بخشی از مقاله
چکیده
طراحی شبکه های مسیر دوچرخه سواری را به طور کلی می توان بر اساس اطالعات ترافیکی یا تحلیل اطالعات مکانی انجام داد. روش اول نیازمند دستیابی به تعداد سفرهای انجام شده در یک شهر و نیز برآورد میزان تقاضای سفرهای دوچرخه در یک ناحیه است. در این بین نیز شاخص هایی که جهت سنجش امکان پذیری دوچرخه سواری در معابر شهری توسط استانداردهای جهانی اراِئه و ارزیابی شده اند، نیازمند حجم باالیی از اطالعات دقیق ترافیکی برای یک ناحیه بوده که تحلیل امکان سنجی مسیر را دشوار می کند.
از طرفی نتایج پرسش نامه های مراکز و مقاالت معتبر در چند سال اخیر نشان می دهد که سفرهای دوچرخه سواری شهری، بیشتر با هدف دست یابی به یک کاربری اراضی خاص انجام می گیرد. در این تحقیق با تعیین معیارها و زیرمعیارهای مناسب و وزن دهی فازی به آن ها، طرحی جامع و وزن دار از معابر شهری منطقه 8 اصفهان به دست آمده که در نهایت هر کاربر دوچرخه می تواند با توجه به سن، جنس، زمان سفر و امنیت مسیر به انتخاب مسیر مناسب خود اقدام کنند.
-1 مقدمه
حمل و نقل درون شهری یکی از الزامات اجتناب ناپذیر طراحان عمرانی هر شهری است. نرم افزارهای مسیریابی ای که امروزه جهت تسریع و ساده سازی یافتن مسیر برای کاربران ارائه شده، معموال به پیشنهاد مسیر برای خودروها، پیاده ها، موتورسیکلت ها و دوچرخه ها پرداخته اند. ولی با بررسی دقیق این نرم افزارها می توان دریافت که نوع نگاه و الگوریتمی که این نرم افزارها برای یافتن مسیر دوچرخه داشته اند، با مسیرهای ارائه شده برای خودروها چندان تفاوتی نمی کند.
به عبارتی طراحان شبکه باید با تحلیل های مکانی مبتنی بر GIS2 و هم چنین استفاده1 از ابزارهای تحلیل شبکه موجود در نرم افزارهایی مانند ArcGIS، به تحلیل مستقل و جداگانه هر منطقه یا ناحیه ای از یک شهر بپردازند. در بررسی هایی که از مطالعات طرح های اجرا شده، مقاالت و مجالت معتبر به عمل آمد، مشخص گردید که برای طراحی شبکه دوچرخه سواری، دستورالعمل یا اصول خاصی رعایت نشده و بیشتر آن ها با نظرات کارشناسی، بازدیدهای میدانی و طرح های ناقصی از چندین معیار خاص شکل گرفته اند.
ابزارهای تحلیل شبکه موجود، معموال طراحی مسیر بین دو نقطه مبدا و مقصد را بر اساس زمان سفر بین دو نقطه انجام می دهند. البته می توان این طراحی را با شرط اینکه مسیر طراحی شده از تعدادی اراضی مکانی یا دسترسی های خاص عبور کند، نیز انجام داد. بنابراین می توان انتظار داشت ابزار تحلیل شبکه ای که بتواند مسیر را از کاربری خاصی عبور دهد نتایج مشابهی با ابزار تحلیل های مکانی خواهد داشت.
استفاده از یکی از روش های تصمیم گیری چندمعیاره به همراه سیستم اطالعات مکانی به برنامه ریزان برای دست یابی به نتایج مطلوب تر و دقیق تر کمک کرده است تا به این ترتیب به فرآیند کاهش پیچیدگی طراحی مسیر پاسخی مناسب داده شود. هدف از این مقاله استفاده از سیستم تحلیل اطالعات مکانی GIS و روش تصمیم گیری چند معیاره سلسله مراتبی جهت طراحی شبکه دوچرخه منطقه 8 اصفهان می باشد. در این تحقیق عالوه بر استناد به نتایج پرسش نامه هایی که در محدوده شهر اصفهان انجام شده اند، از داده های موجود در اطلس جامع شهر اصفهان نیز، به منظور کم کردن خطاهای تحلیل استفاده شده است .[1]
ساختار این مقاله به صورت زیر می باشد : در بخش 2 پیشینه تحقیق مطرح می شود و پس از آن در بخش 3 ، به نحوه به دست آوردن ماتریس مبدا و مقصد از روی نمودار جذب و تولید سفر در شهر اصفهان پرداخته شده است .[1] در بخش 4 ساختار سلسله مراتبی تعیین مدل کامل مسیرهای دوچرخه برای مناطق مورد تمایل شهر اصفهان ارائه شده است. بخش 5 به محاسبه وزن نهایی معیارهای انتخاب شده به روش میانگین هندسی می پردازد.
در بخش 6 به عنوان پیش پردازش، ابتدا مسیرهای بن بست و ناپیوسته در منطقه 8 حذف شده و سپس به همه خیابان های باقی مانده با توجه به وزن معیارها امتیازدهی می شود. سپس مدلی جامع از شبکه وزن دار معابر شهری تصویرسازی می شود. در نهایت نیز با انتخاب 19 مکان روی نقشه به عنوان مبدا و مقصد سفرها و با در نظرگیری زمان سفر و دسترسی مناسب به کاربری اراضی، شبکه نهایی برای دوچرخه سواری در منطقه 8 پیشنهاد شده است.
-2 پیشینه تحقیق
گروه مشاور بریتانیا در شهر لستر انگلیس، در نتیجه مطالعات و بررسی های انجام گرفته موفق به ارائه نرم افزار TRIPs بر پایه مدل سفرهای منطقه ای شد .[2] این نرم افزار با توجه به مسافت و نوع حمل و نقل به برآورد میزان استفاده از انواع مختلف حمل و نقلی پرداخته و متناسب با آن یک شبکه دوچرخه سواری مناسب ارائه می دهد. هاتچینسون نیز در دانشگاه کوئیزلند به برنامه ریزی مسیر دوچرخه بر اساس سیستم های اطالعات جغرافیایی پرداخته و در نهایت به پیاده سازی یک شبکه دوچرخه سواری منطبق بر شرایط منطقه و خواسته های کاربردی مطلوب رسیده است .[3]
مختاری در مقاله ای با عنوان تحلیلی جغرافیایی بر نقش دوچرخه در سیستم حمل و نقل پایدار شهر اصفهان به این نتیجه رسیده است که تعداد ایستگاه های دوچرخه، طراحی مسیرهای ویژه دوچرخه و سایر تمهیدات اندیشیده شده هنوز کافی نبوده و دوچرخه در شهر اصفهان بیشتر به عنوان یک وسیله تفریحی- ورزشی است و جایگاه مناسبی به عنوان یک وسیله در راستای انجام سفرهای شهری و کاهش بار ترافیکی پیدا نکرده است.[4]
در تحقیقی دیگر طراحی مسیر احداث خط دوچرخه سواری با رویکرد حمل و نقل پایدار برای شهر شیراز بر اساس AHP انجام شده است .[5] در این تحقیق سه معیار اصلی ایمنی، جذابیت و قابلیت جابجایی برای مسیر منظور شده است و در آن تاکید شده که شیب و سرعت مجاز جریان ترافیک، مهم ترین عامل های طراحی مسیر بوده و بقیه عوامل در رده های بعدی قرار دارند.
از آن جا که معیارهای انتخاب شده در تحقیق مذکور بر اساس پرسشنامه و نظرات کارشناسی معتبری بدست آمده، بنابراین مقادیر و وزن های عوامل موثر در طراحی مسیر، با توجه به وابسته نبودن وزن عوامل اولویت دار در آن، به محدوده مورد مطالعه، برای تحقیق حاضر نیز قابل استفاده است. نویسندگان در تحقیقی مطلوب به بررسی موانع و مشکالت دوچرخه سواری پرداخته و دیدگاه شهروندان را منتشر کرده اند [6]، که در آن مدل مکان یابی تسهیالت دوچرخه بر مبنای سیستم های جغرافیایی برای شهر اصفهان پیاده سازی و محدوده با بیشترین تقاضای دوچرخه را شناسایی کرده اند.
تحقیقی نیز با استفاده از روش دلفی و آرای خبرگان و با لحاظ کردن بانک داده های مکانی شهر اهواز انجام شده است .[7] در بررسی نوینی ، اطالعات به صورت اسناد کتابخانه ای، مصاحبه و مطالعات میدانی و با استفاده از مدل شناسایی شرایط محیطی مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج آن نشان می دهد که چگونه می توان با استفاده از تعداد سفرهای دوچرخه در یک ناحیه و تعداد و نوع کاربری ها، توسعه ای فراگیر و زیرساختی مناسب برای ارائه تسهیالت دوچرخه سواری در نظر گرفت .[8] در مطالعه ای کاربردی برای منطقه 4 تهران نیز، مدلی جامع برای تعیین مسیر دوچرخه ارائه شده است .[9] این مدل بر اساس منطق فازی و با استفاده از تحلیل های مکانی و بر مبنای پرسشنامه و قضاوت کارشناسان انجام شده است.
-3 مدل طراحی شبکه دوچرخه سواری منطقه 8 اصفهان
با مروری بر ادبیات و تحقیق های انجام شده و هم چنین ویژگی های اصفهان و نووع بانوک اطالعواتی در دسوترس، مودل طراحی شبکه معابر پیشنهاد و پیاده گردیده که در شکل 1 قابل مشاهده می باشد. در ادامه این تحقیق یه عوامول و الیوه های مختلفی که در این مدل معرفی شده، پرداخته شده است. تعیین منطقه مورد مطالعه طبق میزان تقاضای جذب و تولید سفرهای دوچرخه تشکیل ماتریس مبدا- مقصد سفرهای مطلوب دوچرخه در نواحی 15 گانه شهر اصفهان با کمک اطلس جامع تعیین معیارها و زیرمعیارهای طراحی شبکه تشکیل ماتریس مقایسات زوجی و تعیین وزن معیارها حذف مسیرهای بن بست و ناپیوسته به منظور کاهش پیچیدگی تحلیل مکانی شبکه محاسبه وزن نهایی هر مسیر درون منطقه انتخاب نقاط فرض ی مبدا و مقصد با رعایت حداکثر پوشش و فراوانی کاربری در منطقه 8 طراحی انعطاف پذیر شبکه دوچرخه سواری با مالحظه زمان و حدود سنی کاربر خروجی مدل ارائه شده شبکه ای از معابر است که می تواند به عنوان یک زیرساخت، جایگزینی برای مسافرت های درون شهری با خودرو یا حتی حمل و نقل عمومی باشد.
-4 تعیین منطقه مورد تحلیل با توجه به میزان تقاضا و اولویت
طبق داده ها و آمارهای موجود در اطلس کالنشوهر اصوفهان کوه مربووط بوه سوال 1392 موی باشود، منطقوه 8 بیشوترین جمعیت شهر اصفهان را به خود اختصاص داده و باالترین تعداد سفرهای تولید شده مربوط به ایون منطقوه اسوت [1]، بوه طوری که این منطقه با باالترین میزان تولید سفرهای کاری، تحصیلی و خرید در رتبه اول قرار دارد. منطقه 3 نیز به دلیول قرار گرفتن در هسته مرکزی شهر و قرار گرفتن عمده مراکز تجاری و اداری در آن بیشترین تعداد سوفرهای جوذب شوده را به خود اختصاص داده است. در شکل 2 سهم سفرهای تولید شده وجذب شده به تفکیک نوع سفر برای مناطق 15 گانوه اصفهان نشان داده شده است .[1]
