بخشی از مقاله
چکیده
با رشد جمعیت و تغییر روش زندگی مردم، رو آوری به زندگی آپارتمان نشینی افزایش یافت و از سویی دیگر، تبدیل شدن خانه به کاالیی برای سرمایه گذاری، باعث افزایش ساخت و ساز ها شد که در بسیاری از موارد ، ساخت فضاهای نامطلوب و ناسازگاری با اقلیم و فرهنگ را در پی داشت. بنابراین خانه های جدید توان پاسخگویی به نیازهای کاربر در طول زمان را ندارد و همین امر سبب عدم استفاده طوالنی مدت از خانه و عدم تعلق خاطر به آن شده است. پس ضرورت تاملی عمیق بر نوع طراحی خانه ها احساس می شود.
در پژوهش حاضر با هدف شناخت خانه منعطف و نیاز جامعه به خانه ای که در طول زمان قادر به پاسخگویی به نیازهای کاربر خود باشد و با بررسی ویژگی های دانش آشوب، به بررسی ارتباط آن با انعطاف پذیری خانه پرداخته می شود. از این رو در نظر است که با ویژگی های دانش آشوب، خانه ای انعطاف پذیر طراحی کرد. بنابراین این تحقیق که از لحاظ روش، توصیفی B تحلیلی می باشد، با استفاده از منابع مکتوب و مرور متون گذشته بررسی شده است و در انتها الگوها و راهکارهایی برای طراحی خانه منعطف پیشنهاد می گردد که متاثر از خاصیت آشوبناک است.
-1 مقدمه:
خانه - مهمترین فضای سکونت - برای انسان از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان آن را مرکز دنیای فرد نامید - شولتز، . - 1392 بنابراین فضای مسکونی باید به گونه ای طراحی شود که شرایط الزم برای رشد فردی هر یک از افراد خانواده اعم از خرد و کالن را فراهم آورد تا هر یک از افراد خانه قادر باشند برحسب نیازهای روحی و روانی و عالیق خود، فضای مناسب و حریم الزم را برای انجام فعالیت ها و کسب آسایش و آرامش بیابند.
اما امروز نه تنها اکثر خانه ها به عنوان محلی برای کسب آرامش نیست بلکه احساس تعلق کمتری نسبت به تعلق خاطر در خانه های سنتی وجود دارد و در زندگی امروز که همراه با پیچیدگی برای انسان هاست، با توجه به روحیات تنوع پذیر انسان، نیاز به انعطاف پذیری در محل زندگی احساس می شود.
مردم مکان هایی را ترجیح می دهند که دارای حد مطلوبی از محرکها باشد مکانهایی که بار اطالعاتی قابل قبولی داشته و جایگاه هایی که به فرد اجازه می دهند که با آزادی از پیاده کردن نظرات و تصاویر ذهنی از محل زندگی مورد عالقه و آرامش دهنده اش تا جابجایی مبلمان ، تغییر رنگ و. .. ،بار اطالعاتیِ شان را تغییر دهند و به این ترتیب طراحان می بایست موقعیتهایی را فراهم کنند تا استفاده کننده، با فراغ بال نیازش را به بیان خود برآورده سازد.
بنابراین انعطاف پذیری به عنوان کلیدی برای طرح واحدهای مسکونی برای برطرف کردن نیازهای استفاده کنندگان به شمار می رود. ایده خانه منعطف کمک خواهد کرد تا خانه با طیف گسترده تری از افراد با روحیات و شیوه های مختلف زیستن و نیازهای متفاوت هماهنگی یابد
انعطاف پذیری در طراحی معماری تنوعی را ارائه می دهد که شامل امکان تنظیم و سازگاری واحد مسکونی در طول زمان است و در نهایت موجب می شود ساختمان، گونه های جدیدی را از خود به نمایش بگذارد.
در واقع مسکن انعطاف پذیر اشاره به قابلیت تامین حداقل کیفیت اولیه، اما کافی و کارآمد در سطح پایه ساختمان دارد و از طریق طراحی فضاهای بالقوه توانایی پاسخ به خواسته های متغیر فردی را در طول زمان فراهم می کند. دو موضوع وجود دارند که باید در طراحی مسکن انعطاف پذیر در نظر گرفته شود مرحله اول قابلیت پروژه در ارائه انواع "انتخاب" قبل از سکونت و مرحله دوم قابلیت مسکن برای "تغییر" پس از سکونت است.
بنابراین اگر خواسته شود به جای طراحی های گیج کننده و بیگانه، مکان هایی طراحی شود که از لحاظ روانی سالم باشند، باید نقش فرد به عنوان وسیله رمزگشایی اطالعات و معنا بخشی و پاسخ دهی احساسات به صحنه ها پذیرفته شود و باید ماهیت فیزیکی مکان ها با معنای رمز آلودشان در نظر گرفته شوند. با چنین آگاهی میتوان مکانهایی را خلق کرد که از لحاظ روانی سالم و پرمعنی باشند.
امروزه با تغییر الگوی زندگی و ساختار خانواده ها، نیاز افراد به فضاهای مسکونی پیوسته در حال تغییر و دگرگونی است، به این ترتیب خانه ی دیروز یک خانواده، دیگر مناسب فردای او نیست. خانه باید با تغییر شرایط ساکنان، با کمترین هزینه و در کوتاهترین زمان با شرایط جدید منطبق شود و دامنه ی وسیع تری از نیازهای گوناگون ساکنان را پاسخگو باشد. دامنه ی این تغییرات ممکن است مداخله ای کمی فراتر از جابه جایی مبلمان باشدیا آماده ی پذیرش مداخله هایی باشد که دگرگونی قابل توجهی را در ساختمان مسکونی ایجاد می کنند.
نواقص و کمبودهای یک واحد مسکونی، هنگامی که حاصل فعالیت ساکنان شد، بیش از هنگامی که حاصل فعالیت دیگران است، قابل تحمل است هابراکن با ارائه ی نظریه ی ساخت آزاد خود ساختمان را به دو قسمت تفکیک می کند :ساخت آزاد و ساخت ثابت. ساخت ثابت شامل اسکلت و کانال های تأسیساتی و ساخت آزاد شامل دیوارهای جدا کننده ی داخلی است که به نظر باید تحت کنترل ساکنان باشد، به طوری که در صورت نیاز بتوانند جابه جا شوند.
از طرف دیگر، با دگرگونی رابطه ی دست اندرکاران ساخت مسکن طراحان، سازندگان و بهره برداران مشکل اساسی دیگری نیز سر برآورده است و آن نامشخص بودن ساکنان آینده ی واحدهای مسکونی است. به این ترتیب طرح، منطبق با خواسته های طراح و مفروضات اوست نه نیازها و خواسته های بهره برداران که در کل این مسئله موجب نارضایتی ساکنان می شود و آنها را به سوی ایجاد تغییرات در ساختمان برای انطباق با خواسته هایشان سوق می دهد. از طرف دیگر، در طول زمان نیازهای خانواده در حال دگرگونی است، بخشی از این دگرگونی ها مربوط به تنوع طلبی افراد است. این مسئله موجب می شود افراد خواهان ایجاد تغییرات ظاهری در ساختمان باشند. بخش دیگر مربوط به تغییر ارزش های جامعه است. آنچه امروز زیبا دانسته می شود، فردا کهنه به نظر می رسد
بنابراین طراحی خانه با انعطاف پذیری در طول زمان الزم و ضروری به نظر میرسد. از سوی دیگر با بررسی سیستم ادراک مغز انسان، مشخص شد که این سیستم بر اساس سیستم دانش آشوب عمل می کند و کاربر نسبت به اثری که بر اساس مولفه های سیستم آشوبناک طراحی می شود، درک بهتری دارد. بنابراین به نظر می رسدکه اگر معمار مولفه های سیستم آشوبناک را در طراحی مکان و فضا، لحاظ کند، معنای آن مکان برای کاربر قابل فهم می باشد و چون طراحی براساس آشوب به صورت الیه الیه انجام می گیرد می تواند برای همه استفاده کننده ها با ادراک ها و نیازهای متفاوت، قابل فهم و خوشایند باشد و به تبع آن، رسیدن به احساس لذت و آرامش برای فرد را در پی دارد. با این تفاسیر تالش می شود تا پاسخ مناسبی به سوال " آیا می توان بر اساس ویژگی های آشوب، خانه منعطف طراحی کرد ؟" داده شود.
-2 مفاهیم:
-1-2 انعطاف پذیری - : - Flexibility در اصطالح عام قابلیت خم شدن، تغییر پذیری، حساس نبودن به تغییر. آمادگی و ظرفیت داشتن برای سازگاری به مقاصد یا شرایط مختلف و آزادی از خشکی یا سفتی تعریف می گردد.
در معماری و طراحی محیط و به طور خاص طراحی مسکن، منظور از انعطاف پذیری فضایی و ساماندهی فضای انسان ساخت و تغییر در آن برای دست یابی به شرایط، نیازها و کاربست های جدید است. انعطاف پذیری به ایده سازگاری و تغییر در طول زمان اشاره می کند.
-2-2 مسکن منعطف : - Flexible housing - مسکنی است که می تواند به نیازهای متغیر کاربران در مسکن جواب دهد
انعطاف پذیری به عنوان رویکردی راهبردی، قابلیتی است که با ارائه حق انتخاب به استفاده کننده امکان شخصی سازی را به او می دهد. از این طریق است که مسکن منعطف می تواند با عبور از مرز عملکرد گرایی صرف، با توجه به تغییر موقعیت ها در طول زمان، بر اساس نیازها و خواسته های استفاده کننده تغییر کند.
-3-2 دانش آشوب : - CHAOS - آشوب در لغت به معنای درهم ریختگی، آشفتگی و بی نظمی است و آشوبناک به معنای در حالت آشوب بر وضعیتی کامال بدون سازمان داللت می کند. معادل انگلیسی آشوب که از ریشه یونانی کائوس به معنای فضا دارای این معانی:
-1بی نظمی ماده ای بدون شکل و فضای بی انتهایی که قبل از جهان نظم یافته وجود داشته
-2 سردرگمی یا بی نظمی
-3مغاک و پرتگاه عظیم، که البته این نام غلط انداز در واقع به دلیل عدم توانایی توضیح پدیده های کامال قانونمند طبیعی در ابتدا بر این نظریه گذاشته شده است.
اما آنچه در اینجا به نام آشوب خوانده می شود، سیستمی است که از توان دیدگاه علم کالسیک خارج است. در واقع آشوب انقالبی است علیه رخوت و مرگ.
در تئوری، آشوب به معنی علم شناخت پدیده های غیرخطی است و عمدتا از شناخت رموز موجود در طبیعت و دنیای واقعی نشات می گیرد. آشوب را می توان مطالعه ی رفتار غیرتناوبی در سیستم های پویای معین باز و آرمان مند تعریف کرد.
تئوری آشوب ساختار هستی را تعریف میکند و توضیح دهنده سیستمهای آشوبناک است. سیستمهای آشوبناک که همیشه نو و تازهاند و دارای اطالعات برای مغز انسان هستند و همچنین این سیستمها برای ما قابل شناخت هستند و به کمک تئوری آشوب، می توان فهمید که چه محیطی برای سیستم مغز مناسب است. طبعا اگر بتوان آن محیط مناسب برای مغز را تعریف کرد، در واقع معماری تعریف شده است
جهان بینی آشوب بیش از آنکه جنبه ریاضی و ظاهری داشته باشد، جنبه شهودی و عرفانی دارد. در واقع بر خالف تصوری که وجود دارد، حضور آشوب تنها در ظاهر نیست بلکه سیستم آشوبناک یک سیستم کل نگر است که در آن تمام اجزا در عین جداناپذیری از کل، همه خصوصیات کل سیستم را دارا هستند و به صورت سلسله مراتب تفکیک شده اند.
-4-2 خصوصیات دانش آشوب: خصوصیات هندسی سیستم آشوبناک شامل -1ساختار فرکتال یا برخالی -2تشکیل الگو هستند و خصوصیات کیفی سیستم به صورت ذیل هستند: -1انعطاف پذیری و سازگاری -2بهینه یابی -3تعین و پیش بینی ناپذیری -4 هم افزایی اطالعات -5خلق و اضمحالل اطالعات -6یادگیری در سیستم
-3 گونه های انعطاف پذیری:
-1-3 تطبیق پذیری - جابجایی فصلی و روزانه - تطبیق پذیری قابلیت هماهنگ شدن یک فضا با شرایط جدید مورد نیاز است. در برنامه ریزی مجموعه های مسکونی جدید، موثرترین روش دست یافتن به تطبیق پذیری، ثابت نبودن اجزای داخلی و امکان ترکیب متنوع آنهاست.
-2-3 تغییر پذیری - تفکیک و تجمیع - در طراحی مسکن انعطاف پذیری به افزایش و کاهش کمی یا تفکیک و تجمیع فضاها و امکان بازگشت به طرح اولیه واحد مسکونی پس از گسترش یا تقلیل مساحت آن گفته می شود. در این مورد انعطاف پذیری به معنای قابلیت پاسخ به رشد خانوار در مراحل مختلف زندگی است.
-3-3 تنوع پذیری - فضای چند عملکردی - تنوع پذیری قابلیت فراهم استفاده های مختلف از فضا است. این گونه انعطاف پذیری با دو متغیر فضا و زمان سر و کار دارد . فضای واحد مسکونی می تواند برای چند عملکرد به طور همزمان، و برای عملکرد های مختلف در زمان های مختلف استفاده شود.
