بخشی از مقاله
چکیده
معماری سنتی ایران دارای ویژگیهای منحصر به فردی بوده که ضمن توجه به مسایل زیباشناختی و حفظ محیط زیست پاسخگوی نیازهای اقلیمی هر منطقه نیز بوده است. در ساخت بناهای امروزی با استفاده از تجربیات گذشتگان و کمک گرفتن از روشهای معماری سنتی که منطبق با مفاهیم نوین که در عرصه معماری پایدار مطرح شده به وضوح دیده می شود، میتوان استفاده کرد.
برای بهتر ساختن بناهای امروزی، بهره بردن از اصولی که در گذشته رعایت میشده که از اولین قدمهای آن بهره گیری از شرایط طبیعی و همآهنگی، انطباق ساختمانها با شرایط اقلیمی میباشد، بهرهمند شد. آنچه در بافت قدیمی شهرهای ایران، بخصوص در منطقه کوهستانی و اقلیم سرد و کوهستانی، میتوانست در صرفه جویی مصرف انرژی موثر باشد، وجود اصول در معماری سنتی منطبق با اقلیم، و در نتیجه استفاده از مصالح مطلوب آن محیط در نیارش و ساخت بنا بوده است.
در این مقاله سعی شده با نظر به اصول معماری پایدار راهکارهای پیشنهادی برای طراحی بناها در اقلیم سرد خشک، با شناخت اصولی که در گذشته رعایت می شده و جوابگوی نیازهای یک بنا در این اقلیم بوده. شیوه تحقیق به صورت کتابخانهای و منطبق بر مفاهیم معماری ایرانی اسلامی و معماری سنتی ایران که حاصله از تفکرات اندشمندان مسلمان میباشد.
مقدمه
پرداختن به معماری پایدار و اسباب شکل گیری چنین رویکردی در طراحی های معماری، لازمه شناخت عمیق تری از اهداف و توصیه های پایداری می باشد . ازسویی حل مشکلات محیطی، فرهنگی -اجتماعی و اقتصادی، و پیوستگی شدید این موضوعات، ما را به سوی معماری بومی و رویکرد پایداری در مقایسه و سنجش با یکدیگر قرار می دهد تا آموزه های آن برای طراحی معماری امروز، استخراج گردد.
پدیده معماری بومیو سنتی به عنوان مقوله ای در زیبایی شناسی و عرفان، در خلوص اندیشه و احترام به طبیعت، موضوعی بسیار با اهمیت می باشد . معماری بومی با آنکه در طول تاریخ، دستخوش پدیده های دگرگون کننده بوده است ولی توانسته هویت ویژه خود را حفظ کند و نمایانگر آداب و رسوم، روحیه و احساسات، اندیشه و عقیده، ذوق و سلیقه و هنر آنان باشد
در این مقاله ابتدا به مبحث توسعه پایدار ومعماری پایدار پرداخته می شود، سپس با دیدگاه برخی از بزرگان با این بحث آشنا شده و پس از آن با نگاهی به گوناگونی معماری سنتیو بومی ایران و به طور خاص عناصر و فضاهای خانه های مسکونی به سراغ بررسی اجمالی تک تک عناصر و فضاهای به کار برده شده در این نوع معماری خواهیم رفت که ویژگی های قابل توجه خانه های مسکونی این سرزمین می باشد ، با این تفکر که بررسی این عناصر راه گشا بوده و منبع الهام و الگویی در طراحی های آینده این مرز و بوم باشد.
توسعه پایدار و تعاریف آن
واژه توسعه پایدار از اواسط دهه 70 میلادی و پس از بحران نفتی سال 1973، بسیار به کار رفته است. مهمترین تعریفی که در اجلاس ریو از توسعه پایدار ارئه شد، بدین قرار است: توسعه که نیاز های کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسل آینده، برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسل فردا نیز توجه شود. امروزه، بحث توسعه پایدار، یکی از بحث های بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی است. سازمان ها و نهادهای پر طرفدار محیط زیست در جهان و همچنین سازمان ملل از مهمترین ارگانهای دخیل در این امر هستند .
بحث جدی و کارشناسانه در این مورد، پس از بحران مذکور، آغاز شد که نقطه اوج این بحث ها در سال 1992 به کنفرانس جهانی توسعه پایدار، معروف به "اجلاس زمین"در شهر ریودواژنیزو برزیل انجامید که بعدها به اجلاس ریو مشهور شد و در آن قطعنامه ای برای ارائه راهبردهای در جهت توسعه پایدار کشور های جهان صادر شد و کشور های جهان ملزم به پیروی از این قطعنامه شدند.10 سال بعد در سال 2002، کنفرانس دیگری در شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی در سطح وزرای کشورها و کارشناسان محیط زیست برگزار شد و هدف آن تاکید بر مصوبات کنفرانس ریو و اجرایی تر کردن این مصوبات در سطح جهتنی بود. مهمترین تعریفی که در اجلاس ریو از توسعه پایداری ارئه شد، بدین قرار است" :توسعهای که نیازهای کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسلهای آینده، برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسلهای فردا نیز توجه شود".
هر چند تا کنون تعریف های زیادی از توسعه پایدارارائه شده، ولی محور تمامی آنها توجه به نسلهای بعدی، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، بوده است . توجه به فرهنگ، ویژگیهای بومی و تجربیات گذشته، بهره گیری از انرژی های تجدید شونده و پرهیز از بکارگیری انرژیهای تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار است
بر اساس تعریف کمسیون جهانی سازمان ملل توسعه پایدارعبارت است از "توسعهای که پاسخگوی نیازهای فعلی باشد ، بدون آنکه توان نسل های آینده در تامین نیازهای خود را تحت تاثیر قرار دهد ".بانک جهانی توسعه پایدار را چنین تعریف می کند" : توسعه ای که دوام یابد"
معماری پایدار و تعاریف آن
معماری پایدار به قرن 19 بر می گردد . جان راسکین ، ویلیام موریس و ریچارد لتابی از پیشگا مان نهضت معماری پایدار محسوب می شوند . راسکین درکتاب" هفت مشعل معماری" خود میگوید که برای دستیابی به رشد و پیشرفت میتوان نظم هارمونیک موجود در طبیعت ر ا الگو قرار داد . موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر و خودکفایی و احیای صنایع محلی را توصیه می کرد .هدف از طراحی ساختمان های پایدار کاهش آسیب آن بر روی محیط از نظر انرژی و بهره برداری از منابع طبیعی است ، که شامل قوانین زیرمیباشد:
-1کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید
-2توسعه محیط طبیعی
-3حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختمان
اما به طور کلی تعاریف زیر را از معماری پایدارمیتوان مطرح کرد:
"خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع .این اصول عبارتند از : به حداقل رساندن صرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقا و بهبود شرایط محیط طبیعی و حداقل آسیبهای بوم شناختی بر محیط"
"تبیین رابطه متعادل تر و هم زیستانه اثر معماری با محیط که بر کنش مندی خودآگاه اثرمعماری نسبت به شرایط محیطی پی ریزی شده است"
بناهای پایدار، "OECD" بر اساس طرح بناهایی تلقی می شوند که" کمترین تأثیرات مخرب را بر محیط های ساخته شده - مصنوع - و طبیعی مجاور و بلافصل خود و نیز ناحیه اطرافشان و همچنین زمینه کلی خود داشته باشند .ساختمانهای پایدار به تمام چرخه حیات ساختمان ، محیط با کیفیت، کارکرد مطلوب و آینده توجه میکند.
"طراحی پایدار و همگن ، طراحی ای تلقی میشود که در آن هر جزیی به عنوان بخشی از کل بزرگ تر به خوبی مورد توجه قرار گیرد
"معماری پایدار در بر دارنده آمیزه ای از ارزشهای زیباشناختی ، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی است"
اصول معماری پایدار
اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقه بندی شود به شرح زیراست:
.اصل اول :حفظ انرژی
.اصل دوم :هماهنگی با اقلیم
.اصل سوم :کاهش استفاده از منابع جدید
.اصل چهارم :برآوردن نیازهای ساکنان
.اصل پنجم :هماهنگی با سایت
.اصل ششم :کل گرایی
الگوهای معماری پایدار
امروزه ساختمان ها ن یز بخشی از محیط زیست را تشکیل می دهند و بخش اعظمی از آلودگی های زیست محیطی را ایجاد می کنند .البته نمی توان ساخت و ساز را متوقف ک رد ولی با یک تفکر ، طراحی و برنامه ریزی دقیق، میتوان ساختمان هایی ساخت که کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشند . معماری پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی و طراحی برای ساخت چنین ساختمانهایی است
