به امنیت فضایی برداشت.
-2 روششناسی پژوهش
روش اصلی تحقیق حاضر، با توجه به ماهیت نظری آن، توصیفی- تحلیلی است. بر این اساس در این تحقیق سعی شده است علاوه بر تصویرسازی صحیح از عوامل شکنندگی طبیعی در استان سیستان و بلوچستان، به تشریح و تبیین جایگاه و نقش این عوامل در تحول ابعاد اقتصادی و اجتماعی زندگی مردم و نیز تغییر امنیت و در واقع محرک موثر در ایجاد ناامنی در منطقه جنوب شرق کشور پرداخته شود. لازم به ذکر است که در این تحقیق برای گردآوری اطلاعات آن، از روش کتابخانهای و اینترنتی استفاده شده است.
-3 چارچوب نظری
-1-3 شکنندگی طبیعی
شکنندگی به صورت عام و شکنندگی طبیعی به صورت خاص از جمله مفاهیمی هستند که با وجود اینکه از سوی افراد به صورتهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند اما تعریف خاص از آنها ارائه نشده است. برای درک بهتر باید گفت مفهوم شکنندگی طبیعی که در این مقاله به کار رفته است عبارت است از آسیب پذیری محیطهای جغرافیایی ناشی از عوامل طبیعی.
-2-3 امنیت
امنیت از واژه »امن« عربی و به معنای خوف نداشتن، در امان بودن، راحتی، آسودگی است. در فرهنگ معین نیز به معنای ایمن شدن، در امان بودن و بیبیمی آمده است - نصیری، . - 166 : 1378 باید توجه داشت، »امنیت« بنیادیترین نیاز جوامع و مهمترین عامل برای دوام زندگی اجتماعی به شمار میرود و از این روی از گذشتههای دور، مورد توجه صاحب نظران و نظریهپردازان بوده است - آقاجانی و عسگری، 82 :1390؛ افتخاری و نصری، . - 27 :1383 واژه امنیت به عنوان یک مفهوم عام تمامی شئونات و ابعاد زندگی انسان را در بر میگیرد و با بقای نفس و صیانت از حیات و موجودیت انسان پیوند میخورد.
در واقع امنیت تضمین کننده حیات و بقای انسان و موجود زنده میباشد. همه موجودات در تقلای بقا و حفظ وجود و حیات سالم خود میباشند و امنیت عامل تأمین این نیاز اساسی و حیاتی است. لذا امنیت مهمترین آرمان انسان و موجود زنده تلقی میشود. امنیت بسته به متغیرها و عوامل موثر بر بقا، حیات سالم، دلنشین و بیدغدغه انسان دارای ابعاد مختلف میباشد.
به عبارتی حفظ وجود و حیات سالم و آرامش بخش انسان موکول به تأمین همه نیازهای مادی و معنوی انسان است که در صورت عدم تأمین یا وجود نقص و تنگنا در تأمین آن، حیات سالم و وجود انسان به چالش کشیده میشود و با تهدید روبرو میگردد و بلافاصله نیاز به امنیت و مفهوم آن در ارتباط با نیازهایی که با تنگنا روبرو شده در ذهن انسان شکل میگیرد - حافظنیا، . - 324 -5 : 1385
-3-3 جنوب شرق کشور - استان سیستان و بلوچستان -
استان سیستان و بلوچستان از پهناورترین استانهای کشور است و با وسعت 187502 کیلومتر مربع معادل %11,5 مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. این استان بین 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 49 دقیقه تا 63 درجه و 20 دقیقه طول شرقی واقع شده است - شاطریان، - 159:1391 که از شمال به استان خراسان جنوبی، از جنوب به دریای عمان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان و از غرب به استانهای هرمزگان و کرمان محدود شده است.
