بخشی از مقاله
چکیده
بشر به حکم این که به نیروی عقل و ابتکار عمل و اختیار مجهز است و تمایل به زندگی بهتر دارد پیوسته افکار و اندیشه ها و عوامل و وسایل بهتری برای رفع احتیاجات اقتصادی و اجتماعی و معنوی خود وارد زندگی می کند. هدف از این مقاله بیان فرهنگ مصرف گرایی بین بانوان و سبک زندگی مطلوب در نگاه دینی است. چرا که بانوان به منزله ی مصرف کنندگان مؤثری در جامعه به حساب می آیند و معنای کالاها را مشخص و برخی روندهای مصرفی را تعیین می کنند که در سبک زندگی بی تأثیر نمی باشد.
به همین جهت مطالعه ی مصرف گرایی بین اقشار مختلف جامعه، خصوصاً بانوان همواره مورد توجه و مطالعه بوده است. در دنیای مصرفی امروز، سبک زندگی خصوصاً از طریق مصارف فرهنگی و مادی مشخص می گردد. مصرف گرایی تلاش دارد ما را تشویق کندکه این تنها شکل زندگی است که پیشرفت، برایمان به ارمغان می آورد. مصرف گرایی به خودی خود پدیده ای مذموم نیست و اسلام نیز مسلمانان را برای تأمین نیازهای زندگی تشویق می کند اما مصرف گرایی و هدف قرار دادن مصرف مذموم و نکوهیده می باشد.
سبک زندگی، شیوه ی زندگی طبقات و گروه های اجتماعی مختلف جامعه است که در آن، افراد جامعه با پیروی از الگوهای رفتاری، باورها، هنجارها و ارزش های اجتماعی یا انتخاب نهادهای فرهنگی و منزلتی خاص، تعلقات خود را نسبت به آن هویدا می کند. ما مسلمانان بر این باور هستیم که دین اسلام به عنوان یک ایدئولوژی، ارائه دهنده ی کامل ترین سبک زندگی بشریت است و احکام و دستورهای آن، حوزه های فردی و اجتماعی را در بر می گیرد.
اسلام با تأکید بر لزوم حفظ مال، تأمین نیازهای زندگی، سرمایه گذاری اقتصادی، تأمین رفاه زندگی برای خود و افراد تحت تکفل با معیار رعایت اعتدال و میانه روی، مسلمانان را به مصرف دعوت کرده و از هرگونه اسراف و تبذیر و... در مصرف منع کرده است.مصرف گرایی در ادبیات دینی معادل دقیق و مشخصی ندارد اما با مفاهیمی همانند: اسراف و تبذیر مرتبط است.
از همین روی ابتدا به بیان تعریفی از اسراف و تبذیر پرداخته و در ضمن آن به پیامد های حاصل از این اعمال که حوزه ی فردی آن شامل: افلاس، تزلزل در خانواده، رفاه طلبی و تجمل گرایی و... و در حوزه ی اجتماعی مانند: سقوط اخلاق، اختلاف طبقاتی، تضعییع حقوق دیگران و... است و آثار اخروی اشاره می شود و سپس تعریف مصرف گرایی و در نهایت ارائه ی سبک زندگی در نگاه دینی از منظر قرآن و احادیث حضرات معصومین صلوات االله اجمعین و با محوریت اندیشه متفکر شهید، مرتضی مطهری - ره - و بیان راه کارهایی از قبیل: هماهنگی انتظارات با واقعیت ها و عدم مقایسه ی اجتماعی تبیین و پیشنهاداتی ارائه می گردد.
مقدمه
محور فعالیت بشر احتیاج است؛ یعنی خدا انسان را در این دنیا با یک سلسله احتیاجات واقعی آفریده است بشر به خوراک به مسکن به کشاورزی به خیاطی به حمل و نقل، مسافرت، علم آموختن، وسایل فنی و ... احتیاج دارد. احتیاج هم شوخی بردار نیست یعنی عملاً انسان احتیاج دارد که به دنبال احتیاجات برود و اگر این کار را نکند زمان حدش می زند.
برای رفع احتیاجات باید آگاهانه و به دور از هرگونه حرص و افراط و زیاده خواهی عمل کرد و به مقدماتش جامه ی عمل پوشانید. مثلاً باید به روح خودش نظام بدهد، دستورالعمل اخلاقی بدهد، بشر باید به اجتماع خودش نظم بدهد.
گرچه مصرف کالاها و خدمات در دوران پیشین حیات بشر نیز وجود داشته است اما تکامل ماشینیسم و رشد روز افزون تولید به میزان بیش از حدِنیازِ واقعی انسان ها و ضرورت تحمیل بر مصرف کننده با هزاران افسون و نیرنگ و فوریت استخدام همه ی وسایل سمعی و بصری و فکری و احساسی و ذوقی و هنری و شهوانی برای تبدیل انسان ها به صورت عامل بی اراده ی مصرف مبدل کرده است
مصرف گرایی بیان گر تمایل مردمی است که تا حد زیادی با شاخص های ارتقا دهنده ی منزلت؛ مانند خودروها و جواهرآلات گران قیمت خود و اطرافیان خود را مورد مقایسه و سنجش قرار می دهند. فرهنگی را که با مصرف گرایی آکنده شده است می توان فرهنگ مصرفی تلقی کرد.
مصرف، جزئی گریز ناپذیر از زندگی انسان امروز شده است و به طبع آن مصرف گرایی در توصیف جامعه ای به کار می رود که در آن بسیاری از اهدافشان را در زندگی به حسب دستیابی به کالاهایی ترسیم می کنند که به وضوح برای بقا و حیات ضرورتی ندارد و محدود به رفع نیازها برای حفظ بقا نبوده و با مقاصد و نیت های دیگری نیز همراه شده است. ابعاد هویتی و کلیت زندگی روزمره ی ما بر حسب روابط ما با کالاهایی که مصرف می کنیم تعیین می شود. مصرف مارک ها و برچسب های مختلف لوازم منزل، پوشاک، خوراکی ها ی متنوع، طراحی فضا ها و مکان ها هر یک به سهم خود به کیفیت و جهت گیری هویت ما تأثیر می نهد.
باید دانست، همه ی پدیده های نویی که در زمان پیدا می شود، از نوع افکار و اندیشه های بهتر و عوامل و وسایل کامل تر برای زندگی سعادتمندانه تر نیست. زمان و محیط و اجتماع، مخلوق بشر است و بشر هرگز از خطا مصون نبوده از این رو تنها وظیفه ی انسان انطباق و پیروی از زمان و افکار و اندیشه های زمان و عادت ها و پسندهای زمان نیست، بلکه کنترل و اصلاح زمان نیز هست.
طی سال های اخیر مصرف گرایی در جامعه ی ایران به شکل فزاینده ای در حال گسترش بوده است بی تردید ابتلا به اسراف و تبذیر، یکی از مشکلات جامعه است. مصرف گرایی و زیاده روی در مصرف، مشکلات اقتصادی بسیاری برای جامعه ایجاد کرده است . بدیهی است که مشکلات جامعه ی بشری نو می شود و مشکلات نو راه حل نو می خواهد.
امروزه اسراف و تبذیر به صورت یک ارزش در آمده است. از این رو تغییر زیر ساخت های عرفی، اخلاقی و فرهنگی جامعه یکی از مهم ترین عوامل برای نابود کردن اسراف و تبذیر به شمار می آید.
ظهور جامعه ی مصرفی به واسطه ی فزونی کالاهای مادی، نشان دهنده ی روز افسون سبک زندگی در جامعه ی معاصر می باشد. سبک زندگی نتیجه ی همه ی گزینش ها، ترجیحات و رفتارهایی است که فرد در ارتباط با کالاهای مادی و فرهنگ مصرفی انجام می دهد.
چقدر برای یک جامعه ی اسلامی زیبا و پسندیده است که سبک زندگی افراد در آن مطابق با دستور العمل های خداوند و اولیای الهی باشد و این جاست که نقش بانوان جهت ایجاد این مهم پررنگ تر می شود چون مرد از زن الهام می گیرد و اگر در یک جریان اجتماعی زن ها هماهنگی نداشته باشند از تأثیر مرد هم فوق العاده می کاهد اما اگر با یکدیگر موافق باشند نیروی محرکی می شوند برای مردها می شوند.
اسراف و تبذیر
الف - اسراف
واژه ی اسراف در لغت به معنای »گزاف کاری کردن، در گذشتن از حد میانه، تلف کردن مال، ولخرجی کردن آمده است و در اصطلاح به معنای وسیع کلمه هر گونه تجاوز از حد در کاری که انسان انجام می دهد.
ب - تبذیر
تبذیر در لغت به معنای پراکندن و پریشان ساختن است. - همان - و در اصطلاح در اصل از ماده ی »بذر« و به معنای پاشیدن دانه می آید، منتها این کلمه مخصوص مواردی است که انسان اموال خود را به صورت غیر منطقی و فساد، مصرف می کند و معادل آن در فارسی امروز ریخت و پاش است. به تعبیر دیگر تبذیر آن است که مال در غیر مورد خودش مصرف شود، هر چند کم باشد و اگر در موردش مصرف شود تبذیر نیست هر چند زیاد باشد. قرآن کریم میفرماید :
« کسی که در غیر راه اطاعت فرمان خدا مال انفاق کند تبذیر کننده است و کسی که در راه خدا انفاق کند، میانه رو است. - الاسراء - - 17، - 29
تبذیر از اسراف بدتراست چنان چه خداوند متعال فرموده است: « همان تبذیر کنندگان برادران شیطان اند. - الاسراء - - 17، - 27
ولی هر دو عمل اسراف و تبذیر از نظر اسلام بسیار نکوهیده است علاوه بر آن که عیب بزرگی برای انسان به شمار می رود بلای بزرگ اجتماعی است و باعث محرومیت های انسان های بی گناه می گردد. بدون شک نعمت ها و مواهب موجود در کره ی زمین برای ساکنانش کفایت می کند البته به شرط آن که بیهوده به هدر داده نشود و دور از هر گونه افراط و تفریط مورد بهره برداری قرار گیرند .
چنان چه پرهیز از افراط و تفریط و گرایش به اعتدال در هر کاری خالی از دشوار نیست. گویی همیشه راه اعتدال یک خط باریک است که اندک بی توجهی موجب خروج از آن است.
-1 واژه "فرط"به معنای خروج از حد معین است . هرگاه این خروج در جهت زیاده از اندازه و پیشی گرفتن باشد افراط و اگر در جانب کوتاهی و کاستی باشد تفریط است.
