مقاله ضرورت انجام نیازسنجی در فرایند آموزش

بخشی از مقاله

چکیده

هر سازمانی برای اینکه بتواند اهداف خود را تعیین کند، باید بداند که نیازهای آن مجموعه چیست، در غیر این صورت اجرای هر برنامه به بیراهه رفتن است. طراحان در همه حال سعی دارند برنامه مفید و اثربخش خلق کنند و برای آنان روشن است که پایه و اساس یک برنامه درست و منطقی، انجام نیازسنجی صحیح می باشد. در واقع، نیازسنجی اولین گام برنامه آموزش و توسعه بوده و به عنوان مبنایی جهت تعیین اهداف آموزشی، انتخاب و طراحی برنامههای آموزشی، اجرای برنامهها و ارزشیابی آموزشهای ارایه شده محسوب میشود.

با توجه به اهمیت مقوله نیازسنجی در اثربخشی یک برنامه، میتوان گفت که نیازسنجی جزء جدایی ناپذیر برنامه ریزی می باشد. در این مقاله هدف بر آن است که به بیان ضرورت انجام نیازسنجی در فرایند آموزش بپردازیم. در همین راستا، ابتدا به تشریح ضرورت نیازسنجی پرداخته و در ادامه ضرورت و اهمیت نیازسنجی آموزشی در فرایند برنامه ریزی آموزشی، ضرورت اقدام به نیازسنجی در آموزش و تربیت نیروی انسانی و آموزش های فنی و حرفه ای و الزامات نیازسنجی مؤثر آموزشی بیان شده است.

مقدمه

هدف از طراحی هر برنامه ای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده است و اینکه اهداف چگونه و به شکلی تعیین می شود، از جمله مسائل مهمی است که هر سازمان و نهادی برای آن، نقشههایی از پیش تعیین شده دارد. ولی آنچه که مهم است این است که اگر چه برنامهها برای رسیدن به اهداف هر سازمان یا مجموعه آموزشی از یکدیگر متفاوت هستند، ولی مسیر رسیدن و مراحل نائل شدن به این برنامه ها مشترک است. در همین راستا، هر سازمانی برای اینکه بتواند اهداف خود را تعیین کند، باید بداند که نیازهای آن مجموعه چیست، در غیر اینصورت اجرای هر برنامه به بیراهه رفتن است.

لازم است اشاره نمائیم که طراحان در همه حال سعی دارند برنامه مفید و اثر بخش خلق کنند و برای آنان روشن است که پایه یک برنامه درست و منطقی، انجام یک نیاز سنجی صحیح می باشد. با توجه به اهمیت مقوله نیازسنجی در اثربخشی یک برنامه، میتوان گفت که نیازسنجی جزء جدایی ناپذیر برنامه ریزی می باشد. از طرفی دیگر نیازسنجی باعث خواهد شد تا تمام امکانات برنامه برای رسیدن به اهداف، درست و به جا استفاده شده و مقاصد حاصل شود.

اهمیت نیاز سنجی در حدی است که توجه به آن منجر به جهت گیری مثبت تری در طراحی و اجرای برنامه ها می شود. از ضرورتهای دیگر نیازسنجی، گزینش نیازهای اولویت دار می باشد. از بین نیازهای نا محدودی که وجود دارد، انتخاب نیازهای حیاتی و مهم کار بسیار دشواریست که امر نیازسنجی، اولویت ها را مشخص کرده و برنامه ریزان را برای بر طرف نمودن نیازهای اساسی یاری میدهد. این امر به لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه می باشد چرا که با توجه به منابع محدود، به طور قطع نیازسنجی به برنامهریزان کمک میکند تا نیازهایی را مورد توجه قرار بدهند که از ضرورت و اهمیت و اولویت بیشتری برخوردارند.

ضرورت نیازسنجی

از حیث ضرورت، نیازسنجی ممکن است به هر یک از دلایل زیر و یا مجموعهای از آنها اجرا گردد:

-1 نیاز به بهبود عملکرد؛

-2 نیاز به بهبود یا کنترل اطلاعات و دادهها؛

-3 نیاز به صرفه جویی بیشتر یا کنترل هزینهها؛

-4 نیاز به بهبود کارآیی؛

-5 نیاز به بهبود خدمات ارائه شده

ضرورت و اهمیت نیازسنجی آموزشی در فرایند برنامهریزی آموزشی

نیاز یکی از اصول اساسی در کلیه نظام های آموزشی می باشد که شالوده اساسی آن مبتنی بر تغییرات برنامه ریزی شده برای تغییر رفتار مطلوب فراگیران از طریق برنامههای آموزشی است. یکی از دلایلی که ضرورت تعیین نیازهای آموزشی را توجیه می کند آن است که تا سرحد ممکن اطمینان حاصل شود که هم محتوا و روش های آموزشی و هم سطحی که برای تدریس موضوع انتخاب شده، مناسبترین باشد

نیازسنجی با شناسایی نیازهای مهم، مبنایی برای تعیین اهداف و تبعاً بستر مناسبی برای سازماندهی عناصر مهم حول محور نیازهای اولویتیافته فراهم میسازد. بنابراین کلیه تصمیمها در خصوص تدارک اهداف خاص، آموزشی مناسب و استفاده مؤثر از سایر منابع و امکانات محدود - انسان، مالی، مادی - ، تابعی از مطالعات نیازسنجی بوده و از این رو شایسته تأمل و دقت علمی است چون در واقع کیفیت این دادهها، اثربخشی دورههای آموزشی و نهایتاً کارکرد آموزشی را تعیین خواهد کرد.

در این میان، نحوه تعریف و تعیین نیازهای آموزشی اثر مهمی در کیفیت و موفقیت کار دارد. چگونگی تعریفی که از یک مشکل ارائه میدهیم، نحوه حل آن را تعیین میکند. نیاز را باید جهت انتخاب اقدامات درست قبل از انجام درست هر اقدامی مشخص کرد. با تشخیص نیازها قبل از انتخاب هر نوع راه حل میتوانیم بر میزان کارآیی و اثربخشی خویش بیفزائیم

شناخت و تحلیل اثربخش نیازهای آموزشی، پیشنیاز یک سیستم آموزشی موفق است. تعیین نیازهای آموزشی اولین گام برنامهریزی آموزشی و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخش کارکرد آموزشی است که اگر به درستی انجام شود مبنای عینیتری برای برنامهریزی به عنوان نقشه اثربخش وتبعاً سایر فعالیتها فراهم خواهد شد و احتمال تطابق آن با نیازهای افراد و در نهایت اثربخشی آن افزایش خواهد یافت

به طور کلی، اولین گام برنامه ریزی آموزشی، شناسایی نیازهای آموزشی و اولویتبندی آنهاست که اگر این مرحله به خوبی و به درستی انجام شود، اجرای فرایندهای توسعه آموزشی راحتتر و مؤثرتر خواهد بود. نیازسنجی آموزشی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در راستای توانمندسازی نیروی انسانی موجب نمایان سازی شکاف های آموزشی شده، تصمیم گیری اثربخش و سریع را تسهیل کرده و به تصمیم گیران و برنامهریزان این امکان را میدهد تا با توجه به منابع مالی محدود و هزینههای فزاینده، با اولویت بندی گزینه های مختلف، راهکار مناسب را برای پر کردن شکاف ها به کار گیرند. با آنکه نیازسنجی علمی و اصولی، تنها در قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته و فنون و مدل های این فرایند هنوز جوان و در حال توسعه هستند، حلقه مفقوده نیازسنجی در نظام برنامه ریزی آموزشی و درسی ایران نتایج برنامه های آموزشی را به شدت تهدید می کند

ضرورت اقدام به نیازسنجی در آموزش و تربیت نیروی انسانی و آموزشهای فنی و حرفهای در بررسی و ایجاد آموزش اثربخش، در اولین گام، توجه به دو نکته اساسی لازم است؛ این دو نکته عبارتند از:

-1 آموزش مناسب، آموزشی است هدفمند، که کلیه اجزاء و عناصرش در جهت هدفهای مشخص قرار داشته باشد.

-2 چنین آموزشی، هدف های خود را بر اساس نیازهای مورد نظری قرار میدهد که از قبل شناسایی شده است. حال این نیاز میتواند جنبه فردی و یا اجتماعی داشته باشد

اهمیت توجه به نیازهای آموزشی و ضرورت اقدام به نیازسنجی در آموزش و تربیت نیروی انسانی و آموزش های فنی و حرفه ای مورد تأکید قرار گرفته است. مؤلف کتاب »آموزش برای یادگیری بهتر« اهمیت و فواید تعیین نیازها در آموزش فنی حرفهای و خدمات بهداشت و آموزش پزشکی را به صورت زیر بیان داشته است:

-1 آموزش بر محور دانش، مهارت ها و نگرش های مفید و ضروری جهت انجام شغل قرار میگیرد. چنانکه یادگیرنده در پایان دوره بتواند بهطور مناسب به انجام آن شغل بپردازد.

-2 مانع از اتلاف وقت و انرژی در آموزش دانش، مهارت ها و نگرش هایی می شود که در انجام آن شغل نقش ضروری را ندارد

الزامات نیازسنجی مؤثر آموزشی

هنگام نیازسنجی مؤثر آموزشی باید به چند نکته توجه نمود. ایمانی و ربیعی - 1387 - این نکات را به شرح زیر بر میشمارند:

-1 چرایی نیازسنجی را به سازمان متذکر شوید.

آگاه سازی سازمان به چرایی نیازسنجی و ارزش نهادن به آن و نهادینه سازی فرایندها و ایجاد ساختاری منظم برای سنجش نیازها، نیاز به شناسایی ضرورت های علمی، اقتصادی، ویژگی های جمعیتی، شکل گیری مشاغل و تخصصهای جدید بعنوان دلایل وجوبی نیازسنجی کمک خواهد کرد.

-2 رویکردتان را در انجام نیازسنجی مشخص کنید.

در فرایند نیازسنجی می توان از چهار رویکرد ساختاری، اولویتی، تجویزی و توصیفی استفاده کرد؛ اما مبنای فکری سازمان شما چیست؟ اهداف، استراتژی و یا ساختار سازمان شما متمایل به کدام رویکرد است؟ اگر سازمان دارای نگرش استراتژیک و توسعه ای می باشد به شما پیشنهاد می کنیم از رویکرد ساختاری و اولویتی استفاده نمایید. ولی اگر سیاست سازمان متمرکز بر اهداف کوتاه مدت و رفع مشکلات علمی موجود است، رویکرد تجویزی و توصیفی پیشنهادهای مناسبی است.

-3 نتایج نیازسنجی را سازماندهی کنید.

در سازماندهی نیازها محتاط باشید و هرگز این کار را بدون داشتن یک ارزیابی مناسب انجام ندهید.
-4 در سازماندهی نیازها، اهداف و سیاستهای سازمان را لحاظ نمایید.

بنیس در تبیین ارتباط نیازها با اهداف سازمانی میگوید : اینکه با در نظر گرفتن اهداف و استراتژی به دنبال ایجاد تغییرات مثبت در مهارت، نگرش و دانش یادگیرندگان بوده تا بتوانید با کمک مهارتهای شکل گرفته و نیز بهره گیری از تکنولوژی نو به سازگاری سازمان با مشکلات و تغییرات ایجاد شده کمک نمایید، فرایند پیچیده و البته قابل تحسینی میباشد 

-5 میزان انعطاف ساختار اصلی سازمان را در نتایج نیازسنجی لحاظ کنید.

تدوین نیازها از خلال تحلیل ساختار و در نظر گرفتن سازمان بعنوان یک سیستم حاصل میشود.

-6 برای عوامل اثرگذار در فرایند نیازسنجی چاره اندیشی کنید.

مهمترین عواملی که بر سنجش نیازها اثرگذار میباشند عبارتند از: استراتژی، مأموریت و هدف سازمان، سیاستهای سازمان، شرایط درون سازمانی و شرایط برون سازمانی.

-7 موانع نیازسنجی را رفع کنید.

این موانع، مشکلاتی چون ذهنیت مدیران ارشد و اعضای سازمان و مقاومت آنان در برابر تغییر را شامل میشود

نتیجهگیری

به طور کلی در بیان اهمیت و ضرورت نیازسنجی همین بس که بگوئیم پایه و اساس آموزش، برنامهریزی میباشد و پیش نیاز برنامه ریزی، سنجش نیازهای آموزشی است. به عبارت دیگر سنجش نیازها اولین گام در طراحی هر برنامه است.