بخشی از مقاله
چکیده
مولوی یکی از بزرگترین شعرای عارف ایرانی است که کتاب ارزشمند مثنوی خود را به تعلیم آموزه های عرفانی و دینی اختصاص داده ، او برای ساده کردن مفاهیم والای عرفانی و حکمی خود آنها را در قالب داستان ، حکایت و تمثیل بیان کرده واگرچه داستان گویی به شیوه ی تمثیلی از روزگاران کهن و بسیار قبل از او ، در بیان غیرمستقیم تعلیم و حوزه ی ادب تعلیمی کاربرد داشته ، اما ا ین هنر در مثنوی به کمال رسیده است .
مولوی در داستان های مثنوی با آمیختن دو نوع ادبی یعنی غنایی و تعلیمی ، همچون سنایی و عطار - شعرای پیشگام عرفان - تاثیر و جذابیت کلام را دو چندان کرده است .در این تحقیق پنج داستان تمثیلی مثنوی با بن مایه ی مشترک " عشق " - که موجب فنای عاشق و تکامل و بقای او در وجود معشوق می شود - با روش تحلیلی - توصیفی بررسی شده اند تا نقش هنرمندی مولوی در پردازش یک موضوع مکرر در چند داستان نا مکرر نشان داده شود .
مقدمه :
عشق یکی از اساسی ترین مباحث مثنوی است که در این کتاب گرانقدر به دو شکل نمود پیدا کرده است :
-1 در همه ی داستان ها ، هر جا که به نوعی با مبحث عشق تناسبی داشته ، مولوی ناخودآگاه مطلب را رها کرده و هماهنگ با نوای عشق رهسپار دیار ناپیدا کران آن شده و گاه چنان زمام اختیار از کف داده که بیش از بیست بیت در این باب با نهایت هیجان و در اوج انسجام سروده و چون به هوش آمده و از سکر به دنیای صحو قدم نهاده ، دور افتادن خوییش را می بیند و با ابراز تاسف از اینکه سخن عشق را پایانی نیست به بحث اولیه خود باز می گردد برای مثال در دفتر اول ، هنگامی که به بیت :
هر چه گویم عشق را شرح و بیان // چون به عشق آیم خجل باشم از
می رسد پیگیری مطلب داستان - عشق شاه به کنیزک - را رها میکند و 32 بیت در توصیف حالات عشق می سراید و ناگهان که به خود می آید می گوید :
این ندارد آخر از آغاز گو روتمام این حکایت باز گو ب 143 ویا مجددا در ادامه ی همین داستان که زرگر بر اثر خوردن زهر رنجور و لاغر می شود
سر انجام از دنیا می رود و عشق کنیزک نیز با از دست رفتن جمال زرگر کمرنگ می شود با این بیت که عشق هایی کز پی رنگی بود عشق نبود عاقبت ننگی بود ب205 در 10 بیت به شرح عشق های ظاهری و بی ثمر بودن آنها می پردازد.
و در آغاز داستان وکیل صدر جهان که بدلیل اتهامی که بر او وارد شده از محضر صدر گریخته ، اما تاب فراق را ندارد پس از سه بیت که ازتخلص آغاز داستان می گذرد بلافاصله وارد مبحث " فراق " می شود و ده بیت در شرح جدایی و سختی های دوری از محبوب ذکر میکند - این مطلب در هر پنج داستان مورد بحث این تحقیق به کرات دیده می شود -
-2 در چند داستان بطور اختصاصی به باز کردن جنبه های گونه گون عشق و کشش های عاشقانه پرداخته و حاصل همه ی داستان ها به بقا و جاودانگی با عشق و در عشق حق منتهی می شود . در این تحقیق به بررسی پنج داستان در این زمینه پرداخته شدده تا چگونگی نتیجه گیری یکسان مولوی از ماجراهای متفاوت نشان داده شود .
پیشینه ی پزوهش:
پیشینه ی پزوهش در زمینه ی داستان ها و حکایت مثنوی بسیار گسترده است و بررسی حکایت های تمثیلی نیز با توجه به ساختار تمثیل ها و جنبه های ساختاری داستان ها نیز شمار قابل توجهی از مقالات و تحقیق های مرتبط با مثنوی را به خود اختصاص داده اند برای مثال پایان نامه ی "مقایسه ی ساخت دو حکایت تمثیلی از مثنوی مولوی ومصیبت نامه ی عطار " که با راهنمایی دکتر محمد بارانی و فاطمه محمودی دز دانشگاه سیستان و بلوچستان انجام ضده و مقالاتی نیز با عنوانهای بررسی و تحلیل دو داستان تمثیلی از مولوی و داستایوفسکی با توجه به وجوه ترازیک زندگی از دکتر مصطفی گرجی دانشیارپیام نور و دیگری با عنوان قصه و قصه پردازی در مثنوی مولوی از اسداالله جعفری وجود دارد که اگرچه در هر دوی آنها مباحثی در ارتباط با حکایت تمثیلی مثنوی بیان شده اما با عنوان تحقیق این مقاله فقط در بحث ادبیات تمثیلی وجه مشترک نامی دارندو تحقیق حاظر به بررسی بن مایه های عشق و بقا و فنا در حکایت تمثیلی مثنوی پرداخته که موضوع مشابهی در ارتباط با آن یافت نشد .
بیان مسئله :
هر اثر ادبی که هدف آن ارشاد و تعلیم باشد در جرگه ی ادبیات ارشادی وتعلیمی جای می کیرد ، موضوع ارشاد و تعلیم جنبه های مختلفی چون اخلاقیات ، مسائل وانتقادات اجتماعی و سیاسی ، آموزش قنون و حرف گوناگون را در بر می گیرد . - داد ، 1383 ، - 21 و شمیسا معتقد است : " اثر تعلیمی ، اثری است که دانشی را - چه عملی و چه نظری - برای خواننده تشریح کند یا مسائل اخلاقی و مذهبی فلسفی را به شکل ادبی عرضه دارد ."
- شمیسا،269، - 1381 نوشته های ادبی تعلیمی بدلیل اینکه از ماهیت حکمی و اخلاقی برخوردارند و این
مفاهیم معمولا دشوار و دیر هضم هستند ، بیشتر بصورت حکایت و داستان و در قالب تمثیل ارائه می شوند تا شیرینی حکایت و داستان از خشکی و تندی پند و اندرز آنها بکاهد
