بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه گیاهان دارویی در تمام کشورهای دنیا به عنوان یکی از مهم ترین راهبردها در زمینه سلامت، تجارت و فناوری مورد استفاده و توجه قرار دارد. کشور ایران در زمینه استفاده از گیاهان دارویی و طب سنتی از سابقه ای طولانی برخوردار است.
این مقاله جهت افزایش آگاهی و اطلاعات افراد در زمینه فرصت های شغلی حاصل از گیاهان دارویی و همچنین توجه بیشتر به این دسته از گیاهان خصوصا جهت افزایش درآمد کشاورزان خرده پا و بهبود سطح معیشت آن ها می باشد. بنابریان می تواند برای افراد و سازمان هایی که خدمات مشاوره ای در زمینه کسب و کار ارائه می دهند و یا دارای پشتیبانی فنی برای کشاورزان خرده پا هستند سودمند و مفید فایده باشد.
مقدمه
بر اساس آمار جهانی، طب سنتی و گیاهان دارویی علاوه بر ایجاد زیر ساخت های سلامت ایمن در جوامع، در زمینه اقتصادی نیز جایگاه بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است، به طوری که یکی از فعالیت های اقتصادی بسیار پر سود در دنیا، صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی است. ناگفته پیدا است که این درجه از اهمیت، بی شک ناشی از بررسی های دقیق و موشکافانه ای است که بر روی نیازهای جامعه بشری صورت گرفته است.
در کشور عزیز ما نیز سابقه دیرینه طب سنتی و گیاهان دارویی از یک سو و وجود بسترهای اقلیمی، اکولوژیکی، ژرم پلاسمی و صنعتی از سوی دیگر، فرصتی بی بدیل را برای رشد و توسعه این صنعت فراهم آورده است. وجود اقلیم های متنوع آب و هوایی، گونه های اندمیک بسیار با ارزش، سطح زیاد زمین های کشاورزی، متخصصان تحصیل کرده و مجرب، منابع غنی طب سنتی و بسیاری دلایل دیگر، از جمله مزیت هایی است که می تواند صنعت گیاهان دارویی و طب سنتی ایران را در دنیا زبانزد نماید.
در حال حاضر کاربرد گیاهان دارویی و معطر به قلمروی بسیار فراتر از صنایع داروسازی راه یافته است و تعداد بی شماری از صنایع دیگر نیز در حال گرایش به استفاده از این گیاهان در محصولات خود هستند. برای نمونه در صنعت تولید محصولات آرایشی بهداشتی، گرایش زیادی به استفاده از گیاهان دارویی وجود دارد و این موضوع نشان می دهد که تجارت گیاهان دارویی با کاربردهای آرایشی بهداشتی در آینده نزدیک رونق بسیلر قابل توجهی خواهد داشت و حتی شاید بتواند بر استفاده های دارویی این گیاهان برتری بیابد. هم چنین به دلیل ایجاد مشکلات متعدد زیست محیطی و بهداشتی در اثر کاربرد فرآورده های شیمیایی برای کنترل آفت ها و بیماری های گیاهی، صنعت علف کش ها و حشره کش ها در حال گرایش به سمت کاربرد ترکیبات طبیعی در محصولاتش است.
در سال های اخیر صنعت طعم دهنده ها و همچنین عطر و خوشبو کننده های هوا با گردش مالی بسیار بالا در جهان، یکی از بازارهای مصرف گیاهان دارویی و معطر شده است طوری که در گزارش های معتبر جهانی گاهی تا حدود 90 در صد تولید جهانی اسانس ها را برای این مصارف درنظر می گیرند. گزارشات مختلف بیان کرده اند که رشد سالانه کاربرد اسانس ها در صنعت طعم دهنده ها و خوشبوکننده ها حدود 5 درصد می باشد که بیانگر رشد قابل توجه این بازار در سالهای آتی است. با ممنوع شدن کاربرد رنگ های شیمیایی در محصولات غذایی و آرایشی بهداشتی از ابتدای سال 2000 میلادی؛ صنعت رنگ سازی نیز مشتاق استفاده از ترکیبات گیاهی شده است. بنابراین تمامی بررسی ها در حال رشد بازار مصرف و تقاضای گیاهان دارویی در جهان می باشد و کشور ما با توجه به مزیت های نسبی که دارد، یکی از بهترین شرایط ممکن برای ورود به این بازار پرسود را در اختیار دارد.
ادویه جات یکی از پتانسیل های مهم در بخش گیاهان دارویی ادویه جات است، طبق تعریف فائو ادویه جات در حقیقت تولیدات گیاهی هستند که به عنوان چاشنی و طعم دهنده غذا استفاده می شوند. بسیاری از ادویه جات از گیاهان دارویی که عطر خوشی دارند به وجود می آیند. به طور مثال در چین و پاکستان از نوعی قارچ در تهیه ادویه استفاده می شود. در حدود 50 نوع ادویه و گیاه دارویی وجود دارد که دارای اهمیت تجاری جهانی هستند اما بسیاری دیگر از ادویه ها و گیاهان دارویی هستند که در آشپزی های سنتی، مراقبت های بهداشتی و کاربرد های دیگر مورد استفاده قرار می گیرند.
ادویه ها معمولا از دانه ها، میوه ها، برگ ها، ساقه ها، گل ها، جوانه ها و پوست گیاهان دارویی به وجود می آیند و می توانند به شکل های مختلف؛ تازه، خشک، روغن، محلول و ... به فروش برسند. در این زمینه پتانسیل تجاری بسیار خوبی برای کشاورزانی که در مقیاس کوچک فعالیت می کنند وجود دارد چرا که به راحتی می توانند شرایط و محیط مناسبی را جهت پرورش شناسایی و تقاضای بازارهای محلی را شناسایی نمایند. همین طور کشاورزان می توانند از گیاهان دارویی و ادویه جاتی که ارزش بالاتر و پول نقد کمتری نیاز دارند بهره مند شده و در آمد و شرایط زندگیشان را بهبود بخشند. مقدار زیادی از ادویه جاتی که در بازار های داخلی و خارجی عرضه می شوند توسط کشاورزان خرده پا تولید می شوند و جالب است بدانید که آمریکا میلیون ها دلار از همین طریق به دست می آورد.
فرآوری گیاهان دارویی برای سود آوری تولید گیاهان دارویی نیاز به زمین های بزرگ نمی باشد و در یک زمین کوچک بدون نیاز به سرمایه گذاری زیاد و با استفاده از حداقل نهاده، نیروی کار و زمین نیز می توان به پرورش گیاهان دارویی اقدام کرد. در گیاهان دارویی پتانسیل دیگری نیز برای کشاورزان دارای مزارع کوچک مقیاس هست و آن فرآوری گیاهان دارویی در مزرعه است که می تواند ارزش افزوده به همراه داشته باشد و سبب ایجاد درآمد بیشتر ناشی از فروش می شود. این یک فرصت شغلی بسیار مناسب برای زنان می باشد. همین طور محصولات به دست آمده از این طریق می تواند در سلامت و تغذیه سالم نقش موثری داشته باشد. بخار مقطر اسانس از گیاهان معطر در مواد غذایی، بهداشت و درمان، بهداشت شخصی و عطر و در بسیاری از محصولات استفاده می شود.
تولید اسانس می تواند به راحتی با سطوح سرمایه گذاری کم و فناوری ساده که بسیار آسان است به دست آید البته انجام این کار و نصب تنظیمات مربوطه در یک مکان می بایست با آموزش های فنی مناسب و حمایت از این حرفه همراه باشد.
فرصتی برای معلولان همه افراد می توانند از آموزش های مربوط به کاشت گیاهان دارویی بهره مند شوند و معمولان جسمی و روحی می توانند از این طریق با خانواده شان مشارکت داشته باشند. درست کردن ادویه جات و تمیز کردن گیاهان دارویی نسبت به کشت محصولات اصلی کار نسبتا سبکی است که معلولان می توانند آن را بر عهده گیرند.
به عنوان مثال، وانیل، دارای گرده افشانی است و همچنین غلاف هایش دستچین شده هستند. چای تهویه شده و خشک شده قبل از بسته بندی، با دست از قسمت خاصی برش داده می شود.کشت برگ سنبل هندی، یکی دیگر از محصولاتی است که می تواند با به کارگیری کارگران کمتر، انجام شود. برخی دیگر از نهال ها و گیاهان می توانند توسط افرادی که از لحاظ جسمی ناتوان اند و یا افراد سالمندی که کمتر تحرک دارند در سینی های کشت قرار داده شوند و رشد و نمو یابند.
تهیه ادویه جات و کشت گیاهان دارویی برای اعضای خانواده هایی که در آن، افراد از طریق درد و رنج های ناشی از ایدز تضعیف شده اند، می تواند ماهیت کاری و ناتوانی آنها را تغییر دهد تا اینکه بتوانند کماکان به خانواده شان کمک نمایند. به عنوان مثال در رواندا1، یک سازمان غیردولتی2، باغی را در یک مقیاس کوچک برای سلامتی3 افراد مبتلا به ایدز برای بهبود امنیت غذایی و درآمدشان تاسیس کرد. تعاونی کار و سلامت روزهایی برای استراحت و روزهایی برای کار آن ها در نظر می گیرد.
کشاورزی برون شهری و شهری ادویه جات و گیاهان دارویی می توانند در زمین های کوچک شهری همانند پشت بام ها، گلدان ها و دیگر مناطقی که محیط کشت در دسترس دارند، کشت شوند. هنگامی که گیاهان دارویی در نواحی برون شهری و شهری کشت می شوند، برای دامداران و بازاریابان گیاهان دارویی و ادویه جات تازه جهت مصرف، یک بازار ایجاد می شود.
قیمت زمین های شهری بالاتر است اما اغلب برای کشت زمین هایی بلااستفاده است. دقت بسیاری در انتخاب زمین های کشت باید انجام شود که برای به حداقل رساندن فرسایش از تالاب ها و مناطق حوزه آبریز دور باشد. برنامه ریزی ها و راهنمایی های کافی در قالب یک سیاست برای ارائه یک محیط زیست مناسب، بعلاوه آموزش و پشتیبانی برای اطمینان از استانداردهای خوب کاشت و رعایت بهداشت موردنیاز است.
پیشرفت ادویه جات و گیاهان دارویی: خدمات حمایتی
· سیاست عمومی
حمایتهای دولت باید بر روی ایجاد یکسری تسهیلات محیطی برای تولیدکنندگان خرده پا و تجارت محصولات کشاورزی، متمرکز باشد و برای میسر شدن این هدف می بایست موارد زیر در نظر گرفته شود:
- 1 حمایت و سرمایه گذاری برای توسعه کشاورزی که شامل قوانینی از جمله گسترش کارمندان برای ارائه دانش فنی و پرورش می باشد. پژوهش منطقه ای جهت کشت محصول و واریته مناسب در هر منطقه.
- 2 زیرساختهای کافی برای اقدامات مهم از جمله پیشرفت- حمل و نقل، سیستم ارتباطی، آب، ملزومات برق رسانی مقرر گردد.
- 3 خدمات بهداشتی، آموزش و پرورش و توسعه مهارت در نظر گرفته شود.
- 4 تنظیم آییننامههای کیفیت و ایمنی مواد غذایی. صدور مجوزهای لازم.
- 5 کمک کردن به تجارت ملی در توسعه بازارهای صادرات.
6 دستیابی به خدمات مالی و اعتباری برای عوام فقیر روستایی
· پشتیبانی فنی، آموزش و توسعه مهارت که این قسمت میتواند زمینههای زیر را پوشش دهد:
1. مناسب بودن بهداشت محصولات
2. کاربرد کود، آفتکشها - مواد شیمیایی - و دانش در مقابل خطرات زیست محیطی مرتبط با استفاده از آن ها از جمله روشهای مدیریت تلفیقی آفات.
3. پشتیبانی فنی در بهترین تمرین برای روشهای کشت سنتی و آلی.
4. رسیدگی به برداشت و پس از برداشت مانند ارزیابی صحیح از بلوغ محصول برای به حداقل رساندن ضایعات و درجه بندی کیفیت.
5. آبیاری.
