بخشی از مقاله
چکیده
عقلانیت همان گونه که در فهم دین نقش مهم و اساسی دارد، در کنش و عملکرد دینی نیز تأثیر مستقیم دارد؛ چرا که کنش از یافته های ذهنی نشأت می گیرد. وسعت فهم متون دینی در میان پیروان ادیان بسته به کیفیت و کمیت بهرهگیری از عقلانیت است و به میزان این بهرهمندی فهم موسع و یا مضیق خواهد بود و به تبع آن، عملکرد بیرونی و کنش های متدینین متفاوت خواهد بود.
در میان اهل سنت ظاهری ها و در بین پیروان مذهب تشیع اخباری ها مشهور به عقل ستیزی هستند که در این نوشتار مقایسه اجمالی میان این دو جریان دینمدار انجام گرفته و میزان قرابت آنها از جهت فهم دینی و کنش های دینی مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
بحث »عقلانیت« در عرصه های معرفتی، اعتقادی، جامعه شناسی، فقهی و حقوقی سرچشمه مباحث گوناگون در عصر حاضر محسوب می شود. اگرچه همه بر ضرورت عقلانیت در همه عرصه ها اذعان دارند، اما این واژه با ابهام ها و اختلاف دیدگاه های فراوانی همراه و تعاریف و تصاویر گوناگون از آن ترسیم شده است.
از طرفی بسیاری از ارزش ها و اعتقادات دینی امروزه توسط بحث عقلانیت به چالش کشیده می شود و در این عصر کنونی که »عصر عقلانیت« نام گرفته است، بحث عقلانیت به صورت معیار و محکی برای هر رشته از علوم و معارف درآمده است.
در گونه شناسی عقلانیت اجمالا می توان از دو زاویه به این مفهوم نگاه کرد و دو گونه اساسی را مطرح نمود:
1. عقلانیت دینی سنتی و معاصر؛
2. عقلانیت غیر دینی معاصر.
منظور از عقلانیت دینی سنتی، همان عقلانیتی است که در گذشته همانند جریان معتزلی در جهان اسلام مطرح نمودند و موجب به وجود آمدن جریان های رقیب خود شدند و منظور از عقلانیت دینی معاصر، خردورزی ای که نومعتزله و شیعه در سدههای اخیر بر آن تأکید دارند و مدعی هستند که توجه به مباحث عقلانیت در توسعه و پیشرفت کشورهای اسلامی نقش اساسی دارد.
مراد از عقلانیت غیر دینی معاصر، عقلانیتی است که در غرب پس از قرون وسطی شکل گرفت و طی مراحل متعدد از »عقلانیت مدرن« به »عقلانیت پستمدرن« منتهی شد.
با توجه به گستردگی بحث عقلانیت و ظرفیت محدود این نوشتار، تنها مسأله مورد نظر تبیین نقش عقلانیت در فهم از دین با تمرکز بر دو جریان مشابه شیعه و سنی - یعنی ظاهری های منسوب به اهل سنت و اخباری های شیعی - می باشد.
ابتدا به بیان اجمالی در باب مفهوم شناسی به چند اصطلاح کلیدی توجه خواهد شد، مثل »عقلانیت«، »ظاهری گری«، »اخباری گری«، »فهم دین« و »کنش های دینی.«
سپس به بررسی جوانب مختلف از سهم عقلانیت در فهم دین پرداخته خواهد شد.
نقش عقلانیت از منظر ظاهری ها و اخباری ها در ادامه بحث دنبال خواهد شد که در این نوشتار شاید اساسیترین بحث محسوب شود.
در قسمت پایانی این مقاله ضمن بررسی آثار عقلانیت در کنش های دینی، به برخی از مصادیق مرتبط با کنش های دینی ظاهری ها و اخباری ها ضمن تطبیق با عقلانیت پرداخته خواهد شد.
