بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تمام کشورهای جهان کم و بیش در پی بدست آوردن پیشرفتهایی در زمینه بهرهوری هستند. بهبود بهرهوری در سازمانها موجب میشود نیروی انسانی بتواند بهتر فکر کند، بیندیشد، بیافریند، نوآوری کند و نگرش سیستماتیک پیدا کند. تاثیر فرهنگ سازمانی بر بهرهوری نیروی انسانی از جمله مقولههای است که در سالهای اخیر توجه بسیاری از صاحبنظران علوم رفتاری و مدیریت را به خود جلب کرده است.
شناخت و ایجاد فرهنگ سازمانی مطلوب در سازمان به منظور هدایت رفتار نیروی انسانی و خلق و انعکاس تصویری روشن، جذاب و آراسته از سازمان و مدیریت فکر و اندیشه جامعه یکی از راهبردهای اصلی و اساسی در سازمان های امروزی به شمار می آید. در مقاله پیش رو ضمن بررسی برخی از مقالات و کتب موجود در زمینه فرهنگ سازمانی و بهره وری به ارائه تعاریف مهم در زمینه مفاهیم مذکور و همچنین تبیین نقش فرهنگ سازمانی در ارتقای سطح بهره وری سازمان خواهیم پرداخت.
مقدمه
امروزه بهره وری1 و کارایی ارزشمندترین جایگاه را نزد مدیران دارد و همه در جستجوی کارایی بیشتر و اثربخشی فزون ترند و تلاش های مدیران در همین راستا شکل می گیرد تا ثبات سازمان را در دنیای پر رقابت امروز تضمین کنند
عدم بهره وری از منابع و امکانات محدود، تمام ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار داده است و سبب شکاف و فاصله روز افزون بین کشورهای پیشرفته و کشورهای جهان سوم شده است؛ به گونه ای که به اعتقاد صاحبنظران مدیریت و اقتصاد، کشورهای جهان سوم دچار سیکل بسته عدم بهره وری هستند. عدم بهره وری موجب افزایش قیمت، افزایش قیمت موجب افزایش هزینه هر واحد، افزایش هزینه هر واحد سبب رکود فروش و از دست دادن بازار، رکود فروش موجب حداقل استفاده از امکانات و در نتیجه، عدم کارایی ابزار، تجهیزات و منابع انسانی می شود و این عامل نیز موجب عدم سرمایه گذاری درخصوص ایجاد ظرفیت های موجود تولیدی و خدماتی می شود
در حقیقت بهره وری یکی از پویاترین نیروهایی است که به رشد اقتصادی دامن می زند. بهره وری از یک سو، عامل ارتقای سطح زندگی و کاهش نرخ تورم است و از طرف دیگر، موجب تغییر در قیمت های نسبی، افزایش در تولید واقعی و کاراتر ساختن تخصیص منابع می شود. در یک کلام، رشد اقتصادی کشورها در گروی آهنگ رشد بهره وری آنهاست
لذا یکی از اهداف اصلی هر سازمانی دستیابی به بهره وری است. برای رسیدن به این هدف راهی جز توسل به نوعی دیدگاه سیستمی، بومی و کاربردی وجود ندارد. موفقیت های چشمگیر دهه اخیر سازمان هایی با حداقل امکانات از یک سو و شکست سازمان هایی با بهترین توانایی های مادی از سوی دیگر، بیانگر نقش قابل توجه عوامل غیر مادی و معنوی در موفقیت آنها بوده است که در این میان فرهنگ سازمانی2 به عنوان عامل موثر در عملکرد سازمان تلقی می گردد.
البته عوامل درون سازمانی مانند فرهنگ کار، فرهنگ سازمانی، انتخاب درست کارکنان، انگیزش کارکنان، بهداشت روانی، رهبری اثربخش و غیره به عنوان عوامل اساسی به تنهایی ما را به هدف نهایی که افزایش بهره وری سازمان است، نمی رسانند؛ بلکه این عوامل را به صورت سیستمی باید مورد بررسی قرار گیرند . - Scheultz and Scheultz, 1998 - در گذشته نه چندان دور مدیران سازمان ها به شش عامل موثر در بهره وری توجه داشتند. این عوامل عبارتند از: نیروی کار، سرمایه، تکنولوژی، مواد اولیه، بازار ومهارت مدیریتی؛ اما دانشمندان علم مدیریت معتقدند که عامل مهم تری هم وجود دارد که به شکل دهی، هدایت و تقویت عوامل شش گانه مذکور می پردازد و آن عامل، فرهنگ سازمانی است
تعاریف
بهره وری
تعریف پذیرفته شده ای از بهره وری نیست که مورد توافق همگان باشد؛ اما در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می شود:
- در سال 1950، سازمان همکاری های اقتصادی اروپا - با نام فعلی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی - 3 ، تعریفی از بهره وری بدین شرح ارائه داد: »بهره وری، خارج قسمت بازده به یکی از عوامل تولید است. بدین ترتیب می توان از بهره وری سرمایه، بهره وری سرمایه گذاری و بهره وری مواد خام نام برد، بسته به اینکه بازده در ارتباط با سرمایه، سرمایه گذاری، مواد خام و غیره مورد بررسی قرار گیرد.
- سازمان بین المللی کار4 نیز در تشریح مفهوم بهره وری این طور بیان می کند که محصولات مختلف با ادغام چهار عامل اصلی زمین، سرمایه، کار و سازماندهی تولید می شوند. نسبت ترکیب این عوامل برای محصولات معیاری برای سنجش بهره وری است.
- به باور آژانس بهره وری اروپا5 نیز بهره وری به شیوه های زیر قابل تبیین است:
1. بهره وری درجه استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید است.
2. بهره وری در درجه اول، دیدگاهی فکری است که همواره سعی دارد آنچه را در حال حاضر موجود است، بهبود بخشد. بهره وری بر این عقیده است که انسان می تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر و با حصول نتایج برتر از روز پیش به انجام رساند
- طبق تعریف مرکز بهره وری ژاپن6 بهره وری به حداکثر رساندن استفاده از منابع فیزیکی، نیروی انسانی و سایر عوامل به شیوه علمی است که منجر به کاهش هزینه ها، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و بالارفتن سطح زندگی همه آحاد جامعه می شود
- واژه بهره وری واژه ای انگلیسی است که در لغت به معنای قدرت تولید، بارآور، و مولد بودن است
- بهره وری مفهومی است برای تبیین و نشان دادن نسبت برونداد به درونداد یک فرد یا واحد سازمانی
فرهنگ و فرهنگ سازمانی
کمتر مفهومی به اندازه مفهوم فرهنگ در حوزه علوم اجتماعی در معرض تفسیرها و تعبیرهای گوناگون بوده، از این رو می توان گفت که مفهوم فرهنگ نه تنها دشواری های زیادی به بار آورده، بلکه به سبب تنوع و وسعت معنا، ایجاد وحدت نظر بر سر گستره موضوعی آن میسر نشده است. با این حال در هر دوره کوشش های تازه ای برای تعریف دوباره مفهوم فرهنگ و مسائل آن به کار بسته شده است و حتی برخی از نظریه پردازان بر این باور بوده اند که می توانند مسائل حوزه فرهنگی را در چارچوب رشته ای دانشگاهی و علمی مهار کنند
فرهنگ« از دو جزء »فر« و »هنگ« به معنی کشیدن و نیز تعلیم و تربیت است. در گذشته در حوزه زبان انگلیسی و فرانسوی، واژه Culture به کار می رفته و به معنای کشت و کار یا پرورش بوده است و هنوز هم در اصطلاحات کشاورزی و باغداری به همین معنا به کار می رود و در زمان های رومانیایی و انگلیسی تا دیر زمانی واژه تمدن را به جای فرهنگ به کار می بردند
در واقع فرهنگ روش های قالب بندی شده اندیشیدن، احساس کردن و واکنش نشان دادن است که به طور عمده از راه نمادهایی که دستاوردهای مشخص گروه های انسانی را پدید می آورند، کسب و منتقل می شوند. هسته ضروری فرهنگ شامل اندیشه های سنتی و به ویژه ارزش های پیوسته آنهاست
صرف نظر از تعریف های ارائه شده در مورد فرهنگ، فرهنگ خدمات و ویژگی هایی دارد که در تمام فرهنگ ها عمومیت داشته و مشترک است و عمده ترین آنها را می توان بدین شرح بیان کرد: »عام/خاص، متغیر/ثابت، اجباری/اختیاری، آموختنی، قابل آموزش، اجتماعی، پدیده ای ذهنی و تصوری، رضایتبخش و یگانه ساز
اشنایدر و بارسوا - 1379 - حوزه های فرهنگ را به هفت حوزه تقسیم کرده اند: »فرهنگ منطقه ای، فرهنگ ملی درون مرزی، فرهنگ برون مرزی، فرهنگ صنعتی، فرهنگ حرفه ای، فرهنگ وظیفه ای و فرهنگ سازمانی
