بخشی از مقاله
چکیده
بخش حملونقل شهری از مهمترین حوزههای شهر پایدار به شمار میرود تا جایی که بدون توجه به آن دستیابی به اهداف پایداری در یک شهر عملاً امکانپذیر نیست. پژوهش حاضر قصد دارد با بررسی منابع و تجارب جهانی در خصوص شاخصهای حملونقل پایدار، فهرستی از شاخصهای اولویتبندی شده برای برنامههای عملیاتی حملونقل شهری پیشنهاد نماید.
با این هدف، ابتدا 7 نمونه جهانی تدوین شاخصهای حملونقل پایدار مورد تحلیل قرارگرفته و بر اساس معیارهایی چون جامعیت، مانعیت و مطابقت با وضعیت شهرهای کشور، 30 شاخص در 4 بعد »اقتصادی«، »اجتماعی«، »زیستمحیطی« و »جابجایی و دسترسی« احصاء گردیدند. بهمنظور سنجش میزان اهمیت شاخصهای هر عنوان، پس از نظرخواهی از نخبگان حملونقل شهری، از تکنیک مقایسه زوجی برای محاسبه وزن هر شاخص بهره گرفته شد. نتیجه نشان میدهد شاخص »سرانه هزینههای کاربر سیستم حملونقل« در حوزه اقتصادی، »ایمنی« در حوزه اجتماعی، »آلایندههای هوا« در حوزه زیستمحیطی و شاخص »میانگین زمان سفر« در حوزه جابجایی و دسترسی ازنظر پاسخگویان بیشترین اهمیت را دارا میباشند.
1 مقدمه و بیان مسئله
حملونقل محدوده عمل بااهمیتی در توسعه پایدار محسوب میشود. حملونقل بهواسطه حضور ثابت و سرتاسری خود در تماممقیاسهای جغرافیایی زنجیره تولید، نقش قابلملاحظهای در اقتصاد ایفا میکند. - Rodrigue et al. 2007 - بااینوجود، حملونقل را باید بهعنوان بخشی که سریعترین رشد در آلودگی محیطی را دارد در نظر داشت. - EC, 2005 - جدای از فرایند تولید و فرایند صنعتی، حملونقل سهم عمدهای در آلودگی هوا دارد. سطح کنونی آلودگی هوا به تأثیرات جدی بر سلامت جوامع اتحادیه اروپایی منجر و مرگ سالانه 370 هزار کودک نارس، پذیرش رو به تزاید بیمارستانها، افزایش مصرف دارو و از دست رفتن میلیونها روز کاری را منتج شده است.
- EC, 2005a - ازاینرو یک نیاز فوری برای پیادهسازی ابزارهای سیاستی مناسبی که بتواند آثار منفی فعالیتهای حملونقلی را کاهش یا کنترل نماید وجود دارد. شاخصها میتوانند بهعنوان ابزارهای سیاستی ارزشمند برای اندازهگیری و ارزیابی کارایی پایداری حملونقل به شمار روند. - Dobranskyte-Niskota et al. 2007:8 - انتخاب شاخصهای نامناسب در حوزه حملونقل میتواند موجب هدر رفت منابع و تحمیل هزینههای سنگین به شهر گردد. درواقع تدوین و پایش مستمر شاخص، مسیر کلی حرکت یک سیستم به سمت اهداف و چشمانداز را مشخص کرده و از انحراف آن جلوگیری میکند.
شهرداری بهعنوان یکی از مهمترین نهادهای دخیل در برنامهریزی و نظارت حملونقل درونشهری، وظیفه تهیه برنامه حملونقل در سطوح مختلف را بر عهده دارد و در حال حاضر برنامههای راهبردی و عملیاتی از مهمترین اسنادی است که طی سالیان گذشته توسط این نهاد تهیه و به اجرا گذاشتهشده است. بااینوجود تهیه برنامه اگرچه فعالیتها و اقدامات پرشمار را به سامان و نظم درمیآورد اما بهمنظور نیل به وضعیت ایدئال نمیتواند بهتنهایی پاسخگو باشد. دراینبین رویکرد تصمیم سازان و تصمیم گیران در تدوین چشمانداز، اهداف، راهبردها و شاخصها در دستیابی به وضعیت مطلوب بسیار تعیینکننده است.
چنانچه این رویکرد از جامعیت و مانعیت کافی برخوردار نبوده و نتواند انسجام لازم را میان سطوح برنامهریزی ایجاد نماید تحقق برنامه و دستیابی به ارزشهای موردنظر آن با چالش جدی مواجه خواهد شد. مهمترین رویکرد و پارادایم موجود در عرصه تهیه و تدوین برنامههای توسعه، مفهوم توسعه پایدار میباشد که در تعریفی ساده به دنبال برآوردن نیازهای نسل حاضر بدون محروم ساختن نسلهای آینده از منابع و امکانات است.
بخش حملونقل نیز بهعنوان حوزهای که بیشترین سهم را در مصرف منابع و تولید آلایندگی دارد، در دهههای اخیر تحت تأثیر این پارادایم به بازنگری در اسناد و برنامهها با لحاظ نمودن اصول توسعه پایدار نموده است. در کشور ایران نیز اگرچه ادبیات توسعه پایدار بسیار موردتوجه قرارگرفته لیکن ورود این ادبیات در برنامههای اجرایی و عملیاتی با موفقیت چندانی همراه نبوده است.
