بخشی از مقاله
چکیده
به استناد »سند ملی راهبردی احیاء ، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری«، مصوب 93/6/16، محدودههای نیازمندِ احیاء، بهسازی و نوسازی در چهار گروه؛ پهنههای واقع در محدوده تاریخی شهرها، پهنه-های نابسامان میانی شهرها که حاصل ساختوساز دهههای اخیراند، پهنههای شهری با پیشینه روستایی و سکونتگاه-های غیررسمی قابل شناسایی هستند. براین اساس مسایل، معضلات و نیازها، ویژگیهای کالبدی فضایی واجتماعی اقتصادی، و دامنه فوریتهای مداخله در هریک از چهار گروه نیز تفاوتهای ماهوی دارد.
هدف اصلی در این پژوهش؛ طراحی و ساماندهی محور ساختاری امامزاده یحیی واقع در محله امامزاده یحیی در منطقه 12 شهر تهران، بهرهگیری از پتانسیلهای گردشگری فرهنگی است. به عبارت دیگر، سعی بر آن است تا از طریقِ بازگرداندن فعالیتهای فرهنگی و گردشگری، به محدوده مرکز تاریخی تهران در فرآیند احیای گردشگری فرهنگی مرکز تاریخی و اقتصاد محله امامزاده یحیی را از این طریق و بالخصوص گردشگری، احیا نماید.
روش تحقیق، تلفی قی از سنجش کمی و کیفی و بر اساس تحلیل پرسشنامههای تهیه شده در طول پژوهش و نیز شناسایی صورت گرفته از محله در بخش قبل، با استفاده از روش تحلیل راهبردی سوات، تحلیل وضع موجود محله صورت گرفته و بر پایه نتایجِ حاصله، جدول اهداف، راهبرد و سیاست های پیشنهادی ارائه شده است. سپس، بر پایه نتایج حاصل از جدول ارزیابی سوات و جدول اهداف، راهبرد و سیاست پیشنهادی، طرح پیشنهادی و نتیجه گیری کلی ارائه شده است. در آخر پیشنهادات پژوهش، با هدف تقویت گردشگری فرهنگی ارائه شده است.
.1 مقدمه
محور امامزاده یحیی محور اصلی محلهی امامزاده یحیی در محله عودلاجان است و با قدمت 700 سالهی خود دارای ویژگیهای شاخص فرهنگی، مذهبی و مدنی میباشد. همچنین فضاها و نمادهای هویتمند و با ارزش تاریخی در این محله وجود دارند ولی به دلیل فرسودگی بافت، گسترش ناامنیهای اجتماعی، تبدیل خانهها به انبارها و کارگاهها، رکود اقتصادی و ... با جود بناهای ارزشمند فرهنگی، دارای ضعف در حوزههای گردشگری میباشد.
موضوع اصلی این است که چگونه میتوان با استفاده از توانهای بافت تاریخی و میراث فرهنگی این شهرها به نحوی کارآمد، شاخص و اثرگذار، پایداری را، در فرآیند تجدید حیات، پویایی و تداوم زندگی، کار، فعالیت، تجارت و گردشگری تضمین کرد؟ پاسخ آن است که این تضمین را میتوان طی فرآیند محصولمحور، طراحی و اجرا کرد تا از این طریق به اقتصادی پویا و پررونق همراه با رفاه اجتماعی و ارتقای فرهنگی دستیافت.
پژوهش حاضر به دنبال آن است که محور اصلی محلات تاریخی چگونه طراحی شود تا موجب ارتقاء گردشگری و جذب گردشگر و افزایش رفاه استفادهکنندگان از محیط شود. همچنین در این پژوهش سعی بر آن است تا با ارائه خدمات فرهنگی و گردشگری، و حفظ و نگهداری هویت و تاریخ فرهنگی محله، باعث افزایش حضورپذیری و جذب گردشگر شود.
.2,1 بیان مسأله
تهران به رغم گسترش چشمگیر خود در سالهای اخیر، شهری تاریخی با فرهنگ و هویتی 200 ساله است. به این پیشینه باید به مثابه ثروتی ارزشمند در فرایند توسعه شهری نگریست. در این میان حفاظت و احیای مرکز تاریخی تهران به عنوان کانون هویت ماندگار کلان شهر، اهمیتی بسیار دارد و ضرورت این اقدامات در فرایند توسعه کلانشهر از آن ناشی میشود که:
- مرکز تاریخی تهران حامل تاریخ و خاطرههای جمعی شهروندان است.
- زنده و فعال بودن مرکز شهر تهران در گروی سرزندگی بافت تاریخی آن است و از این رو، حفاظت و احیای بافت تاریخی شهر ضرورتی تام دارد.
- امتیاز مرکز تاریخی، وجود جاذبههای فرهنگی و هویتی، و قابلیت ایجاد کاربریهای مختلط و عرصههای عمومی و فضاهای گردشگری در آن است.
- زیرساختهای شهری آماده در مرکز، تجدید حیات مرکز شهر را نسبت به توسعههای جدید برتری میبخشد.
- خدمات مقیاس شهری و فراشهری و شبکه فضاها و بناهای عمومی اصلی، در مرکز تاریخی قرار دارد.
مرکز تاریخی شهر تهران که بر محدوده حصار ناصری انطباق دارد، کانونی است حامل گذشته تاریخی و فضاها و بناهای یادمانی ارزشمند که آن را از توان فوقالعادهای برای جذب فعالیتهای سازگار با هویت تاریخی در مقیاسهای ملی و کلانشهری برخوردار کرده است. از جمله بناهای هویتبخش و شاخص در محلهی امامزاده یحیی میتوان به موارد زیر شاره کرد: ساختمان امامزاده یحیی، دبستان پروین اعتصامی، حوزهی علمیه صنیعالملک - گذر امامزاده یحیی - ، حمام نواب، آیینه خانهی نصیرالدوله، سرای کاظمی و ... .
مرکز تاریخی همواره با عناصر هویت بخش خود بر تعریف شهر و ایجاد حس تعلق و روحیه مدنی شهروندان تاثیر میگذارد و همین ویژگی آن را از دیگر مناطق و محدودههای شهر متمایز میسازد. در مرکز تاریخی ، هویت و فرهنگ و سنت های تاریخی بزرگترین ارزش اقتصادی را دارد . می توان با مرمت و حفظ ساختار کالبدی موجود و تغییر و تحول اقتصادی روزآمد ، ارزش افزوده اقتصادی بدست آورد . این رونق اقتصادی سبب ارتقائ سطح فرهنگ و میزان رفاه و آسایش اجتماعی خواهد شد.
محله امامزاده یحیی، که یکی از زیرمحلههای محله عودلاجان است، محلهای با قدمتی 700 ساله، قطب مذهبی و فرهنگی بوده و به دلیل کمبود امکاناتِ پشتیبانی سکونت، بیتوجهی به میراث تاریخی و فرهنگی و رشد شهریِ مرکزگریز ، شاهد مشکلاتی مانند ازدیاد آسیبهای اجتماعی، کاهش تعلق خاطر به هویت تاریخی، بیتوجهی به مفهوم فرهنگ و کاهش سکونت به نفع فعالیتهای غیرسکونتی - هجومِ کارگاه، انبار و... - هستیم. به لحاظ اقتصادی؛ با از رونق افتادن فعالیتهای بازارچه امامزاده یحیی، اقتصاد محله دچار رکود شده است.
با توجه به اینکه امتیاز مرکز تاریخی، وجود جاذبههای فرهنگی و هویتی در محور اصلی و قابلیت ایجاد کاربریهای مختلط و عرصههای عمومی و فضاهای گردشگری است. خیابان اصلی در محلات تاریخی اغلب دارای عناصر ارزشمند فرهنگی و تاریخی میباشند، بنابراین میبایست از این نقاط ارزشمند، برای حفظ هویت و حس مکان محله و ارتقاء گردشگری در محله استفاده نمود.
نتیجه این امر؛ زنده نگهداشتن تاریخ فرهنگی و ارتقاء حضورپذیری و جذب گردشگر است. در این پژوهش سعی بر آن است تا از طریقِ بازگرداندن فعالیتهای فرهنگی و گردشگری، به محدوده مرکز تاریخی و ارائهی تسهیلات تشویقی و ترویج اسکان اقشار اصیل در فرآیند احیای مرکز تاریخی، اقتصاد محله را از این طریق و بالخصوص گردشگری، احیا کنیم.
.2 ادبیات تحقیق
.1,2 مفاهیم و تعاریف محور و خیابان
در لغتنامه دهخدا در مقابل واژه خیابان نوشته شده » گلزار« راهی که دو طرفش درختان و گل و باغچه است، راهی میان دو صفحه درختان، در تصویر خیابان معبریست مستقیم و ماشینرو که سطح آن آسفالت شده باشد - خادمی، پورجعفر، 17 : 89؛. - 24 خیابان در ابتدا به محورهای اصلی باغهای ایرانی اطلاق میشده است؛ هرچند واژه خیابان امروزه به معنای مصطلح معابر شهری است ولی در لغتنامه معین به هر کوی مستقیم و فراخ یا ردیفی از درخت و گل در طرفین و یا راه گشاد و همواری که برای عبور و مرور در باغ سازند و کنارههای آن را گلکاری کنند اطلاق میگردد.
در ریشهیابی لغوی واژه در ادبیات فارسی، بنا به نظریات دکتر دبیر سیاقی آنچه مسلم است، لغت خیابان ظاهراً نخستینبار در فرهنگبهار عجم که در سال 1252 ه.ق تألیف گردیده به معنی: » راهی که میان صحن چمن-ها باشد« آمده است. دهخدا نیز واژه خیابان را به این ترتیب بیان نموده است: راستهای که در باغ میسازند برای عبور و مرور و کنارههای آن را گلکاری میکنند.
راهی که در میان صحن چمنها باشد، راه ساخته و بیشتر میان دو صف درختان باغ، هر کوی راست و فراخ و دراز که اطراف آن درخت و گل باشد، راهی ساخته شده بین دو راسته ساختمان در کنار آن و این بیشتر در شهرهاست و در بیابان، راه ساخته شده بین دو قطعه از بیابان - آلهاشمی، . - 72 :1391 در ایران مفهوم خیابان در برابر بیابان احتمالاً در زمان صفویه متولد شده است.
خیابان هایی نظیر چهارباغ اصفهان در آن دوره بوده مفاهیم جدیدی از عرصههای عمومی شهر را به نمایش میگذارند که یا راه به میدان اصلی شهر می برد یا این که به موازات آن کشیده میشود. این خیابان با توجه به شرایط اقلیمی در کناره های خود درختان بی شماری دارد که بنابر نوع قرارگیری در محیط بیرونی "چهار باغ " یا "چنارستان " نامیده می شود ، خیابان در آن دوره بیشتر مفهومی تفرجگاهی دارد - حبیبی، . - 93 : 1386
