بخشی از مقاله
چکیده
مسئله حفظ محیط زیست و پژوهش در مورد راهکارهای کاهش مصرف انرژی از نیم قرن پیش آغاز شد. با گسترش پژوهشها و رشد آگاهی در زمینههای مختلف موضوع طراحی پایدار مطرح شدهاست. طراحیداخلی پایدار بر مبنای اصول توسعه پایدار و با هدف فراهم آوردن شرایط سلامت، امنیت و آسایش جسمی و روحی بهرهور شکل گرفته است.
در طراحیداخلی پایدار تأکید طراح توجه به کیفیتهای زیباییشناسی و عملکردی در کنار تأثیرگذاری بر محیط زیست، سلامت، سهولت استفاده، نگهداری ساختمان و کاهش هزینه در استفاده از منابع تولید انرژی است. طراحیداخلی پایدار دو حوزه اصلی دارد؛ مسائل اجرایی و ظرافتهای طراحی. بخش عمده مسائل اجرایی کاربرد مواد و مصالح پایدار و دوستدار محیط زیست است.
پوشانندههای سطوح، منسوجات، عایقها از جمله مواردی است که با منشاء گیاهی، حیوانی یا مصنوعی تولید و استفاده میشود. در کنار مسائل اجرایی توجه طراح به ظرافتهای طراحی مانند چیدمان، مبلمان، نور و جزئیات نقش مهمی در ایجاد شرایط آسایش روحی بهرهور خواهد داشت. در این مقاله با هدف معرفی عوامل مؤثر در طراحیداخلی پایدار طی مطالعه کتابخانهای مقالههای دانشگاهی و نتایج حاصل از پژوهشگاههای وابسته به تولیدکنندگان محصولات پایدار مرور شدهاست. جهت تکمیل و بسط مطلب در پژوهشی کیفی نتایج حاصل با عناصر مؤثر در ایجاد کیفیت فضایداخلی مجدداً ارزیابی و به تفکیک بیان شدهاست.
-1 مقدمه
سرعت در حال رشد مصرف انرژی، منابع رو به اتمام سوختهای فسیلی، مشکلات تأمین انرژی و اثرات سوء مصرف آن بر محیط زیست نگرانیهایی را برای جوامع ایجاد کرد و به دنبال آن بحث توسعه پایدار در زمینههای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مطرح شد. با توجه به آنکه صنعت ساختمانسازی سهم قابل توجهی از میزان مصرف انرژی و مشکلات زیستمحیطی جوامع را به خود اختصاص داده است از سال 1990 در نتیجه برگزاری کنفرانسهای علمی و گسترش پژوهشهای زیست محیطی موضوع پایداری در معماری با هدف ارائه راهکارهای طراحی جهت کاهش اثرات منفی ساخت و ساز بر محیط زیست مطرح گردید و مباحثی چون معماری پایدار و معماری سبز به موضوعات مهمی در حوزه معماری تبدیل شد.
معمولاً دو رویکرد سبز و پایدار معادل هم به کار برده میشود در صورتیکه کاربرد مناسبتر واژه طراحی سبز در شرایطی است که طراحی با توجه به سلامت، امنیت و آسایش انسان انجام شده باشد و طراحی پایدار در شرایطی که طراحی با توجه به سلامت، امنیت و شرایط مناسب حفظ محیط زیست و زمین پیش رود.[1] ماهیت هر دو رویکرد برقراری ارتباطی پاسخگو و مؤثر میان محیط زیست، طراحی و انسان است و میتواند بر تمام حوزههای طراحی از معماری تا طراحی مبلمان تأثیرگذار باشد.
طراحی داخلی یکی از حوزههای مهم وابسته به صنعت ساخت و ساز و مؤثر بر شیوه زندگی انسان است. در قرن گذشته تلقی از طراحی داخلی فعالیتی در جهت خلق زیبائی با توجه به مسائل عملکردی در قالب طرحهایی لوکس و تابع مد برای فضاهای بزرگ و کوچک بود.[2] امروزه اهمیت آن در توجه به خلق فضای امن داخلی است. فضایی که شرایط آسایش، سلامت جسم و جان را در کنار توجه به کیفیتهای زیباییشناسی فراهم آورد.[3]
در سالهای اخیر رشد آگاهی از مسئله حفظ محیط زیست و ارتباط میان طراحی، انسان و محیط بستر مناسبی برای پرداختن به معماری داخلی پایدار فراهم ساخته است. اما مراد از طراحی داخلی پایدار چیست و به چه میزان با اقبال رو به رو بوده است؟ در این مقاله با مرور پژوهشهای دانشگاهی منتشر شده در زمینه طراحی پایدار به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت و به دنبال ارائه راهکارهایی جهت گسترش کاربرد آن در ایران هستیم.
-2 طراحی داخلی پایدار چیست؟
طراحی داخلی به فرآیندی خلاقانه در حل مسئله اطلاق میشود که طی آن طراح دانش و تخیل را به هم میآمیزد و میتوان آن را مجموعهای از سکانسها یا مراحل مختلف دانست؛ برنامهریزی، طراحی، تنظیم مدارک فنی و مسائل مرتبط با مدیریت اجرایی.[4] در شیوه قدیمی که در بیشتر کشورهای دنیا همچنان مرسوم است توجه طراحان داخلی در ارائه راهکارهای طراحی معطوف به کاربرد و زیبائی است. کنترل هزینه دیگر جنبه تأثیرگذار بر تصمیمهای طراح است که بیشتر در مرحله انتخاب مواد و مصالح نمود پیدا میکند.
در اغلب موارد انتخاب مصالح بر مبنای خواست و نیاز کارفرما، زیبائی و هزینه صورت میگیرد. میزان تأثیرگذاری مصالح انتخاب شده بر محیط زیست معیار ویژهای به شمار نمیآید و طراح به اطلاعات و تبلیغات تولیدکنندگان و فروشندگان تکیه میکند. کمتر پیش میآید زمانی برای پژوهش در مورد اطلاعات متناقض صرف شود .[5] بسیاری از فعالان حرفه طراحی داخلی اطلاعات محدودی در مورد ویژگیهای مواد و مصالحی دارند که تأثیر آنها بر محیط زیست مخرب و ناخوشایند است. در صورتیکه در فرآیند طراحی داخلی آگاهی از قوانین زیست محیطی در انتخاب مصالح و دیگر محصولات مورد استفاده در فضای داخلی نقشی تعیین کننده دارد.
در سالهای اخیر با گسترش درک جامعه از رابطه میان انسان، محیط و طراحی نگرش نسبت به طراحی داخلی تغییر قابل توجهی در ارائه راهکارهای طراحی با تأکید بر فرآهم آوردن سلامت و پایداری محیط برای بهرهوران داشته است. برای نیل به پایداری در طراحی داخلی میبایست به عوامل ایجاد پایداری در محیط توجه داشت. توجه به عوامل پایداری در محیط داخلی به معنای نادیده گرفتن سایر عوامل مؤثر بر کیفیت طراحی نیست و در واقع وظیفه طراح برقراری تعادل میان عوامل مؤثر است. مراد از طراحی داخلی پایدار طرحی است که در چرخه حیات آن تمام عناصر با تأکید بر کاهش اثر مخرب بر محیط و بهرهور و افزایش تأثیر مثبت بر محیط، اقتصاد و جامعه طراحی شده باشد .[6]
جهت سنجش و ارزیابی طراحی پایدار در کشورهای مختلف سازمانها و مؤسسات متفاوتی وجود دارد که پس از ارزیابی گواهینامه مشخصی برای آن صادر میکنند. در صنعت ساختمان گواهینامه مصرف بهینه انرژی و طراحی زیست محیطی، LEED، نمونهای شناخته شده است که در ارزیابی میزان پایداری 5 مورد را مد نظر قرار میدهد؛ توسعه مکانی پایدار، صرفهجویی و ذخیره منابع آب، میزان مصرف انرژی، انتخاب مصالح و کیفیت محیط داخلی .[7] از میان موارد ذکر شده انتخاب مصالح و کیفیت محیط داخلی در حوزه طراحی داخلی قرار دارد و دامنه گستردهای از نازککاری ساختمان تا انتخاب مبلمان و تجهیزات را در بر میگیرد.
-3استفاده از مواد و مصالح پایدار در طراحی داخلی
با وجود آنکه امروزه طراحی داخلی پایدار رویکرد شناخته شدهای در مطالعات نظری است طراحان در مسائل اجرایی همچنان با محدودیتهایی رو بهرو هستند. از مهمترین موارد آن شناسایی و انتخاب مواد و مصالح است. کمبود منابع تولید و هزینه نسبتاً زیاد اولیه همچنین کمبود نیروی متخصص و با تجربه در زمینه پژوهشهای کاربردی باعث شده است استفاده از مصالح پایدار در طراحی داخلی کمتر گسترش یابد.
مصالح پایدار مورد استفاده در فضای داخلی به چند گروه اصلی تقسیم میشوند؛ منسوجات، پوشاننده سطوح، محافظ پنجرهها، کفپوشها، پوششهای دیوار و سقف. جهت ارزیابی میزان پایداری بر روی هر گروه آزمایشهای متفاوتی انجام میشود و برای موادی که مورد تأیید قرارگرفتهاند گواهینامه یا نشان استاندارد مشخصی صادر میشود که در انتخاب محصول به طراح و کارفرما کمک خواهد کرد.
-1-3 منسوجات
منسوجات از پرکاربردترین مواد مورد استفاده در طراحی داخلی است. انواع پارچههای مورد استفاده در ساخت مبلمان، پردهها، ملافهها، کاغذ یا پارچههای دیواری، فرش و کفپوشهای ساخته شده از الیاف در این گروه قرار میگیرند. جهت ارزیابی میزان پایداری منسوجات اقدامات زیر انجام میشود :[8]
الف - آزمایشهای شیمیایی جهت بررسی و شناسایی عناصر تشکیل دهنده و کنترل عاری بودن محصول از مواد شیمیایی شناخته شده به عنوان ماده مخرب محیط زیست، موادی که جهت تولید آن حجم قابل توجهی از منابع آبی مصرف شده باشد، سبب آلودگی هوا یا بروز حساسیت پوستی برای بهرهور شود.
ب - قابلیت بازیافت مواد از دیگر مسائل مهم مورد توجه متخصصان سنجش پایداری است. در صورتیکه منسوجات 100 درصد از مواد طبیعی تولید شده باشد قابلیت بازیافت خواهد داشت و در غیر اینصورت در گروه مواد پایدار یا دوستدار محیط زیست قرار نمیگیرد.
ج - استفاده مجاز از حیوانات از جمله مسائلی است که در تولیدات پایدار مورد توجه متخصصان است. بخش قابل توجهی از موادپایدار مانند انواع چرم یا ابریشم بر پایه محصولات جانوری تهیه میشود. در صورتیکه تولید این مواد از شکار غیرقانونی یا مزارع تأیید نشده باشد، محصول در گروه مواد پایدار نخواهد بود زیرا تولید آن همراه با صدمهای بر محیط زیست بوده است.
د - بررسی طول عمر مفید محصول نیز از آزمایشات سنجش پایداری است. موادی که عمر مفید طولانیتری دارند در مقایسه با موادی که به سرعت نیاز به جایگزین دارند بیشتر دوستدار محیط زیست شناسایی میشوند.
ه - بررسی تجزیهپذیری ماده از دیگر موارد مهم در سنجش تعامل آن با محیط زیست است. نکته مورد توجه در این دست مطالعات این است که هیچ کدام از مراحل تجزیه ماده تهدیدی برای محیط زیست نباشد. منسوجات پایدار با توجه به منبع تولید به سه دسته گیاهی، جانوری و مصنوعی تقسیم میشود. در هر گروه محصولات شناخته شدهای وجود دارد که میتواند مورد استفاده در طراحی داخلی باشد.
