بخشی از مقاله
چکیده
اراده و اختیار، تعقل و آگاهی ، توان آفرینشهای فکری و هنری و آرمان خواهی؛ سازنده ی ابعاد شخصیت والای انسان هستند.کمال گرایی مهمترین خصیصه و امتیاز انسان نسبت به سایر موجودات است نیک اندیشی و آرمان خواهی به انسان قدرت می بخشد تا در برابر جهان طبیعت عرض وجود کند و به آنچه هست قانع نباشد و برای رسیدن به آنچه باید باشد تلاش نماید و این رسیدن به حقیقت و کمال و عبور کردن ازشخصیت ومنیت واتصال به حق از طی طریق عارفانه - شناخت خود و رسیدن به شناخت سرچشمه کمال - امکان می یابدکه مستلزم شناخت واقعی مسیر وصول به عشق الهی است.این اتصالات و پیوستگی ها به عرفان و تصوف تعبیر شده است و این مقاله نیز در پی آن است که با بررسی عرفان و تصوف و تعینات عرفانی ،آداب و رسوم صوفیه ،اسباب پیدایش آن و تأثیر پذیری اجتماع و ارتباط آن با مولانا به تبیین این مقوله ادبی بپردازد.
مقدمه:
شناخت زمینه و انگیزه پیدایش پدیده پیچیدهایی چون تصوف وعرفان در جهان اسلام، نیاز به این دارد که پیش از همه نمای روشن از وضع جامعهای که تصوف از آن سربرآورده است در نظر آوریم. بررسی عناصر گوناگون که زیر تأثیر ایدئولوژیهای گوناگون روبهرو شونده با اسلام، به تصوف راه یافتهاند، با آن که ضرورت دارد، نمیتواند به تنهایی بر این مسأله پیچیده روشنی اندازد. تنها اشاره به وجود معرفت نو افلاطونی و یا مانیگرایی و جز اینها در تصوف بسنده نیست بلکه باید برای روشن ساختن این نکته کوشید که چه شرایط و عللی زمینهی این تأثیر را فراهم ساخته است. تنها در چنین صورتی خواهیم توانست به نقش تاریخی تصوف و سرنوشت بعدی آن پی ببریم.
بنابراین ابتدا به شرایط اجتماعی که به پیدایش جنبش نیرومند »ترک دنیا« و ریاضتکشی در مهمترین مراکز حکومت خلفا انجامید، میپردازیم. مبارزات درونی در راه ایجاد شالودهی فلسفی، نه تنها از پیشرفت بعدی این جنبش جلوگیری نکرد، بلکه برعکس در کار پیشرفت ایجاد شالوده فلسفی شتاب انداخت. جنبش ترک دنیا با نگهداری بسیاری از عناصر نخستین خود، در عین حال به جستجوی استدلال نظری تعلیمات خویش آغاز کرد.
زهاد در جستجوی براهین ضروری، احتمالا در مباحثه با مخالفان هم از اصطلاحات و شیوههای دینداران و هم از اصطلاحات و شیوههای مکاتب گوناگون فلسفی بهره میبردند به تمرینات گوناگون مرتاضانه که در سده سوم هجری به ایفای نقش بزرگی آغاز کرده بود به طور ضمنی اشاره شد. پابه پای این تمرینات، نوعی دروننگری و نظارت بر حالات روحی نیز به تدریج آغاز گردید.
رشد جنبش ریاضتکشی در آغاز سده سوم هجری انگیزه گرایش به مؤمن نمایی گردید و حتی به پیدایش فرقه ویژه باکون - گریه کنندگان - یعنی زهادی که با گریههای دائمی خود در قرائت قرآن در برابر انظار ابراز توبه و ندامت میکردند. این گرایش چنان نیرومند بود که حتی محافل حاکمه نیز ناچار تا اندازهایی از آن پیروی میکردند. چنانکه میدانیم در قصر زبیده - همسر هارون الرشید - کنیزکی بود که وظیفه داشت شب و روز قرآن تلاوت کند.
تصور میرود شرایط دیگری نیز به تقویت رشد این دروننگری کمک کرده باشد. چون در نخستین دهههای حکومت عباسیان، گروه زهاد که پیشتر از مخالفان بنیامیه بودند میبایست نقش به مراتب بیشتر ایفا نمایند. هیأت حاکمه تلاش داشت با اتخاذ هر تدبیری آنها را به سوی خود بکشاند. به خوبی روشن است که عباسیان کسانی را که به تقدس مشهور بودند، پیوسته به دربار دعوت میکردند و به اندرزهای آنان گوش میدادند و به آنها هدیه میدادند.
اما این هاله تقدس میتوانست وسیله بسیار خوبی برای کسب نعمتهای زمینی گردد نه آسمانی و همینطور بود. آداب ریاضت به نوعی شغل تبدیل گردید و تقدس ظاهری به کالا، آن هم کالایی که به بهای خوب خریداری میشد. مکتب بغداد که تعلیمات مربوط ری را بسیار بسط داده بود در برابر تقدس جبههگیری کرد. بسط و گسترش این تعلیمات در سده سوم هجری به پیدایش مکتب ویژهای به نام ملامیته انجامید. مرکز این مکتب نیشابور و شخصیتهایی چون ابوخصص-ابوصالح حمدون و . . . سردسته آن بودند. در اینجا به تعلیماتی نزدیک شدهایم که در آینده میبایست تعالیم والایی در تاریخ تصوف ابراز کند.
پیشینه تحقیق
با توجه به اینکه مولانا و دیدگاه های او در باره مسائل جهان هستی از جمله انسان برای جامعه ی ایران و ملت های جهان مهم بوده است لذا در باره ی مولوی و اندیشه های او کتابها ، مقالات و مطالب فراوانی نگاشته شده است که نمونه هایی از آن :
کتاب محمد تقی جعفری ، مولوی و جهان بینی در مکاتب اسلامی ، موسسه ی انتشارات بهشت چ 3 مقاله ی پژوهشی با عنوان تاویل گرایی در اندیشه مولانا و غزالی از بطول واعظ و رقیه کاردل در دانشگاه علامه طباطبایی تهران که به بررسی دیدگاه های غزالی و مولوی در مورد آیات قرآن ،رموز و اصطلاحات عرفانی پرداخته است دیگر اثر مکتوب پایان نامه ی خانم فاطمه تقی پور سال 1390 در دانشگاه زنجان با عنوان نقد آرای روشنفکران در باره ی عرفان اسلامی که به نقد سنت و وجوه متعدد عرفان پرداخته و انعکاس آن در ادبیات فارسی را مورد بررسی قرار داده است .
عرفان یا تصوف!
عرفان در لغت شناختن وشناسایی حق تعالی است و مفهوم اندستیابی به رموز ازطریق کشف و شهود است.تصوف هم به معنای صوفی شدن پشمینه پوشیدن و سالک راه حق شدن و به عبارتی پاک شدن از خواهش های نفسانی است.
