بخشی از مقاله
چکیده
بطور کلی ، هرگونه اظهار نظر قطعی و دقیق در خصوص فرآیند پیدایی و تکوین سکونتگاه ها با توجه به ناکافی بودن مستدلات و مستندات تاریخی از یکسو و وسعت و پیچیدگی نهفته در پیدایش مجتمع هاي زیستی غیر ممکن می باشد . اما تسلسل تاریخی حیات کالبدي و غیرکالبدي زیستگاه ها و هسته هاي سکونتی ، که وجه اشتراك بسیاري از آنها می باشد ما را در ارائه فرضیات و پیگیري نظریات مربوط به تکوین مجتمع هاي زیستی یاري می رساند . تسلسل تاریخی حیات کالبدي مراکز زیستی کوچک و بزرگ برآمده از تسلسل تاریخی حیات غیرکالبدي آنها ، تداوم الگوهاي زندگی ، پیوستگی نسل ها و تغییرات بطئی و هم آهنگ در حیطه ي نیازهاي اولیه و عالیه آدمی می باشد . که مورد اخیر شاید مبنایی ترین و اصلی ترین موضوع در هرگونه مطالعه ، کاوش و تحقیق در سیر تکوین و تحویل مجتمع هاي زیستی باشد .
وجود تسلسل ذاتی در سیر تحول و تطور زیستگاه ها از یکسو و وجود اشتراکات فراوان در نحوه شکل گیري و تحولات کالبدي آنها – که بر اساس مطالب فوق ریشه در اشتراك انسان ها در نیازهاي اولیه و عالیه دارد – راه را براي اظهارنظر و طرح و آزمون فرضیات شکل گیري هسته هاي سکونتی نمونه مورد مطالعه - شهر تفت - هموار می سازد . به بیان دیگر از طریق بررسی مستندات موجود و مقایسه آن با نمونه هاي مشابه و با اتکاء به نظریات شکل گیري و رشد سکونتگاه هاي شهري و روستایی که هر یک از منظر خاصی پیدایی شهر یا روستا را توضیح می دهند ، می توان به اخذ نتایج قابل قبولی در راستاي اهداف این طرح پژوهشی امیدوار بود .
کلمات کلیدي: خانه-طرحواره-الگوي زیستی
-1 مقدمه
پیدایش و شکل گیري هسته ها و سکونتگاه ها تابعی از متغیرهاي گوناگون محیطی و انسانی است تا آنجا که بقاء و ماندگاري سکونتگاه ها نیز در وابستگی کامل به یک یا چند متغیر می باشد . به بیانی زیستگاه هاي انسانی در هر مقیاس و گستره جغرافیایی به مدد متغیرهاي خاصی بوجود آمده ، به ازاء همان ها رشد و تکامل می یابند و تداوم حیاتشان نیز منوط به وضعیت تعریف شده اي از این متغیرها می باشد .بر این اساس هرگونه تغییر در پهنه جغرافیایی - مکانی و زمانی - سکونتگاه هاي زیستی اعم از تزریق کاربري ، بهره برداري از ظرفیت هاي جدید محیطی ، جابجایی یا جایگزینی هسته هاي سکونتی و . . . باید با عنایت به وزن و حوزه عمل متغیر یاد شده باشد .پژوهش حاضر ذیل عنوان » سیر تکوین سکونتگاهی خانه در باغشهر تفت با تاکید بر الگوي خانه زرتشتیان« با هدف استخراج نتایجی که بتواند در مراحل مختلف مطالعه ، برنامه ریزي ، طراحی ، اجرا و بهره برداري موضوع » مسکن پایدار « مورد استفاده قرار گیرد ، تعریف شده است .
بدون شک هسته هاي سکونتی جدید که هدف » پایداري « را در مقیاس هاي خرد و کلان جستجو می کنند زمانی قرین توفیق در نیل به مأموریت هاي تعریف شده خود می باشند که تمامی مؤلفه ها و متغیرهاي تأثیرگذار بر شکل گیري ، تکامل و بقاء زیستگاه هاي موجود را شناسایی کرده باشند . چنین شناختی از یکسو تضمینی بر تولد و سیر تکامل منطقی هسته هاي جدید خواهد بود و از سوي دیگر هرگونه نگرانی در خصوص تأثیرات منفی هسته هاي جدید را بر تداوم حیات طبیعی سکونتگاه هاي گذشته از بین خواهد برد . این پژوهش با عنایت به ضرورت هاي فوق بر آن است تا از طریق شناسایی مؤلفه ها و متغیرهاي مؤثر در شکل گیري مجموعه هاي مسکونی شهر تفت و روستاهاي همجوار ، شناسه هاي لازم را در مسیر طراحی مسکن پایدار ارائه نماید . پس از بیان ضرورت و اهمیت پژوهش حاضر ، سؤال و فرضیات نخستین این تحقیق را مورد دقت می دهیم . با عنایت به این مهم که سؤال تحقیق باید در برگیرنده فضاي مفهومی عنوان تحقیق - - Topic باشد ، می توان عبارت زیر را به عنوان سؤال اساسی این تحقیق بیان نمود :نحوه شکل گیري - و پیدایی - مجموعه هاي مسکونی شهر تفت و پیرامون آن با محوریت مباحث » پایداري « مجتمع هاي زیستی چگونه بوده است ؟
-2شناخت منطقه تفت:
در حاشیه ي منطقه خشک بیابانی بخش مرکزي ایران ، یکی از شاخه هاي رشته کوه هاي مرکزي ایران به نام شیرکوه ، واجد همه شرایط اکولوژیکی لازم براي سکونت گزینی می باشد و در همسایگی بیابان ها ویژگی ممتاز و منحصر به فردي دارد . مقیاس این منطقه با مناطق کویري مجاور که بقاي حیات و زیست انسانی در آن مشاهده شده است ، دلیلی وجود ندارد که نبض اجتماعات قدیمی بشر در اینجا نزده باشد و گروه هاي انسانی در آن نزیسته باشند .» آقاي ایرج افشار در کتاب یادگارهاي یزد ، بنیاد پاره اي از روستاهاي منطقه شیرکوه نظیر ارنان و توران پشت را به ایران دخت ساسانی نسبت می دهد . - «ایرج افشار-یادگارهاي یزد جلد اول ، - 1371
الف-تاریخچه سکونت گزینی ، تطور و پویش ساختمانی تفت:با اینکه نظیر سایر سکونتگاه هاي منطقه اي شیرکوه از تاریخ دقیق بنیانگذاري و پویش اجتماعی – اقتصادي و مکانی تفت تا قرن هشتم و نهم هجري قمري آگاهی چندانی نداریم اما برخی آثار ، قرائن و شواهد و دلایلی مؤید آنست که تاریخ سکونت گزینی در جایگاه کنونی تفت را به پیش از اسلام می کشاند :
-1 تفت از جهت وقوع بر سر راه یزد – شیراز ، نزدیکی به یزد و وضع طبیعی در شرایط بهتري قرار دارد و می باید در عهد باستان و لااقل پیش از اسلام وجود داشته باشد . - نقشه 1و - 2
» آقاي غلامحسین آیتی در کتاب تاریخ یزد اشاره می کند که هیچگاه یزد بدون تفت نبوده زیرا گذشته از اینکه وضعیت طبیعی آن این حکم را می کند یعنی تفتی که مجري و مسیر اغلب آب هاي یزد است باید با خود یزد توأماً آباد شده باشد - «.آیتی،آتشکده یزدان ، - 1317
-2 دو نوع اثر تاریخی در یزد و میبد است که نظیرش بی کم و کاست در تفت وجود دارد . یکی از آثار قبل از اسلام مانندقلعه ي میبد و قلعه قمار بازان و استادان یزد می باشد که همانند آن در کوه تفت مشهور به تفته کوه است و آن قلعه پهلوان مادي - = پهلوان بادي - می باشد و همچنین دخمه اي که در نزدیکی تفت در کوه دخمه موجود است و تودهاستخوان پوسیده و خاك شده زردشتیان باستان در آن قرار دارد .
-3به نظر می رسد زردشتیان تفت بومی تفت می باشند و سکنه مسلمان کنونی یزد ، بجز مهاجرین ، باید از زردشتی هاي مسلمان شده تفتی باشند . هنوز هم در تفت هستند خانواده هایی که در همین چند صد سال اخیر مسلمان شده اند و با خویشاوندان زردشتی خود رابطه دارند و شاید همین امر سد همزیستی مسالمت آمیز مردم مسلمان و زردشتیتفت باشد .علاوه بر اینها نام قصبه تفت در منابع تاریخی ، مذهبی و عرفانی از قرن نهم هجري به بعد همراه شاه نعمت ا... ولی عارف عالیقدر و اولاد و احفاد او اهمیت و معنی و مفهوم ویژه اي می یابد .هماهنگ با نقش عرفانی وجوه دیگر زندگی تفت یعنی باغداري و غناي نسبی آن توأم ، آّ و هواي دلپذیرش در حاشیه بیابان نام این آبادي را بلند آوازه می گرداند . بر اثر رشد و نموي که تفت داشته است اکنون ما با شهري سروکار داریم که مرکب از 23 محله کوچک و بزرگ و قدیم و جدید است .
