بخشی از مقاله
چکیده
عدالت، مخصوصا عدالت اقتصادی، ویژگی بسیار مهم دولت اسلامی است و در کنار تقوا، شاخص جامعه اسلامی به شمار می رود. مفهوم عدالت اقتصادی، مراعات حقوق اقتصادی است و زمینه ساز تحقق اهداف عالیه اسلامی می باشد. معیار عدالت، اهداف عدالت، تقدم عدالت بر رشد و توسعه و اینکه کارآیی لازمه عدالت است، از محورهای مهم مبحث عدالت اقتصادی است.
علی رغم آنکه همه فرهنگها و مکاتب، خواهان عدالت اقتصادی و مدافع آن هستند ولی دین مقدس اسلام، آنگونه که امیرالمؤمنین علی - ع - بحق زبانِ گویا و مجری صادق آن بوده اند، خاستگاهها، پیامدها و اهداف خاص خود را دارد. این نوشته درصدد است درحد توان، محورهای یاد شده را به اختصار با تکیه به سخنان آن حضرت، تبیین کند.
مقدمه:
عدالت اقتصادی مصداقی از عدالت در معنای وسیع آن است. معرفی معنای وسیع عدالت راهی است برای یافتن حدود و ثغور مفهوم عدالت اقتصادی و به تعبیر دیگر، عدالت اقتصادی بُعدی از ابعاد گوناگون عدالت، از قبیل عدالت سیاسی، قضایی و فرهنگی است. امروزه برای عدالت اقتصادی گاهی از واژه عدالت اجتماعی نیز استفاده می شود . برای آشنایی با معنای عدالت، در پرتو انوار سخنان حضرت امیرالمؤمنین - ع - قرار می گیریم تا از این طریق خوشه هایی برچینیم.
1.در مواردی، عدالت به معنای مساوات و برابری به کار رفته است، از جمله:
و به یک چشم بنگر به همگان، خواه به گوشه چشم نگری و خواه خیره شوی، تا بزرگان در تو طمع ستم بر ناتوانان نبندند و ناتوانان از عدالتت مأیوس نگردند.
و نیز حضرت ضمن سفارشات متعدد به مأموران گرفتن زکات که مرحوم سید رضی در آنها نشانه های عدالت را به عیان می بیند می فرمایند:
اگر امین تو حیوانی را به عنوان زکات بگیرد، به او سفارش کن که میان ماده و بچه شیرخوارش جدایی نیفکند و ماده را چندان ندوشد که شیرش اندک ماند و بچه اش را زیان رساند و در سوار شدن به خستگی اش نیندازد و میان آن و دیگر شتران، عدالت را برقرار سازد.
در این دو فرمایش، نگاه یکسان به همگان، مساوات و برابری در استفاده از شتران و رعایت تناسب در دوشیدن شیر آنها به عنوان عدالت معرفی شده است
طرح موضوع
سال 35 هجری فرا می رسد جامعه سر خورده از ظلم و ستم، اختلاف طبقاتی، تبعیضهای ناروا، زدوبندهای سیاسی و اقتصادی و اسیر و گرفتار هواها و هوسهای باند اموی به دنبال مصلحی می گردد تا خود را از چنین سر نوشت شومی که دچار گردیده برهاند و آب رفته را به جویبار حق و حقیقت بازگرداند و عطر دل انگیز و روحبخش مساوات و برادری را که ده سال حکومت پیامبر اکرم در مدینه به کام جانها چشانیده بود، بار دیگر جانهای تشنه عدالت و برابری را سیراب سازد و جامعه اسلامی را از انحرافات به وجود آمده در تمام ابعادش پاک سازی نموده و اصلاحات حقیقی را در سایه تأمین عدالت، امنیت و دستیابی همگان را به برخورداری از حقوق اجتماعی که خداوند حق مسلم آنها قرار داده و ابتدایی ترین آن برخورداری از زندگی شرافتمندانه انسانی است محقق سازد.
این مصلح کسی جز فرزند ابی طالب علی علیه السلام نمی توانست باشد؛ کسی که به تصریح قرآن کریم در اصلاحات اجتماعی و دفاع و حمایت از محرومین و مظلومین هیچ انگیزه ای جز رضای خدا و اطاعت حق نمی توانست او را به حرکت وا دارد. انما» نطعمکم لوجه اللّه لانرید منکم جزاء.
اهمیت موضوع
علی علیه السلام وقتی می شنود که سپاهیان معاویه با تجاوز به شهر انبار زنانی را که در نظام اسلامی از شأن و منزلت خاصی برخوردارند مورد هجمه قرار می دهند و غیرت مسلمانان به جوشش در نمی آید، می گوید: »فلو ان امرء مسلما مات من بعد هذا اسفاماکان به ملوما بل کان به عندی جدیرا.
اگر مرد مسلمانی از شنیدن چنین خبری بمیرد جای تأسف ندارد، بلکه از نظر من کار شایسته ای انجام داده است. حال اگر در جامعه اسلامی به سبب اختلافات طبقاتی و شدت نا برابرهای اجتماعی و اقتصادی، شخصیت حقیقی و واقعی انسان مورد تجاوز قرار بگیرد به گونه ای که هر روز عفریت کریه ظلم در قالب انواع و اقسام تبعیضها و زدوبندهای حزبی وگروهی و انواع و اقسام مفاسد اجتماعی و فقر و حرمان عمومی خود را نمایان سازد، جای آن نیست که گفته شود فلوان امر مسلما مات...
جای آن دارد که انسان مسلمان و درد آگاه از غم بمیرد، در حالی که حمله دشمن و تجاوز به نوامیس جامعه امری کوتاه مدت و گذراست اما متاسفانه گاهی ظلم و فساد در جامعه به صورت فرهنگ ماندگار میگردد. لذا ضرورت اصلاحات اجتماعی و اقتصادی در بینش علوی از اهمیت ویژه ای برخوردار است بلکه با هیچ مصلحتی قابل مقایسه نیست. در نظام علوی نمی توان پذیرفت که شکاف طبقاتی و برخورداری از امکانات مادی و رفاهی عده ای را آنچنان در ناز و نعمت فرو بَرَد، که به عنوان مثال برای به دنیا آمدن فرزندشان بهترین و مجهزترین بیمارستانها در اختیار آنها باشد و افرادی هم به علت ناتوانی در پرداخت هزینه، در مقابل بیمارستان در پیاده رو خیابان وضع حمل نمایند.
علی نمی تواند ببیند که عده ای مانند طلحه و زبیر و مروان و... به علت دسترسی به منبع قدرت، سرمایه های نقدی و قابل انتقال آنها به قدری زیاد است که با جابجایی آن از بخشی به بخش دیگر حتی می تواند نظام اقتصادی کشور را دچار تغییرات اساسی سازد و مشکلات فراوانی را بوجود آورد و او تماشاگر صحنه باشد، لذا در بینش علوی اصلاح ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور چیزی نیست که بتوان با مسامحه و امروز و فردا کردن آن را به تأخیر انداخت و یا آن را به دست فراموشی سپرد.
باور علی علیه السلام براین است که نظامی را که او مسئولیت آن را به عهده گرفته و اختیاراتش به دست اوست نظامی است که باید بر شالوده حق و حقیقت و معیارهای الهی استوار گردد نه براساس هوی و هوس و خواسته های نفسانی که ظهور و بروز اصلاحات اجتماعی در غرب بعد از رنسانس این امید را در بعضی دلها زنده کرد که شاید بتوان به بشریت این نوید را داد که به دور از ظلم، تعدی، تجاوز و تبعیض در برخورداری از حقوق اجتماعی و... زندگی آرام و بی هول و هراسی را پایه ریزی کرد اما طولی نکشید که فریاد بسیاری از اندیشمندان این جوامع به آسمان بلند شد و زبان اعتراض به فجایعی که در پی اصلاحات به وجود آمد گشوده شد و به تعبیر هابز »اگر قرار است انسانها از نابود کردن یکدیگر و تبدیل زندگی اجتماعی به جنگل یا محیط وحش بازداشته شوند، موانع بزرگتری باید به وجود آید تا آنها را سر جایشان بنشاند»کارل یاسپرس با اذعان به قربانی شدن عدالت در نظام لیبرالیستی برخواسته از دامن اصلاحات در غرب می گوید… :
عدالت خواهی در برابر بی عدالتیها و بدبختیهای ناشی از اقتصاد آزاد دوره لیبرالیستی، قد برانداخته است.1 - « . - وی در تشریح پیامد چنین نظامی می گوید… :چنین پیدا است که راهی که جهان در پیش گرفته است به چنین بلایی خواهد انجامید که نتیجه اش چیزی جز هرج و مرج و بدبختی و بی چارگی نخواهد بود. چاره تنها در برقراری نظامی است استوار بر حق و قانون که چنان نیرومند باشد که بتواند صلح جهانی را پایدار نگه دارد و زور گویی و بی قانونی را جنایت شمارد و سربکوبد وهیچ زوری نتواند در برابرش ایستادگی کند.
نابرابریهای اقتصادی، اختلافات طبقاتی و تضادهای سیاسی و افزایش جرم و فساد و تبهکاری در جوامع غربی چیزی نبود که بتوان به آسانی از کنار آن گذشت و آنرا به فراموشی سپرد، گرچه با رونق یافتن و افزایش پدیده های جدیدی برای سرگرمی و به فراموشی کشاندن بسیاری از مشکلات اجتماعی، کافه ها و مراکز تفریحی و سالنهای نمایشی وانواع و اقسام نشریات و مشروبات به وجود آمد و روی آوردن به مواد مخدر از جمله الکل که به آسانی دردسترس همگان قرار می گرفت از جمله عواملی بود برای فرار از مشکلات.
حساسیت موضوع
انقلاب اسلامی که توسط بزرگ مصلح قرن بیستم امام خمینی - ره - در ایران به پیروزی رسید با بیان طرح نوینی از اصلاحات براساس تعالیم اسلام ناب محمدی ضرورت انجام آن و مبانی و اهداف آن را برای نظام اسلامی چنین به تصویر می کشد.
…اساس کار جمهوری اسلامی، تأمین استقلال مملکت و آزادی ملت ها و مبارزه با فساد و تنظیم و تدوین قوانین است که در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با توجه به معیارهای اسلامی، اصلاحات لازم را به عمل آورد که این اصلاحات با مشارکت کامل مردم خواهد بود و هدفش قبل از هر چیز از بین بردن فقر و اصلاح شرایط زندگی برای اکثریت قاطع مردم ماست که از همه جهت مورد ظلم واقع شده اند. -
در بینش معمار انقلاب آنچه که به عنوان هدف اصلی و لاتغییر مورد توجه قرار گرفته و از آن می توان به عنوان معیار اصلاحات نام برد، توجه جدی به از بین بردن فقر و محرومیت و ایجاد رفاه اجتماعی برای عامه مردم است. همان چیزی که به تعبیر مقام معظم رهبری:
…اگر مشکلات معیشتی مردم حل نشود و تلاش جدی برای حل این معضلات صورت نگیرد سایر خدمات و تلاش های دولت تحت الشعاع قرار خواهد گرفت و عوارض جبران ناپذیری برای نظام اسلامی خواهد داشت.
این در حالی است که آمار منتشره از سوی منابع رسمی از جمله مرکز آمار ایران که به مقایسه بین درآمدها و هزینه ها برای هر خانوار ایرانی در سال 78 پرداخته بطور متوسط برای هر خانوار ایرانی 200 هزار تومان کسری بودجه و درآمد را اعلان می دارد که نشان دهنده فقر عمومی در کشور است که در صورت بی توجهی به آن می تواند فاجعه آفرین باشد.
و از طرفی نظام سلطه گر آمریکا با طرح اصلاحات برگرفته از مبانی لیبرالیستی با اهداف استعماری در تلاش است تا اصلاحات مطابق میل و خوی استکباری را بر کشورها از جمله ایران تحمیل کند، آنچنان که اصلاحات دیکته شده خود را بر شوروی سابق تحمیل نمود
