بخشی از مقاله
چکیده
رئالیسم جادویی، شاخهای از مکتب رئالیسم است که به بیان واقعیتها میپردازد، اما گذشته از واقعیتهای زندگی، در این گونهء روایی، رخدادهای سحرآمیز و شگفتانگیزی نقل میشود که اغلب از باورهای قدیمی سرچشمه گرفته است؛ حوادثی چون حضور مردگان در میان زندگان، حضور جن و پری و مانند آن که، در فضای داستان، طبیعی و قابل باور به نظر میرسد. گابریل گارسیا مارکز، مشهورترین نویسندهء رئالیست جادویی و "صد سال تنهایی"، موفقترین اثر در این شیوهء داستانی است.
در ایران نیز آثار چندی به شیوهء رئالیسم جادویی نوشته شده است؛ از جمله "عزاداران بیل" نوشتهء غلامحسین ساعدی را، از آثار موفق این شیوه دانستهاند که پیش از "صد سال تنهایی" نوشته شدهاست. یکی ازمهمترین پرسشهایی که با خواندن نوشتههای رئالیسم جادویی به ذهن می-رسد این است که نویسنده چگونه باورهای قدیمی و غیرطبیعی را، در فضای اینگونهداستانها، نقل میکند و طبیعی و واقعی جلوه میدهد؟ در این مقاله نگارنده، با بررسی رمان "صد سال تنهایی" و مقایسه با "عزاداران بیل"، "اهل غرق" و "روزگار سپری شدهء مردم سالخورده"، چند شیوهء بیانی و روایی را برای باورپذیر ساختن حوادث جادویی، نشان داده است.
-1 مقدمه
رئالیسم از اصطلاحاتی است که محدوده تعریف آن در نقد ادبی، بیثبات شمردهشده است و از نشانههای بیثباتی آن، صفات فراوانی است که با رئالیسم به کار رفته و شاخههای متعدّدی بر آن افزوده است؛ شاخههایی مانند رئالیسم انتقادی، رئالیسم آرمانی، رئالیسم شهودی و مانند آن - گرانت، . - 12 :1379 نویسندگان و شاعران ضمن آنکه در مسیر سنّتهای ادبی به جلو میروند نگاهی هم به فراسوی این سنّتها میافکنند تا طرحی نو درافکنند و راهی تازه بگشایند؛ رئالیسم جادوییٍ یکی از طرحهای تازه در مکتب رئالیسم است. این مکتب که ادعای نمایش حقایق را دارد، جنبهای از حقیقت زندگی را بر نمایش حقایق افزود؛ جنبهای که هم حقیقت است و هم حقیقت نیست؛ حقیقت است از آن جهت که مردم - گذشتگان - به آن باورها، اعتقاد داشتند و با آن باورها زندگی کردهبودند و از سویی حقیقت ندارد؛ زیرا از نظر عینی و علمی قابل اثبات نیست؛ تناقض رئالیسم جادویی همین است.
نویسنده رئالیسم جادویی در داستانپردازی متوجه این تناقض است و سعی میکند براساس آنکه این باورها از اعتقادات گذشتگان بوده و هنوز هم چه بسا در یادها و باورها ماندهاست، این موارد را طبیعی و باورکردنی جلوه دهد، زیرا نویسندهء رئالیسم جادویی بیش از هرچیز به سه عنصر توجه دارد: جذّابیّت، متقاعد کردن و اغفال کردن خواننده. - پارسی نژاد، - 8 :1382 رئالیسم جادویی، واقعیت و غیر آن را، در هم میآمیزد؛ در این شیوه، نویسنده از باورهای پیشینیان بهره میبرد و آنچه را که پیشینیان، واقعی میپنداشتهاند و نیز آنچه را که خود میخواهد، واقعی جلوه میدهد. طبیعی و ممکن جلوهیافتن آنچه غیر ممکن است اهمیت مسئله را نشان میدهد، نکتهای که هم برای نویسنده اهمیت دارد، هم برای خواننده؛ نویسنده با دریافتن شیوههای باورپذیر ساختن عناصر جادویی میتواند از این شیوهها در پردازش داستان بهره ببرد و خواننده میتواند مرز میان واقعیت و ×غیر آن را بهتر تشخیص دهد.
-1-1پیشینه و روش تحقیق
رئالیسم جادویی در کتب و مقالات بسیاری معرفی و بررسی شده است؛ از جمله در: "مکتبهای ادبی" نوشتهء رضا سید حسینی و "فرهنگ اصطلاحات ادبی" نوشتهء سیما داد و نیز درکتبی که در زمینهء داستان نوشته شده است مانند "عناصر داستان" و " فرهنگ واژگان داستان" نوشتهء جمال میرصادقی. مقالههای بسیاری نیز دربارهء رئالیسم جادویی، به زبان فارسی نوشته شده، که مهمترین آنها عبارت است از:"رئالیسم جادویی در آثار غلامحسین ساعدی" - مسجدی، - 1389 ،"بررسی مولفههای رئالیسم جادویی در طبل حلبی از گونترگراس و یک صد سال تنهایی از گابریل گارسیا مارکز" - کسیخان، - 1390 ، "در تعریف رئالیسم جادویی" که ترجمهء بخشی از کتاب مگی آن بوورز است - بوورز، - 1392 .
"مبانی و ساختار رئالیسم جادویی" - پارسی نژاد، . - 1382 پژوهشهایی که درباره رئالیسم جادویی انجام شده، از نظر موضوع به سه دسته تقسیم میشود: شناساندن رئالیسم جادویی، بررسی ویژگیهای رئالیسم جادویی در یک یا چند داستان و بالاخره بررسی ویژگیهای رئالیسم جادویی در انواع مختلف ادبی مانند: "اسطوره و رئالیسم جادویی" - موسوینیا: - 1384، "تذکره الاولیا عطار و رئالیسم جادویی" - اکبری: - 1391 و "رابطه سبکشناختی رئالیسم جادویی با فانتزیهای کودکان" - محمدی و اسلامی:. - 1391 در مقالات مذکور، شیوههای گزارش رخدادهای جادویی بررسی نشده است، اما، کامران پارسی-نژاد به تاثیر لحن نویسنده در باورپذیری داستان، اشارهای کرده و نیز کسیخان در بیان مولفههای رئالیسم جادویی، به ذکر خموشی نویسنده ، ارائه مطالب مبتنی بر حقیقت و تعادل میان حقیقت و جادو ،-به عنوان مولفههای رئالیسم جادویی-در حدّ ترجمهء چند سطر تعریف، بسنده کرده است.
