بخشی از مقاله
چکیده:
تلاش برای دستیابی به سطح مطلوبی از امنیت همواره مورد توجه همه سیاستگذاران کشورهای مختلف می باشد. در واقع همه مسئولین و سیاستگذاران هر کشور در تلاش هستند تا با بهره گیری از همه ظرفیت ها و امکانات کشور و البته مدیریتی صحیح، از ارزش های ملی کشور حراست نموده و با تهدیدات ملی مبارزه و مقابله نمایند.
جمهوری اسلامی ایران که از یکسو برمبنای تعالیم حیات بخش و نورانی اسلام بنا شده و از سوی دیگر میراث دار تاریخی کهن و درخشان می باشد؛ هم از نظر دینی و هم از نظر ملی ظرفیت های عظیمی برای تامین امنیت ملی خویش دارد که لازم است سیاستگذاران و مدیران امنیتی کشور با مورد توجه قرار دادن این ظرفیت ها، نسبت به مصون سازی نظام مقدس جمهوری اسلامی اقدام نمایند. در این مقاله سعی خواهد شد تا پس از بررسی مفهوم امنیت ملی و ابعاد مختلف آن، به بررسی ظرفیت های گفتمان جمهوری اسلامی ایران برای دفاع از ارزش ها و مقابله با تهدیدات امنیت ملی بپردازیم.
-1 مقدمه:
امنیت ملی یکی از مهمترین و حیاتیترین بحثهای موجود در هر کشور است که بهطورکلی به شیوه حفاظت از ارزشهای یک ملت و جلوگیری از آسیب رسیدن به آن ارزشها بحث میکند و همواره مورد توجه سیاستگذاران و مسئولین هر کشور است که با پرداختن به این موضوع مهم می توانند جامعه و کشور خود را مصون نگه داشته و با عبور از تهدیدات و خطرات احتمالی، از ارزش های خویش حراست نمایند. در واقع اگر توجه کافی به این حوزه شود، نه تنها خطرات و تهدیدات احتمالی دفع خواهند شد بلکه سیاستگذاران با اطمینان خاطر بیشتری می توانند ریل های پیشرفت و حرکت جامعه خود به سمت آرمان هایش را نصب کنند.
همه کشور ها به صورت بالقوه و بالفعل ظرفیت هایی برای مدیریت مخاطرات ملی و حراست از ارزش های خویش دارند که در این میان جمهوری اسلامی ایران به دلیل تکیه بر معارف عمیق الهی دین مبین اسلام و ظرفیت های ملی برخواسته از فرهنگ و زیستگاه بی نظیرش از ظرفیت های قابل ملاحظه ای برخوردار است.
جمهوری اسلامی ایران از همان ایام انقلاب تاکنون همواره با تهدیداتی جدی و شدید از طرف مخالفین داخلی و خارجی انقلاب روبه رو بود که قطعا ظرفیتهای گفتمان انقلاب اسلامی موثرترین عامل در تثبیت و ثبات جممهوری اسلامی ایران بوده است.
-2 مفهوم امنیت
امنیت بهعنوان یکی از اصلیترین ارکان زندگی بشر همواره موردتوجه همه مردم و جوامع بوده است. اسلام نیز بهعنوان یک دین همهجانبه، به امنیت پرداخته است و عالیترین درجه امنیت را دینداری و ایمان معرفی کرده است. حضرت امیرالمؤمنین، علی - ع - میفرمایند: جدا شدن از دین، جدا شدن از امنیت است.
واژه امنیت ازجمله واژههایی است که به لحاظ برخی شباهتها ، دارای مفهومی سیال، متنوع و صورتی متغیر بوده که گستره بسیار وسیعی در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی را شامل میشود. طبیعی است ارائه تعریفی کامل و جامعی برای اینگونه مفاهیم، کاری دشوار است.
واژه امنیت از جمله واژه هایی است که به لحاظ برخی شباهت ها ، دارای مفهومی سیال، متنوع و صورتی متغییر بوده که گستره بسیار وسیعی در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی را شامل میشود. طبیعی است ارئه تعریفی کامل و جامعی برای اینگونه مفاهیم، کاری دشوار است. - اطلاعات و امنیت در کتاب و سنت،عبدلله بخشی،ص - 42 امنیت در لغت از ریشه "امن" به معنای "در امان بودن" و "مصون بودن" از هرگونه تعرض و در "آرامش" و "آسودگی" بودن از هرگونه "تهدید" و "ترس" میباشد.
خداوند متعال نیز در قرآن کریم امنیت را یکی از نعمت های خود بر بهشتیان در روز قیامت برمیشمارد. - دخان،-43 - - 52انعام، - 127-126 برخلاف معنای لغوی امنیت، در گستره معنای اصطلاحی آن اجماعی وجود ندارد و مشاهده میشود که تعاریف اصطلاحی متفاوت و حتّی متعارضی از آن ارائه شده که ادعای وجود اجماع نزد نخبگان این حوزه را تضعیف میکند. با یک بررسی اجمالی مشخص میشود که بیش از 150تعریف مختلف - از حیث معنا و بعضاً از نظر زبانشناختی - از امنیت ارائه شده. به طور کلی میتوان امنیت را " احساس آزادی از ترس" یا احساس ایمنی که ناظر بر امنیت مادی و روانی است معنی کرد.
بوزان، یکی از اصلی ترین نظریه پردازان این حوزه نیز امنیت را حفاظت در مقابل خطر - امنیت عینی - ، احساس ایمنی - امنیت ذهنی - و رهایی از تردید - اعتماد به دریافت های شخصی - معنی میکند
به طور خلاصه می توان گفت که دو نوع گفتمان سلبی و ایجابی در مطالعات امنیت وجود دارد. با توجه به اینکه دو کلمه تهدید و ارزش، کلماتی بنیادین در مطالعات امنیتی است، اگر امنیت را با استفاده از کلمه "ارزش" معنی و تفسیر کنیم به گفتمان ایجابی و اگر در برابر کلمه "تهدید" معنی کنیم به گفتمان سلبی امنیت پرداختته ایم.
-3 مفهوم امنیت ملی
تا دهه 1880 تعریف جامع و کاملی از امنیت ملی ارائه نشده بود و بعدازآن بهتدریج تعاریف کامل شدند، مسلم است که امنیت ملی به دنبال تولد ملت- کشور مطرح شد که ریشه آن به قرن 17 میلادی بازمیگردد. در آن زمان این مفهوم نوظهور تحت عنوان "بقای ملی" مطرح شد.
برخی متفکران اعتقاددارند مفهوم امنیت ملی بسیار قدیمیتر است، بهعنوانمثال آقای جهان بزرگی در کتاب نظام سیاسی اسلام بیان میکند که معتقد است " مقولهای به نام ملت از زمان تبدیل قلمروهای قدرت به کشور به وجود آمد، بنابراین نهتنها ربطی به قرارداد وسترفالیا ندارد، بلکه ملت و دولت - ملت در زمان پیامبر، در عصر یونان باستان، در عصر هخامنشیان و حتی قبل از آن وجود داشته است.به همین دلیل معتقد است مفهوم امنیت ملی نیز قدمتی طولانی دارد.
بر اساس دیدگاه بالا میتوان گفت: فرعونها که مدت هزار سال در سرزمین مصر حکومت میکردند به تعامل با دیگر کشورها میپرداختند تا در پرتو آن مقولهای به نام "امنیت ملی" را فراهم کنند. امپراتوری هخامنشی، رومی و ساسانی نیز با تمهیدات فراوان، تأمین امنیت ملی را جزء اهداف، منافع و ارزشهای بنیادین جامعه قرار داده بودند و سعی و تلاش فراوانی جهت تأمین امنیت داخلی خود میکردند. - رضایی، - 1380 همانطور که در تعریف امنیت ذکر شد، همانند همه مفاهیم دیگر علوم اجتماعی نمیتوان تعریف همهپسندی برای مفهوم امنیت ملی ارائه کرد.
بهطورکلی میتوان گفت: امنیت ملی شامل تعقیب روانی و مادی ایمنی است و اصولاً جزء مسئولیت حکومتهای ملی است تا از تهدیدات مستقیم خارجی نسبت به بقای رژیمها، نظام شهروندی و شیوه زندگی شهروندان خود ممانعت به عمل آورد.
در امنیت ملی ما دنبال رفع خطرات و ایجاد ایمنی برای ارزشهای یک جامعه هستیم که در قالب یک ملت و در قلمرو یک حکومت زندگی میکنند و مرجع اصلی تأمین آنها حکومتها هستند.
یکی از اصلیترین چالشهای سیاستگذاران حوزه امنیت ملی، تعریف و تبیین ارزشهای ملی و البته اولویتبندی آنها است. چراکه بحث درباره امنیت ملی بدون مشخص شدن ارزشهای ملی و اولویتبندی آنها غیرممکن است.
حکومتهای مختلف، با توجه به فرهنگ و ایدئولوژی حاکم بر حکومت مطبوع خود، ارزشهای مختلفی را بهعنوان ارزشهای محوری خود انتخاب میکنند. که بعضاً مثل بحث حفاظت از محیطزیست جهانشمول و در برخی موارد همانند ارزشهای دینی و اعتقادی در تعارض با یکدیگرند.
مفهوم امنیت ملی به این معنی است که بناست از امنیت ارزشهای یک ملت پاسداری شود و این مفهوم ارتباط بسیار نزدیکی با اهداف و علائق ملل دارد.
بحثهای پیرامون مسئله امنیت ملی معمولاً از پیچیدهترین و البته کاربردیترین مباحث امنیت است.
دکتر حسن روحانی در تبیین لزوم اولویتبندی ارزشها و آرمانهای ملی در ملاحظات امنیت ملی میگویند: ما باید این اصل را همیشه مدنظر قرار دهیم که آرمانها را اهم و مهم کنیم و برای آن چیزی که اهم است در صورت لزوم مهم را قربانی کنیم.
امنیت ملی دارای وجوه سختافزاری امنیت ملی هستند که اهمیت و جایگاه مهمی دارند و حتی امروز بسیاری از کشورها ازنظر تأمین بخشی از آنهم عاجزند ولی در کنار این عوامل، وجه نرمافزاری امنیت ملی، همچون انسجام ملی، هویت یکپارچه، خلاقیت و نوآوری افراد، اجماع نظر نخبگان قدرت سطح یک کشور، فرهنگ و بستر فرهنگی و اجتماعی، روحیه ملی و... نیز مؤثرند.
بنابراین تصمیمگیرندگان و سیاستگذاران امنیت ملی، نمی توانند استراتژی های امنیت ملی را بدون در نظر گرفتن تمامی این فاکتورها و عوامل اتخاذ کنند
به طور کلی دو رویکر سنتی و نوین در مطالعات امنیت ملی وجود دارد. در رویکرد سنتی، امنیت ملی تنها ناظر بر مسائل نظامی و امنیتی تعریف میشود درحالی که با توجه به رویکرد نوین امنیت ملی مفهومی بسیط تر دارد.
