بخشی از مقاله
چکیده
در تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، علاوه بر تبیین وضعیت کنونی و وضعیت پیشرفت، لازم است مسیر حرکت ما بین این دو وضعیت و نیز انتخاب راهبردها و سازوکارهای عملی با بهرهگیری از مفاهیم و ارزشهای اسلامی مورد توجه قرار گیرد. شاخصهای راهبردی در چهار حوزه دینی، فکری، فرهنگی و تمدنی میبایست قابلیت هدایت، رهگیری و راهبری از وضع موجود به وضع مطلوب را داشته باشند. شاخصهای ماندگار ملی نیز با تأکید بر ماندگاری سرمایهها، بر غیر مقطعی بودن و ثبات سرمایهها در این چهار حوزه اشاره دارند.
این مقاله ابتدا از زاویه نگاه حضرت امام خمینی - ره - و مقام معظم رهبری به اهمیت قابلیتهای راهبردی و سرمایههای ماندگار ملی در حوزههای دینی- فکری- فرهنگی- تمدنی پرداخته و سپس آن ها را در قالب دوازده عنوان تشریح کرده است:
-1 سرمایه دینی و ایمان به خدا؛ -2 قرآن مجید و دیگر کتب گرانقدر دینی؛ -3 سنت پیامبر اکرم - ص - و ائمه اطهار - ع - ؛ -4 شهدا و فرهنگ عاشورایی؛ -5 بانو فاطمه زهرا - س - ؛ -6 ولایت فقیه؛ -7 قانون اساسی؛ -8 زبان فارسی؛ -9 فرهنگ و تاریخ غنی، فضاها و اماکن تاریخی و مذهبی؛ -10 سرمایههای مردمی و اعتماد مردم به نظام؛ -11 جمعیت جوان جامعه و ظرفیت نخبگانی کشور. -12 شخصیتهای برجسته و نخبگان علمی در تاریخ ایران اسلامی. در پایان نیز به دو حوزه مهم از قابلیتها و سرمایههای مادی کشور اشاره شده و لزوم بهرهگیری از قابلیتهای معنوی و فرهنگی کشور جهت فعلیتبخشی سرمایههای مادی مورد تأکید قرار گرفته است.
مقدمه
استفاده بهینه و پایدار از ظرفیتهای راهبردی و سرمایههای ماندگار ملی کشور در موفقیت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تاثیر بسزایی دارد. نگاهی اجمالی به برنامههای توسعه و پیشرفت در کشورهای پیشرفته جهان نشان میدهد که موفقیت آنها در توسعه همهجانبه و پایدار، مدیون استفاده بهینه از کلیه فرصتها و ظرفیتهای راهبردی آن کشورها بوده است. در واقع »در فرآیند مدیریت راهبردی از طریق ارزیابی جامع و نظاممند از تواناییهای خود و محیط خارج از خود بهتر میتوان به مأموریت یا هدف بنیادی مورد نظر دست یافت - .«پیرز، . - 29 :1393 بنابراین توجه بیشتر به سرمایههای ماندگار و فعلیت بخشیدن به آنها موجب استحکام پایهها و بنیانهای کشور در محقق شدن پیشرفت و مواجهه با آسیبهای بیرونی میشود.
مسلماً با بهرهگیری جامع و صحیح از قابلیتهای راهبردی و سرمایههای ماندگار ملی جمهوری اسلامی ایران در حوزه-های دینی- فکری- فرهنگی- تمدنی شامل قرآن مجید؛ سنت پیامبر اکرم - ص - و ائمه اطهار - ع - ؛ قانون اساسی؛ نعمت ولایت فقیه؛ شهدا و فرهنگ شهادت؛ زبان فارسی؛ فرهنگ و تاریخ غنی و فضاها و اماکن تاریخی و مذهبی؛ نیروی انسانی با هوش و متدین از جمله نخبگان علمی کشور میتوانیم ضمن غلبه بر مشکلات، زمینهی پیشرفت و تحقق اهداف انقلاب را بسیار بهتر از شرایط فعلی و گذشته فراهم آوریم.
امام خمینی - ره - به تکیه بر الگوهای اسلامی و فرهنگ خودی از یک سو و عدم تکیه بر فرهنگ و دانش بیگانه از سوی دیگر معتقد بودند. امام - ره - فرهنگ را مبدأ همه خوشبختی و بدبختیهای ملت دانسته و فرهنگی را که با نقشه اجانب درست شود، فرهنگ استعماری و آن را از اسلحه ابرقدرتها بدتر میدانستند. - صحیفه نور، ج . - 273 :1 از دیدگاه امام - ره - اساساً اصلاح مملکت با اصلاح فرهنگ آغاز میشد و راه اصلاح مملکت عقب راندن فرهنگ استعماری و جایگزین کردن فرهنگ اسلامی - انسانی بود
ایشان در رابطه با استقلال فرهنگی و عدم تکیه به الگوهای غربی و نیز توجه به نیروها و قابلیتهای فکری موجود در کشور، تأکید میکردند که »خود و مفاخر و مآثر ملی و فرهنگی خود را دریابید. بزرگترین فاجعه برای ملت ما این وابستگی فکری است که گمان میکنند همه چیز از غرب و ما در همه ابعاد فقیر هستیم و باید از خارج وارد کنیم.« اسلام همه ترقیات و همه صنعتها را قبول دارد، با تباهیها مخالف است. اسلام میگوید نباید صنعت، زراعت، اقتصاد و فرهنگ ما وابسته به غیر باشد
:2-1 دیدگاه مقام معظم رهبری
توجه به ارزشها، قابلیتها و سرمایههای تاریخی، تمدنی، دینی و فرهنگی همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است. از دید ایشان مشکلات کشور را تنها یک چیز حل میکند، آن هم عبارت است از نگاه» به ظرفیّتهای درونی و استفادهی از این ظرفیّتها به شکل حکیمانه - .«بیانات، . - 1392 /11 /19 یکی از ویژگیهای جامعه ایرانی در سند چشمانداز بیست ساله کشور که توسط رهبر انقلاب ابلاغ شده است، تناسب جامعه با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و اتکاء آن بر اصول اخلاقی و ارزشهای اسلامی، ملی و انقلابی است.
از دیدگاه مقام معظم رهبری در برنامهریزیها و سیاستها لزوم توجه به ظرفیتها و قابلیتهای داخلی از اهمیت فراوانی برخوردار است. در سیاستهای اقتصاد مقاومتی نیز تکیه اصلی بر روی ظرفیتهای داخلی است. البته نه به آن معنا که به امکانات بیرون از کشور توجه نشود؛ بلکه بایست استفاده حداکثری نیز از امکانات خارج از کشور صورت گیرد. - بیانات، . - 1392 /12 /20 ملت ایران در عمق تاریخ خود گنجینههای بسیار زیادی دارد؛ باید این گنجینهها را احیا کنیم. با احیا این گنجینهها، فناوری، علم، تمدن، قدرت بیان و جایگاه برتر در مجادلات بینالمللی حاصل میشود
در اهمیت قابلیتها و سرمایههای دینی مقام معظم رهبری حرکت نظام جمهوری اسلامی را به سمت یک »هویت حقیقیِ ماندگارِ مستحکمِ قابل دوام و دفاع در مقابل تهاجمها« دانسته است؛ این هویت اسلامی یعنی اتکاء به خدای متعال، احساس عزت از مسلمان بودن، تکیه بر ظرفیتها و نیروهائی که خدای متعال به ما بخشیده است.
ایشان نظام جمهوری اسلامی ایران را متّکی به قدرت معنوی و پایههای مستحکم عقیده میداند که ایمان آحاد مردم، عشق آنها به خدا، به اولیای خدا، به پیامبر، به خاندان پیامبر؛ بزرگترین سرمایه و مایه قدرت کشور است.
ایشان در سخنرانی چهلودومین مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با تأکید بر قابلیتهای فرهنگی و تمدنی ایران فرمودند: »من رئیسجمهور کشوری هستم که در یکی از بلندترین و حساسترین دورانهای تاریخ مهد تمدن و کانون فرهنگ بشریت بوده است و اکنون نیز قلمرو نظامی است که بر همان پیشینهی استوار بنا شده و به پشتوانهی فرهنگ بینظیر آن که اکنون به برکت بیداری اسلامی غنای بیشتری یافته تکیه کرده است. -
مقام معظم رهبری مهمترین سرمایه یک کشور را نیروی انسانی آن میداند که میتوان آن را در حوزه قابلیتهای فکری قرار داد.
ایشان با تأکید بر حوزهی فکر و دانش، معلم و مربی و مدرسه و تعلیم و تربیت را سنگر مبارزه با کفر و ظلم و استکبار جهانی و قلدری شیاطین سیاسی عالم دانسته و دانشآموزان را عزیزترین و سرشارترین سرمایه و ذخیرهی آینده ملت عنوان کردهاند.
علم از نگاه ایشان سرمایهای بی پایان و تمام نشدنی است به شرط اینکه استعدادها و ظرفیتها به بروز و ظهور برسند.
-2 قابلیتهای و سرمایههای ماندگار دینی- فکری- فرهنگی- تمدنی
بدیهی است که حوزه و معنای مفهومی هر یک از مفاهیم »فکر، فرهنگ، دین و تمدن« با یکدیگر متفاوت است، اما باید دانست که هر کدام از این مفاهیم دارای ارتباط مفهومی و منطقی با یکدیگرند. قابلیتها و سرمایههای این حوزهها در قالب ده عنوان مورد بررسی قرار میگیرد.
:1-2 سرمایه دینی و ایمان به خدا؛ توحیدمحوری
از روایات چنین استنباط میشود که آثار اعتقاد به توحید و اظهار آن شامل: بهای بهشت، ریزش گناهان، کلید رهایی از شرک، عروه الوثقی، شکننده پشت شیطان، طرد کننده شیطان، توفیق در اجرای اعمال صالح، برگرداننده بلایا، ایمن شدن از عذاب الهی، دور شدن فقر، محو سیئات، افزایش حسنات، احساس امید، عزت و کرامت، رهایی از پوچ گرایی و... است. به هر صورت اعتقاد به توحید با بحث پیشرفت انسانی مورد نظر اسلام رابطه مستقیمی دارد. درباره سنجش میزان این اعتقاد باید گفت که هرچند توحید امری قلبی است و با خودسنجی نیز امکانپذیر است، ولی میزان بازدارندگی از محرمات و میزان اطاعتپذیری و درجه ولایت فرد را میتوان از نشانههای وجود این اعتقاد به شمار آورد.
پیش از این اشاره شد که مقام معظم رهبری نیز ایمان آحاد مردم به خدا را بزرگترین سرمایه و مایه قدرت کشور دانسته است.
با مطالعه تاریخ ایران و اسلام درمییابیم که ایمان به خدا و توحید باوری همواره یکی از دلایل پیروزی در عرصههای مختلف و عدم ایمان به خدا یکی از علل شکستها بوده است. به نظر میرسد علاوه بر کاربست عبرتهای تاریخی در برنامه-ریزیها و فعالیتها، میتوان از طرق زیر به افزایش توحیدباوری در جامعه دست یافت: -1 افزایش کمی و کیفی ترویج و آگاهی بخشی دینی و معنوی توسط رسانههای ارتباط جمعی. -2 توسعه معنویتزایی در بخش فضای مجازی و آسیب-شناسی جریان معنویتزدایی در این بخش. -3 آموزش و تربیت نیروی تأثیرگذار مذهبی و آشنا با دغدغههای فرهنگی جدید در جامعه.
:2-2 قرآن مجید و دیگر کتب گرانقدر دینی
یکی از بهترین، مهمترین و ماندگارترین سرمایههای ایران اسلامی قرآن کریم است. اگر این سرمایه ماندگار به عنوان شاخص و الگو در جامعه ما مطرح شود قطعاً در تمام زمینهها به پیشرفتی قابل ملاحظه دست خواهیم یافت. اخلاق مبتنی بر قرآن، اقتصاد مبتنی بر قرآن، عبادت مبتنی بر قرآن، آموزش و پرورش مبتنی بر قرآن و در یک کلام زندگی مبتنی بر قرآن بهترین و با برکت ترین نوع زندگی خواهد بود. در واقع قرآن کریم نسخه کامل درمان دردهای بشیریت است و هر بخشی از این نسخه کنار گذاشته شود تأثیر بخشهای دیگر را مختل کرده و در نهایت گمراهی و هلاکت را به دنبال خواهد داشت
از دید امام خمینی - ره - قرآن انسان را به همه ابعاد روحانی، جسمانی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... میرساند.مقام معظم رهبری نیز یکی از منابع و مبادی اصلی اخذ الگو را قرآن کریم دانستهاند.
