بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر دنیای رنگ بسیار گسترده، متنوع و پیچیده شده است. دانشجویان رشتهها ی هنری نیاز مبرم به فراگرفتن علوم مختلف رنگ دارند. در کشور ما برای تدریس درس رنگ تلاش زیادی انجام نمیشود. سرفصلهای درس بهروز نشده و منبع مورد وثوق اساتید نیازهای امروز دانشجویان را مرتفع نمیسازد. مباحث بسیار مهم در خصوص نور، چاپ و دنیای دیجیتال که در حال حاضر موضوعات اصلی رنگ بهحساب میآیند، تدریس نمیشوند.
هدف اصلی این نوشته لزوم بازنگری سرفصلهای درس رنگ در مراکز آموزش عالی است. کتاب رنگ ایتن که در اکثر این کلاسها تدریس میگردد. علیرغم مفید بودن، نمیتواند نیازهای امروز دانشجویان را برطرف سازد. در این مقاله ضمن بیان برخی تحولات اتفاق افتاده در دنیای وسیع رنگ، دلایل اصلی برای بازنگری سرفصلها ارائه میگردد.
مطالعه انجامشده نشان میدهد، تدریس سرفصلهای درس، برای دانشجویان معاصر راضیکننده و کامل نیست. مهمترین کمبودها عبارتاند از: مدل رنگ سهبعدی مانسل، چاپ رنگی، نور و جایگاه آن در رسانههای دیداری، همراهی زیباییشناسی رنگ و روانشناسی آن و … هریک از این مطالب با توجه به اهمیتی که در جهان کنونی دارند در شکلگیری شخصیت علمی - هنری دانشجویان بسیار مؤثر است. ازاینرو لزوم بازنگری و تغییر سرفصلهای درس رنگ لازم و ضروری به نظر میرسد.
.1 مقدمه
آموزش رنگ در دانشگاههای هنری ایران همپای زمان پیش نرفته است. جامعه هنری در چند دهه اخیر تحولاتی را تجربه نموده است که معادل تحولات این حوزه در چند قرن گذشته بوده است. استفاده رسانهای تصویری به مدد فنّاوری روزافزون معاصر، بخش وسیعی از ارتباطات بصری را به خود اختصاص دادهاند. این موضوع توجه به نور را که خالق رنگ است. بیشازپیش مهم و قابلتوجه نموده است.
در این زمان رنگ، دنیایی سراسر جدید و گاه بسیار گیجکننده شده است. نوررنگی درگذشته زیاد موردتوجه نبود. اما امروز رنگ منفک از نور اساساً نامفهوم و بیمعنی است. در دنیای معاصر رنگ همواره در محیط نوری تعریف میگردد. طراحان، معماران، تابلوسازان، تولیدکنندگان فرش و حتی تزیین گران میباید رنگهای خود را در مواجهه با نور محیط که گاه طبیعی و گاه مصنوعی است، تعریف نمایند.
در خصوص بهروز نبودن آموزش رنگ در دانشکدههای هنری ایران، همواره انتقاداتی از سوی برخی اساتید به گوش میرسد . برخی نیز علاوه بر خرسند نبودن از سرفصلها، در چگونگی آموزش خود تغییراتی را اعمال نمودهاند.اما عموماً روند آموزش این درس بر اساس سرفصلها و روش ایتن ادامه مییابد. عدمتغییر درروند آموزش رنگ علیرغم تغییرات شگرف در وجوه مختلف زندگی اجتماعی ما میطلبد تا حرکت تازهای اتفاق افتد. دیه1، موره 2و هالی3 در مقالهای با عنوان: از انقلاب صنعتی تا روزگار نو، به تغییرات شگرفی که در جامعه انسانی به وقوع پیوسته اشاره داشته و لزوم همراهی با این پیشرفتها را متذکرشدهاند. - دیه و
ندیمی در یک سخنرانی با عنوان: آموزش هنر بعد از انقلاب، که در جلوه هنر منتشر گردید. لزوم تغییر در آموزش هنر را یادآور شده و معتقد است که باید مبنای آموزش هنر در ایران پس از انقلاب بر مبنای هنرهای سنتی باشد. - ندیمی، - 1373 احمدی و فلسفی در گزارش خود از وضعیت برنامه آموزش هنر در کشور کانادا به مثالی از آموزش رنگ در مدارس این کشور پرداخته و نگرش متفاوت آنها را به آموزش این درس متذکر میگردند. آموزش رنگ و مفاهیم آن با مواد و ابزاری که برای دانش آموزان بسیار ملموس و قابلفهم است، اصول مورد تأکید نظام آموزش هنر در کانادا بهحساب میآید.
بهعنوانمثال: توصیه میشود تا در هفته روزهای رنگی داشته باشند. تا دانش آموزان در آن روزها بتوانند پوشاک قرمز، زرد و آبی در مدرسه بپوشند. و یا مخلوط کردن رنگهای اصلی را با استفاده از رنگهای خوراکی آزمایش کنند. - احمدی و فلسفی، - 1381 آیت الهی نیز در مقالهای با عنوان: آموزش هنر در دانشکدههای هنر ایران در جلوه هنر، با نگاهی انتقادی به آموزش هنر پس از انقلاب میگوید: » آموزش هنر در ایران … در مقایسه با سایر مدارس هنری دنیا، هنوز یک کودک است. ولی کودکی که هنوز به بلوغ نرسیده فاسد شده است و پدر و مادرش نیز دلسوز او نیستند. « - ایت الهی، - 36 :1373
در خصوص آموزش رنگ در دانشکدههای هنری ایران، فقط خاکی در مقالهای تحت عنوان: کاربرد رنگ در گرافیک، پس از مقدمهای کوتاه، بهنظام آموزش رنگ در ایران انتقاد نموده و آن را کهنه و ناکارآمد میداند. وی معتقد است که: » در سیستمهای آم وزشی دانشگاهی، مبانی رنگ به گونه یک درس عمومی برای رشته هنرهای تجسمی بدون در نظر گرفتن تفاوتهای کاربردی تدریس میشود.
این امر نخستین گام در یادگیری غلط کاربرد رنگ در هرکدام از رشتهها میباشد. « - خاکی، - 14 :1386 درجایی دیگر وی تذکر میدهد که:» از سال 65 تا 1963 که کتاب رنگ ایتن تدوین و چاپ گردیده است. بهعنوان منبع موثق بدون هیچ کم و کاستی در دانشگاههای هنر تدریس میشود. در خلال این سال ها رشد سریع فنّاوری خود موجب ابطال و یا تردید در بعضی نظریهها گردید. آنچه در این سال ها بهعنوان مبانی رنگ تدریس گردیده مبتنی بر استفاده از رنگیزه - گواش، آبرنگ، رنگروغن - … بوده است.« - پیشین همان صفحه - اما ایشان نیز در ادامه مقاله به موضوع رنگ در گرافیک و مسائل مرتبط به آن پرداخته و آنها را به بحث میگذارد.
در این نوشته ضمن بیان دلایل استفاده از کتاب رنگ ایتن در دانشکدههای هنری، عدم پاسخگویی این منبع درسی به نیاز دانشجویان در حال حاضر بررسی میگردد. پاسخ به سؤالاتی چون: دانشجویان چه مطالبی را باید در کلاسهای درس رنگ فراگیرند؟ مهمترین موضوعات در حوزه رنگ در جهان کنونی کدماند؟ آیا دانشجویان با این موضوعات آشنایی لازم را کسب میکنند؟ از این رو هدف اصلی این نوشته لزوم باز نگری سرفصل های درس رنگ در مراکز آموزش عالی است. به نحوی که بتواند موضوعات روز جهان رنگ را در برگیرد.
.2 آموزش رنگ در نظام آموزش عالی هنر ایران
در حال حاضر دنیای رنگ بسیار گسترده، متنوع و پیچیده شده است. برای ورود به این دنیای مدرن می باید اسباب ورود به آن کسب گردد. رنگ و فرم اساس هنر های تجسمی هستند. دانشجویان رشته های هنری با توجه به نوع فعالیت حرفه ای خود نیاز مبرم به فراگرفتن علوم مختلف رنگ را دارند. امروزه رنگ همانند سایر علوم کاربردهای بینرشتهای فراوانی پیدا نموده است که ورود به هریک خود مستلزم دانش فراوانی است. بهعنوانمثال: کاربرد رنگ در هنر- صنعت چاپ از یکسو تحت قوانین زیباییشناسی و از سوی دیگر وابستگی شدید به چاپگرهای مدرن امروزی دارد.
قوانین مرتبط با فیزیک نور و شیمی رنگ که در ساخت و ارائه رنگهای بشر ساخت دخالت تام دارد. چشمانداز وسیعی را در موضوع رنگ پیش روی ما گذاشته است. در این زمان بسیاری از نظریات گذشته جامعیت خود را ازدستدادهاند. رنگهای اولیه قرمز، آبی و زرد امروزه در حوزه چاپ، جای خود را به زرد، سیان و مژنتا سپرده است. رایلی و اندرسون معتقدند که » نظریههای متقدمتر درباره رنگ درگیر بحثهای سرسامآور پیرامون تعیین رنگهای مایهدار اولیه بودهاند.
اما اکنون ما میدانیم که اولیه بودن رنگ را کاربرد موردنظر تعیین میکند. در ترکیب مادههای رنگی یا جوهر برای ایجاد هرگونه رنگ بازتابشی، فقط به رنگ مژنتا - سرخ آبیفام - ، زرد، و آبی سبز فام - سیان - یعنی رنگهای اولیه تفریقی نقاشان و دستگاههای چاپ، نیاز است. برای ایجاد هر نور رنگینی،آمیختن نورهایی که به چشم میآیند- بهخصوص قرمز، سبز و بنفش- کفایت میکند.
اینها رنگهای اولیه هستند که سازندگان ویدئو افزودهاند. ولی اگر ایجاد رنگهایی مدنظر باشند که به لحاظ ادراکی خالص باشند، یعنی هیچ ردی از رنگهای دیگر در آنها مشهود نباشد، آنگاه دقیقاً قرمز، زرد، سبز و آبیرنگهای اولیهاند. همان رنگهای اولیه ادراکی که روان شناسان مطرح میکنند. - « رایلی، اندرسون، - 275 :1385 بر اساس سرفصلهای تدوینشده برای رشتههای هنری در کشور، درس مستقلی برای آموزش رنگ تعریفنشده است. در تمام رشتهای هنری عموماً درس مبانی هنرهای تجسمی2 به رنگ اختصاص داده میشود. با توجه به شرح درسی که برای این واحد انشاء شده و برای اکثر رشتههای هنری کمابیش یکسان است. عناوین ذیل به چشم میآید.
· آشنایی بارنگ در طبیعت - رنگهای اصلی، رنگهای مکمل، دایره رنگ -
· آشنایی باکیفیت و حالات رنگ - سرد و گرم -
· تضادهای رنگی - تضادهای هفتگانه -
· ارتفاع رنگ و ترکیب رنگها
با توجه به عناوین و ترتیب این سرفصلها به نظر میرسد که تدوینکنندگان با اتکا به کتاب رنگ ایتن آنها را تهیهکرده باشند. بااینکه برای تدریس این درس از کتاب رنگ ایتن بهعنوان منبع درسی نامبرده نشده است. اما تقریباً در تمام مراکز آموزش عالی هنر کشورمان کتاب رنگ ایتن محور آموزش رنگ اساتید محترم قرارگرفته است.
