بخشی از مقاله
خلاصه
توسعه و پیشرفت علوم سبب گردیده که جنگل مانند سایر منابع تجدید شونده دیگر تحت مدیریت علمی قرار گیرد.در این خصوص اصول و قوانین مدیریتی جایگاه ویژهای در مدیریت جنگل خواهد داشت. طولانی بودن مدت بهره برداری باعث شده است که برنامه ریزی برای آن پیچیده تر بوده و در طی این سالیان متمادی تا محصول دهی تحت تاثیر مسائل اقتصادی اجتماعی قرار گیرد. طرحهای مدیریت جنگل این امکان رامیدهند که برای جنگل مورد نظر اهداف اختصاصی و ویژه ای تعریف گردد هر چند سایر عملکردها نیز مورد لحاظ قرار می گیرد. در طرحهای جنگلداری علاوه بر شبکه جاده، اصلاح جنگل، تأمین نیروی مورد نیاز، درآمدها و هزینهها و بسیاری از مسائل دیگر بهطور دقیق بهصورت برنامه اجرائی تنظیم خواهد شد.
طرحهای جنگلداری میتوانند برای کوتاه، میان و طویلالمدت تنظیم گردند که بر مبناء هدف و یا اهداف موردنظر این گونه طرحها برنامهریزی خواهند شد که نسبت به مساحت مورد طرح موضوعهای مختلفی در طرح گنجانیده خواهد شد و استفاده از علوم مختلف جنگل و همچنین علوم پایه برای نتیجهگیری بهتر ضرورت خواهد داشت. طرحهای مدیریت جنگل در عرصه اجرا دارای مشکلات و موانعی می باشد که در این مطالعه به آن پرداخته خواهد شد.
مقدمه
جنگلهای شمال از گذشته بطور سنتی و غیر اصولی مورد استفاده دام و جنگل نشینان قرار داشته است. به طور کلی در مورد مدیریت این جنگلها دو دیدگاه مد نظر می باشد: دیدگاه افکار عموم و کارشناسان محیط زیست مبنی بر اینکه درجنگل هیچ مدیریتی در غالب تهیه و اجرای طرح های جنگلداری صورت نگیرد وجنگل مانند گذشته نه چندان دور بصورت سنتی رها شود.
در این صورت عوامل تخریب انسانی - نه در غالب بهره برداری سنتی از جنگل - با افزایش جمعیت و فقر جامعه وبیکار گرایی تشدید خواهد یافت.بطوریکه عوامل فوق سبب می گردند که حضور گاوسراها در جنگل و در نتیجه تعداد دام در عرصه زیاد گردیده و مسلماً وضعیت خود تجدید و خود تنظیمی جنگل که از ارکان اصلی تعادل اکولوژیک آن بوده، به مخاطره خواهند انداخت و از طرفی استفاده های غیر اصولی وسنتی و همچنین فقر جامعه و سودجویی افراد در غالب بهره برداریهای غیر مجاز و قاچاق بخصوص از گونه های نادر در بازار آسانتر و با قیمت بیشتر به فروش می رسند را در پی خواهد داشت و این سبب از بین رفتن ذخیره ژنتیکی در این جنگلها خواهد شد. یکی از راههای ارزیابی علمی و فنی طرحهای مدیریت جنگل رجوع به مقایسه جنگلهای مورد طرح و جنگلهای فاقد طرح می باشد.
در این خصوص موجودی در هکتار و کیفیت توده های موجود از شاخص های اصلی روند تخریب یا تحول جنگل می باشد.بطوریکه تمام جنگلهای فاقد طرح - نظیر ناحیه آبی و زرد طرح ناو اسالم و طالش - متوسط موجودی در هکتار کمتر از 200 متر مکعب بوده که در دسته جنگلهای مخروبه و نیمه مخروبه به حساب می آیندو مسلماً در این نقاط با افزایش جمعیت روند تخریب افزایش خواهد یافت و در آینده نزدیک تبدیل به مراتع مشجر ویا مرتع شده و آثاری از جنگل باقی نخواهد ماند.
از طرفی دیگر جنگل هایی که تحت مدیریت علمی بوده و در قالب کتابچه های طرح های جنگلداری مدیریت گردیده اند با اجرا طرح سامان دهی خروج دام و کنترل و ساماندهی مصارف روستایی در آبادیهای حاشیه جنگل - به عنوان مثال سریهای 1و2حوزه 36وسری 2 حوزه45 گلبند - علی رغم اینکه بهره برداریهای صنعتی که بر مبنای اصول جنگل شناسی ودر راستای اهداف جنگل داری و هدایت توده ها صورت گرفته جنگلها نه تنها تخریب نگردیده بلکه در تجدیدنظرهای ده ساله بعدی تهیه و اجرای طرح جنگلداری مشاهده می گردد که سیر تحول و پویایی در پیش گرفته و وضعیت خود تجدیدی و خودتنظیمی خود را حفظ نموده اند و با مدیریت صحیح جنگلداری و انتخاب شیوه جنگلشناسی متناسب با ساختار تحول جنگل ، سبب بازسازی و احیاءجنگلها شده است - شاه میخی . - 1379 بنابراین نتیجه گیری مینمایم که برای مدیریت جنگل تهیه واجرای طرحهای جنگلداری یک ضرورت انکار ناپذیر می باشد. با این وجود مشکلاتی در مدیریت جنگل وجود دارد که در قسمت تهیه واجرا طرح مورد تحلیل و ارزیابی قرار خواهد گرفت.
-1 مشکلات فنی درتهیه طرحهای جنگل داری:
در مدیریت وطراحی طرحهای جنگلداری، شناخت دقیق و علمی از توده های موجود به عنوان اصول پایه ای و اصلی می باشد .که در این خصوص دو جنبه عملیات صحرایی و جمع آوری اطلاعات صحرایی و همچنین تحلیل و کاربری مناسب اطلاعات از اهمیت خاصی برخوردار است :
-1-1 عملیات صحرایی و جمع آوری اطلاعات آماری:
عملیات صحرایی باشناسایی حوزه و سری وقطعات و ترسیم آن در روی نقشه و بیان نمودن آن درطبیعت شروع میگردد که معمولاً اصول علمی آبخیزداری درآن رعایت می گردد ولی مشکل اصلی در این قسمت تهیه نقشه ایه با مقیاس های نسبتاً بزرگ - حداقل - 1/25000 بوده که وضعیت عوارض طبیعی و از طرفی نقاط تخریب یافته در روی توده ها با دقت زیاد قابل تفکیک نمی باشد بنابر این ضرورت تهیه نقشه های توبوگرافی بهنگام و با مقیاس های کوچک - حداقل - 1/10000 با کمک G.I.S یک امر اجتناب نا پذیر می باشد
-1-1-1تهیه مسیر هادی در طبیعت :
بعد از شناسایی منطقه معمولا قبل از قطعه بندی ، مسیر هادی ابتدا به روی نقشه با گام پرگار وپس از شناسایی سطحی با هدف امکان دسترسی به تمام قطعات و همچنین بهره برداری صنعتی درختان درطبیعت برداشت میگردد. ولی بایستی بررسی نمود که آیا تهیه مسیر هادی با شناسایی سطحی از طبیعت قابل برداشت می باشد ،در اکثر مسیر جاده های موجود مشکل اصلی - البته مشکلات احداث و نگهداری و مرمت جاده در بخش دوم تشریح خواهد گردید - رانش ولغزش بخصوص در مناطق پر شیب می باشد .به سبب اینکه اغلب توده های جنگلی ما به روی خاک های با سنگ مادر آهکی - بخصوص سازند شمشک وشیلت زغالی - قرار داشته که از لحاظ پایداری جزءخاکهای ناپایدار به شمار می روند و عملا بدون دید کارشناسی از لحاظ خاک شناسی درمورد پایداری خاک برداشت مسیر هادی صورت میگیرد
بنابراین اولاً بایستی قبل از برداشت مسیر هادی ، مشاوره خاک شناسی صورت گرفته ودر مناطقی که خاکهای ناپایدار که خطر لغزش و رانش وجود دارد بخصوص مناطق پرشیب از عبور مسیر هادی اجتناب ورزید و مسیر هادی را تغییر داد. حتی اگردسترسی به بعضی از قطعات امکان پذیر نباشد که در این صورت بایستی بهره برداری سنتی - تبدیل به الوار وتراورسی و - ..…وحمل آن توسط قاطر واسب همراه باشد.
-2-1-1 برداشت اطلاعات آماری :
مهمترین بخش درطراحی و تهیه طرح، جمع آوری اطلاعات اساسی و پایه ای جنگل مبنی بر رعایت اصول آماری می باشد که نقش اساسی واصلی در تعیین موجودی در هکتار در سری و درقطعه و در نتیجه میزان برداشت آن دارد. در این راستا با توجه به هزینه های اجرایی و تعداد نمونه و در نتیجه دقت شبکه آماربرداری در جنگل های شمال با شدت 3/3درصد با ابعاد 200*15 با پلات های 10آری برداشت می شود که معمولا در سطح سری با توجه به تعداد پلات ها و سطح قابل کار و بهره برداری از لحاظ آمازی قابل قبول بوده ولی در عرصه اجرایی با مشکلاتی همراه خواهد بود.
طبق بررسی های به عمل آمده در 5 سری حوزه 39 با آزمونهای آماری مشخص شده که میانگین حجم در قطعات با انحراف از معیار+ % 30 می باشد و با افزایش سطح حفاظتی ودر نتیجه کاهش تعداد پلاتها انحراف از معیار افزایش می یابد بطوریکه در بعضی از قطعات انحراف از معیار به بیش از + %50 نیز می رسد به عنوان مثال اگر قطعه 300متر مکعب موجودی سر پا داشته باشد موجودی قطعه دردامنه 150-450متغیر می باشد که این امر بخصوص در میزان امکان برداشت در قطعه تاثیر بسزائی دارد و موجب می شود که در اکثر قطعات تعداد کافی پلات برداشت نگردد
در این خصوص لازم است با توجه به ساختار و همگن ویا نا همگن بودن توده ها و انتخاب شبکه آمار برداری کو چکتر - 100×100 - تعداد پلات بیشتری با در نظر گرفتن دقت مورد نظر برداشت گردد. در این خصوص قطعات در قطعه بندی بایستی طوری طراحی گردند که تعداد پلات کافی ودر نتیجه دقت آماری را به همراه داشته باشند .
نکته قابل توجه بعدی در آمار برداری نحوه تجزیه و تحلیل آماری می باشد و این تفکر در بین طراحان وجود دارد که چون تجزیه و تحلیل داده های خام با رایانه صورت میگیرد فاقد اشتباه بر نامه ای می باشد که در چند سری اشتباهات تجزیه وتحلیل داده ها ناشی از عدم برنامه ریزی مناسب مشاهده گردیده است که بایستی در هر طرح بصورت تصادفی چند قطعه را تجزیه وتحلیل کرد و نظارت دقیقی به آن داشت. مسئله بعدی انتقال بعضی اطلات مفید در فرم آماربرداری می باشد.
پارامتر های نظیر درختان خشکه دار - نوع گونه ،قطر،ارتفاع تنه،درجه تجزیه طبق معیار های پروفسور آمر - را اضافه نموده تا اینکه یک حجم معین از گونه های خشکه دار موجود در سری را بدست آورد و بعد با توجه به وضعیت تحول و نیاز توده درصدی از خشکه دارها را به عنوان با یوتیپ و یا جایگاه زیست میکرو و ماکرو ارگانیزم ها نگهداری نمود
-3-1-1 تشریح قطعات:
تشریح قطعات نقش اساسی در نوع ، نحوه وشدت دخالت ها در قطعه، تعیین وتفکیک تیپ ها، و همچنین تعیین موقعیت مکانی و سطح نقاط تخریب یافته طبیعی - فضای باز موجود و - … دارد - مهاجر . - 1376 در این راستا تفکیک - سطوح قابل بهره برداری، حفاظتی ، قابل کار ، مخروبه و فضای باز و - ..… وتعین نوع و شیوه دخالت های جنگل شناسی از وظایف اصلی تشریح کننده می باشد بخصوص نقاط حفاظتی ، رانشی ولغزشی که از اهمیت بسزایی برخوردار است.
