بخشی از مقاله
چکیده
برای رستگاری انسان صرفا ایمان و اعتقاد کافی نیست بلکه انجام عمل و رفتارهای شایسته عبادی و اخلاقی نیز لازم است. در قرآن کریم هرجا سخن از ایمان به میان آمده به دنبال آن از عمل صالح نیز صحبت شده است و این خود موید سخن فوق است. اما سوال اینست که آیا ایمان و عمل صالح فقط برای رستگاری و آخرت فرد میباشد یا اینکه تاثیراتی در امور دنیوی فرد نیز دارد.
در تحقیق حاضر این مسئله را به بحث و بررسی گذاشتهایم. مقاله حاضر در شش فصل به بررسی رابطه رفتارهای عبادی، اخلاقی بر بهداشت روان پرداخته است. در فصل اول این مقاله تعریف مختصری از عبادت بیان شده است. در فصل دوم انگیزه های عبادت از دیدگاه آیات و روایات و در فصل سوم انواع عبادت را به همراه چند مصداق بیان کرده است. در فصلهای پایانی این مقاله به بررسی آسیب شناسی عبادت و چگونگی تاثیرهای عبادی بر بهداشت روانی و بررسی مسائل اخلاقی و بهداشت روان پرداخته است.
مقدمه
در توضیح و تبیین رفتارهای دینی باید گفت که رفتارهای دینی به رفتارهایی گفته میشود که نهایت و مقصد آن خداوند و ارتباط اوست. رفتارهای عبادی به معنای ذکرشده در برگیرنده رفتارهای اخلاقی که در تعریف آن گفته شده:رفتارهایی که در رابطه با دیگران انجام میپذیرد، نیز میتواند باشد. چرا که بسیاری از رفتارها و اعمال اخلاقی نیز در مسیر ارتباط با ذات احدیت صورت میپذیرد.
یکی از آثار مهم چنین ارتباطی رسیدن به حالت اطمینان، آرامش، نشاط و امیدواریست و دلیل آن را فقط باید در ارتباط با پروردگار جستجو کرد چرا که هیچ ارتباطی سازنده تر، مهمتر و موثرتر از ارتباط با خداوند، نمیتوان یافت. او را باید منبع اصلی و مقصد نهایی و سرچشمهی سلامتی دانست. البته باید توجه داشت که بهداشت روانی با تحقق رفتارهای عبادی میسر نمیشود مگر در سایه باور و اعتقادی صحیح به خداوند و این باورها و اعتقادات صحیح و راسخ افراد است که آنها را در جهت نیل به اعمال و رفتارهای دینی سوق میدهد.
تصور کردنی نیست که انجام رفتارهای عبادی و اخلاقی به یک اندازه از فوائد و آثار مطلوب بهره مند باشند. چه بسا انسانی در سراسر زندگی خود در صدد انجام اعمال عبادی و اخلاقیست ولی هرگز به ساحل امن و آسایش و سلامت نمیرسد. علت این امر را باید در باورها و اعتقادات افراد جستجو کرد. بنابراین درست است که بگوییم، رفتارهای دینی در کسب آرامش و بهداشت روانی موثر است به شرط آنکه باور و اعتقاد و ایمانی پاک و محکم به ذات احدیت داشته باشیم.
تعریف عبادت
عبودیت اظهار تزلزل و فروتنی در برابر خداست و عبادت رساتر از آنست زیرا عبادت آخرین درجه تواضع است و تنها شایسته کسی است که نهایت اکرام و نعمت را در حق انسان داشته است و او کسی جز خداوند نیست .
حقیقت عبادت آنست که فرد خود را مملوک پروردگار خویش احساس کند، تسلیم محض او باشد و در مقابل دستورهای او سرکشی و استکبار نکند. طبعا چنین کسی با مشاهده مملوک بودن خود و عظمت مالک خویش، نهایت تواضع و خضوع را در برابر او خواهد داشت در نتیجه، خضوع و تسلیم لازمه معنای عبادت است .
انگیزه های عبادت
یکی از ابهاماتی که پیرامون رفتارهای دینی و به طور کلیتر در رابطه با بهداشت روانی، ممکن است ذهن هر فردی را درگیر سازد، این مسئله است که:اگر به وجود رابطه دین مداری و آرامش و بهداشت روان ایمان دارید، چرا انسانهای دیندارزیادی را مشاهده میکنیم که زندگی آنان سراسر از تنش، اضطراب و ... را پر کرده است. این گونه سوالات و ابهامات از جمله مواردبحث انگیزه عبادت است که میتواند جوابی قانع کننده در مورد آن ارائه کرد.
این بحث را با کلامی از امیرمومنان علی - علیه السلام - آغاز میکنیم که چه زیبا انگیزه های افراد را در انجام رفتارهای عبادی توصیف کرده اند:
گروهی خدا را به انگیزه پاداش میپرستند که این، عبادت تجارت پیشگان است و گروهی او را از ترس میپرستند که این عبادت برده صفتان است و گروهی او را برای سپاسگزاری میپرستند و این عبادت آزادگان است .
و در جایی دیگر ایشان عبادت خود را از نوع سوم میدانند و میفرمایند:
خدایا من تو را به خاطر بیم از کیفر یا طمع بهشتت عبادت نکردم بلکه چون شایسته پرستش بودی، پرستشت کردم .
تصور افراد از عبادت و اعمال عبادی مختلف است. برخی ذات احدیت را پرستش میکنند برای اینکه در قبال آن گرفتار جهنم نشوند، ترس از آتش اینان را برانگیخته که پروردگار خود را عبادت کنند. گروهی دیگر به طمع بهره مندی از نعمتهای اخروی و به طلب بهشت عبادت میکنند. اما گروهی هستند که خدا را با اخلاص عبادت میکنند یعنی آنها خدا را چون لایق پرستش است میپرستند این گونه انسانها را انسانهای سپاسگزار مینامند. این انسانها حتی اگر بدانند بر فرض مثال بهشت و جهنمی نیز وجود ندارد، باز هم دست از پرستش معبود خود بر نمیدارند.
دو دستهی اول که در قبال دوری از آتش و طلب نعمتهای بهشت عبادت میکنند، عبادت را با انگیزه های مادی میبینند. در واقع ایمان در عبادت دوری از تعلقات دنیوی است پس عبادت این دو دسته با فلسفهی عبادت که قطع از وابستگیهای دنیوی است منافات دارد. براساس این گونه عبادت، آرامش و سکونی را که از ثمرات عبادت واقعی است و با بهداشت روان انسان ارتباط داردبرآورده نمیکند. این امر به دلیل این است که این دودسته فلسفهی عبادت را درک نکرده اند .
به همین خاطرگفته میشود که رفتارهای عبادی، دین مداری و رابطه با پروردگار آرامش روانی را در پی دارد چراکه رفتارهای عبادی فرد را از مظاهر دنیوی که مقر و منبع سلب آرامش و... است دور میکند. حال اگر انجام عبادتها نیز صرفا جهت رسیدن به اهداف مادی باشد در این صورت نباید انتظاری فراتر از انگیزه و هدف خود در انجام آن داشته باشیم.
بنابراین عبادتی انسان ساز است که قدرت تحمل، صبر، گذشت، درک و... را در فرد بالا ببرد و عبادتی که این آثار را در پی دارد همان عبادتیست که امیرمومنان علی - علیه السلام - انجام میداده است
