مقاله طراحی محیطی با رویکردی ویژه بر افزایش امنیت و کاهش وقوع جرم

بخشی از مقاله

چکیده

انسان همواره در تعامل با محیط زندگی خود میباشد و سعی میکند بهترین شرایط را برای خود فرآهم سازد . موضوع امنیت شهری از عوامل شکل گیری فضاهای شهری است که همواره باید مد نظر قرار گیرد. رشد شهر نشینی و به تبع آن ازدیاد چالش های موجود در شهر از مهم ترین موارد پیش روی مسئولین و متخصصین مدیریت شهری است . هر ساله هزینه هایی از سوی نیروی انتظامی و نهادهای برقرار کننده امنیت در راستای کاهش جرم صورت می گیرد این در حالی است که ریشه بسیاری از جرائم ضعف در طراحی فضاهای شهری است

در جهان امروزی پیشگیری از جرم ، که با هدف کاهش فرصت ها و انگیزه های مجرمانه انجام می پذیرد، اهمیت بسیاری یافته است زیرا ارتکاب جرم و بزه از راه های مختلف صورت می گیرد و پیچیدگی و گستردگی خاصی پیدا کرده که کشف آن زمان زیاد و هزینه های گزافی در پی خواهد داشت . هدف مقاله حاضر بررسی شاخص های تحلیل امنیت در فضاهای عمومی شهری و روش های طراحی محیطی به منظور ارتقا امنیت شهروندان یک شهر و کاهش وقوع جرم می باشد.

روش مورد استفاده در این تحقیق کتابخانه ای و مبتنی بر مطالعات و جمع بندی نظریات و مباحث مطرح شده در این خصوص می باشد . همچنین به ضرورت وجود امنیت در شهر اشاره خواهد شد و در نهایت به معرفی مهم ترین رویکرد طراحی امن با عنوان CPTED که یک شیوه نوین در طراحی امن شناخته شده و موارد مثبت و نقاط قوت سایر رویکردها را دارد و از قابلیت انطباق بالایی با شرایط موجود در ایران برخوردار است می پردازیم.

مقدمه

انسان و محیطی که در آن زندگی میکند کلیتی تفکیک ناپذیر از یکدیگر هستند و شهر بستری برای زندگی اجتماعی انسان ها و مکانی برای کشف و بروز فعالیت ها و استعداد هاست . محیط زندگی باید علاوه بر پاسخگویی به نیازهای انسان محیطی برای تداوم حضور فیزیکی و بقا جمعی به حساب آید. تامین امنیت اجتماعی از لازمه های ثبات و پایداری نظم اجتماعی است و بر همین اساس موضوع امنیت و آرامش روانی فرد موضوع مهم و درخور توجهی است . نشانه یک ناحیه شهری موفق آن است که فرد در خیابان های بیگانه احساس امنیت و اطمینان کند. او نباید خودبه خود احساس کند که مورد تهدید قرار دارد . یک ناحیه شهری که در این زمینه ناموفق عمل کند ، در سایر زمینه ها نیز ناموفق بوده و کوهی از مشکلات را در برابر خود و به طور کلی شهر خود خواهد داشت.

امروزه جرم و ترس از جرم ، به یکی از مشکلات مهم تمام جوامع تبد یل شده است و نظام های عدالت کیفری به دنبال کاهش میزن جرا یم هستند . این مسئله در کنار شکست یا موفقیتهای محدود سیاستهای رسمی نظام عدالت کیفری درمبارزه با جرم، باعث اهمیت پیشگیری از جرم شده است. دراین میان، با توجه به تأثیرگذاری محیط و نقش آن در ا یجاد فرصتِ ارتکاب جرم، مداخله در محیط فیزیکی می تواند نقش مهمی در پیشگیری از جرم داشته باشد . اگرچه از ابتدای شکل گیری تئوریهای جرم شناسی، این تأثیرات مورد توجه بوده اند، اما بیشتر این رویکردها جبرگرایانه بوده و بیشتر بر محیط جغرافیایی و طبیعی تأکید میشده است.

پیشگیری از وقوع جرم از طریق طراحی محیطی را می توان به عنوان بخشی از راهکارهای جامعه در جهت اجتناب از جرم بررسی کرد. پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی ، بر راهکارهای حل مشکل به منظور پیشگیری از جرم و همچنین بر همکاری تنگاتنگ بین پلیس و نهادهای اجتماعی یک منطقه در کاهش جرم و ایجاد ترس از جرم تاکید دارد .

رویکردهای جدید طراحی در صدد هستند تا از طریق ساختار کالبدی شهر و طراحی محیط های دست ساخت از ارتکاب جرائم در حوزه کالبدی شهر جلوگیری کنند که این مهم از طریق کاهش پتانسیل های طبیعی مناطق شهری در جرم خیزی و یا امکان دهی به قوع جرم ممکن می شود.جلوگیری از جرایم از طریق طراحی محیطی را می توان طراحی مناسب و به کارگیری بهینه محیط مصنوع در کاهش جرایم شهری دانست که در بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایتمندی شهروندی تاثیر بسزایی دارد.

امنیت

امنیت علی رغم اینکه یک پدیده اجتماعی است یک احساس درونی نیز می باشد که توجه انسان را به آینده و شرایطی که برای او به وجود خواهد آمد جلب می کند ، اما احساس امنیت به مراتب مهم تر از امنیت می باشد . بنابراین لازم است که به تعریف واژه امنیت پرداخته و سپس به نقش مهم آن در فضاهای شهری بپردازیم .

امنیت واژه ای با ابعاد و شاخصه های ذهنی ویژه است که به آرامش و سکینه درون و احساس رضایت از آرامش و آسایش موجود در ساحت محیط اشاره دارد . در واقع سخن در این است که هر آنچه متصور می شود ، باید بتواند آرامش و فراغت ذهن را فراهم کند یعنی پدید آور احساسی در انسان باشد که او را به سوی رهایی از بیم و هراس رهنمون شود. امنیت در فرهنگ فارسی به معنای آزادی ، آرامش ، فقدان ترس و عدم هجوم دیگران آمده است. در فرهنگ عمید دارای معانی آرامش آسایش و ایمنی است.امنیت از نظر روحی مهم ترین هدف و جوهر سلامت روانی فرد تلقی می شود که از ابعاد مختلفی قابل بررسی است.

امنیت شهری

امنیت در ساختار شهر وابسته به اتصاف امنیت به شهر و در واقع قرار گرفتن شهر در یک سلسله مراتب معنایی است که می بایستی به بروز ویژگی های کالبدی و بصری در ساختار شهری بینجامد. شایان ذکر است که بی نظمی ساختار اجتماعی نیز می تواند از گسترش نا امنی به وجود آید که به خشونت اجتماعی یا خرده فرهنگ های هنجارستیز منتهی می شود. امنیت شهری نیز دارای ابعاد متمایزی است که از خوانش مفاهیم اجتماعی و فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی ، مذهبی و دینی در ساختار شهری حاصل می شود.

التفاف به مقوله امنیت شهری از آن جهت اهمیتی مضاعف دارد که با نگاهی به رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرنشین که اختلاط و در هم آمیزی انسان ها را در ساختار شهر به همراه دارد ، دریافت می شود که این مقوله ارتباط و پیوستگی نزدیکی با امنیت ملی و انسجام و همبستگی اقشار یک اجتماع در برابر تهدیدهای درونی و بیرونی در حال شکل گیری نسبت به آن سیستم دارد.این گسترش بی رویه می تواند این نکته را یاد آور شود که هر افزایش جمعیتی در ساختار شهری می تواند به کنش ها و واکنش های گوناگون در عرصه جمعی تبدیل شود که در نهایت امکان کاهش میزان احساس امنیت از دیدگاه شهروندان در ابعاد مختلف را در بر گیرد.

فضاهای عمومی شهری

آن دسته از فضاها می باشند که عموم شهروندان بدون نیاز به کنترل، حق ورود و حضور در آنان را دارند. فضاهایی چون سینماها، پارک ها، میادین، ادارات و مساجد این دسته از فضاها به واسطه مقیاس عملکردی و همچنین طیف متنوع و گسترده مخاطبین خود دارای بیشترین سهم در حیات جمعی شهروندان می باشند.

از این رو ارتقاء کیفی این دسته از فضاها بیش از سایر انواع فضاها موجب ایجاد جامعه شهری سالم و شکوفا خواهد شد. به عبارت دیگر فضاهای عمومی، فضاهایی هستند که ما با غریبه ها شریک می شویم، مردمی که اقوام یا دوستان یا همکاران ما نیستند. آن ها فضایی برای فعالیت های سیاسی، اعمال مذهبی، تجارت، بازی و. . . هستند، فضایی برای همزیستی با صلح و برخوردهای غیرشخصی شخصیت فضای عمومی، زندگی عمومی ما، فرهنگ شهر و زندگی روزمره ما را نشان داده و تنظیم می کند

لازم به ذکر است که شهروندان در انجام اعمالشان در فضاهای عمومی آزادی مطلق نداشته و تحت تأثیر هنجارها
و قوانین جامعه می باشند. شرط اساسی برای این که یک فضای عمومی، فضای شهری تلقی شود این است که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد. این فضا می بایستی توسط یک نهاد عمومی اداره شود تا در جهت منافع عمومی و جامعه مدنی اداره و نیازهای آن تأمین شود.

ضرورت و اهمیت امنیت در فضاهای عمومی شهری

وجود فضاهای عمومی شهری برای جلوگیری و پیشگیری از آسیب های اجتماعی و کاهش افسردگی و خشونت در جامعه ضروری است و نقش آن در تعدیل محیط اجتماعی شهر بر کسی پوشیده نیست ؛ از آنجایی که فضاهای شهری ، فضایی را برای زندگی اجتماعی ایجاد می کنند ؛ چنان چه مطلوبیت داشته باشد می توانند مکانی را برای آرامش ، آسایش ، تجلی استعدادها و بروز خلاقیت شهروندان فراهم کنند . لذا ضرورت ایجاد فضاهای عمومی به ویژه در شهرهای شلوغ و پرتراکم همیشه احساس می گردد .

در سال های اخیر برنامه ریزان شهری ، جغرافی دانان و تئوریسن ها - , Loukaitou - Sideris , 1996 ; Low , 2003 ; Pain - 2001 ; Davis , 1992 ; Ellin , 1996 ; Fyfe , 1998 به منظور ایجاد فضاهای امن و وضع مقررات برای مکان های عمومی توجه زیادی را به امنیت این مکان ها توسط بخش خصوصی داده اند . این موضوع از 11 سپتامبر 2001 دارای اهمیت ویژه ای شده است .

مدیران و مالکان پارک ها و مراکز خرید بخاطر حملات تروریستی احتمالی به دنبال افزایش کنترل بر رفتار مردم می باشند . برخی از صاحبنظران با این رویکرد مخالفند . این رویکرد به خاطر محدود کردن روابط اجتماعی ، تحت فشار گذاشتن آزادی های فردی ، نظامی کردن اماکن و وضح قوانین ویژه برای گروه های خاص - مانند انگشت نگاری از مظنونین مسلمان - ، مورد انتقاد قرار گرفته است .

در سپتامبر 2005 نیز کنفرانس جهانی درباره »امنیت شهری- « تکنولوژی و تجهیزات- ، در چین برگزار شد که به ارائه تجهیزات حفاظتی شهری و امنیت محیطی و کالبدی شهر از طریق ابزارهای الکترونیکی و ماهواره ای پرداخت . »انجمن اجتماعی و اقتصادی« وابسته به سازمان ملل متحد ، مبادرت به بررسی و ارزیابی هایی پیرامون امنیت شهری کرده است که از محورهای این تحقیق می توان به »دولت ، صلح و امنیت« ، »محیط زیست ، جمعیت و شهرنشینی« و »توسعه منابع انسانی و اشتغال زایی« اشاره کرد که رویکردهایی معطوف به برقراری امنیت سیاسی ، اقتصادی و محیطی در شهر به شمار می روند .

شاخص های تحلیل امنیت در فضاهای شهری

شاخص ها اساسی ترین معیارهای اندازگیری و حیاتی ترین علایم و نشان دهنده ی وضعیت یک جامعه هستند که بر اساس نیازهای اساسی انسان دسته بندی شده اند :

شاخص های کالبدی - مکانی - : فضای شهری و روابط جاری در آن با هم در ارتباط متقابل اند و از هم تأثیر می گیرند . انسان از طریق روابط اجتماعی – فرهنگی به فضا فرم ، عملکرد و اهمیت می بخشد . ساخت و طراحی فضاهای شهری بر پروسه ی زندگی اجتماعی تأثیر گذاشته و می بایست از نظر جسمی و روانی برای شهروندان کارایی داشته باشد . توانایی یک شهر از طریق ابزار کالبدی آشکار می شود