بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر علل انتخاب حجاب چادري در بین دانشجویان را مورد بررسی قرار داده است. براي رسیدن به این هدف، روش کیفی و نظریه برخاسته از دادهها مورد استفاده قرار گرفت.
در این راستا، 22 نفر از دانشجویان دانشگاه تبریز به صورت نمونه گیري هدفمند در دسترس انتخاب شدند و سؤالهاي نیمهساختار یافته در مورد علل حجاب چادر و عواملی که به آنها در این مورد کمک کرده است تا رسیدن به مرحله اشباع مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل دادهها از طریق کدهاي باز و مشخص شدن گزارههاي اصلی و فرعی، نشان داد که در دانشجویان به ترتیب عواملی مثل الگوهاي خانوادگی، نقش محافظتی چادر، نقش عوامل مذهبی و عوامل روانشناختی منجر به انتخاب حجاب چادري در بین دانشجویان شده است. این یافتهها نشان میدهد که عوامل اجتماعی- مذهبی و روانشناختی به فرآیند انتخاب حجاب چادري دانشجویان کمک کرده است.
مقدمه
حجاب و پوشش زنان سابقهاي دیرینه دارد و نمونههاي افراطی آن در ایران و روم باستان رایج بوده است؛ بهعنوان مثال در ایران باستان زنان شوهردار اجازه نداشتند هیچ مردي را گرچه پدر یا برادرشان ببینند و در نقشهاي بهجامانده از این دوره تاریخی هیچ صورت زن دیده نمیشود. ویل دورانت انسانها بهویژه زنان را داراي عفت رفتاري میداند که لازمه حیات جمعی است
اما جامعه عرب قبل از اسلام براي حضور در اجتماع از پوشش مطلوب و مناسبی برخوردار نبوده و دستورات اصلاحی اسلام حاکی از برخی نقصها و کاستیها در پوشش زنان آن دوره است، ازهمینرو قرآن در بسیاري از آیات براي اصلاح این معضل اخلاقی اجتماعی سفارشات زیادي داشته و در این آیات، ضرورت مسئله را بیان کرده است
در سالهاي اخیر چالشهاي زیادي در ارتباط با مفهوم حجاب و انتخاب آن بهعنوان سبک زندگی از سوي زنان مسلمان در بین فرهنگ هاي مختلف بهجود آمده است - بولاك، 2002؛ دیفندال، - 2006، ولی در جوامع اسلامی به لحاظ تاریخی و نص صریح قرآن کریم »قل للمؤمنین یغضوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک أزکی لهمانّ اللﱠهخبیر بما یصنعون« اى پیامبر! به مردان مؤمن بگو: دیدگان خود را فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته و دامن خود را از نگاه نامحرمان بپوشانند. این کار براى پاکی و پاکیزگیشان بهتر است و خداوند به آنچه میکنند آگاه است - نور: - 30، در دیدگاه غالب مسلمانان حجاب یا پوشش اسلامی از احکام ضرورى اسلام بهحساب میآید، دیدگاههاي مختلفی در ارتباط با عوامل انتخاب حجاب در بین زنان مورد بحث قرار گرفته است، در این راستا، پژوهش حاضر به واکاوي علل انتخاب حجاب چادري در بین دانشجویان ایران زمین پرداخته است.
روششناسی
طرح پژوهش حاضر از نوع پژوهش کیفی است و از روش کیفی نظریه وابسته به زمینه یا نظریه برخاسته از دادهها استفاده شده است. روش پژوهش نظریه برخاسته از دادهها، شیوه پژوهشی است که بهوسیله آن با استفاده از مجموعهاي از دادهها یک نظریه تکوین مییابد
افراد شرکتکننده در پژوهش حاضر از بین دانشجویانی انتخاب شدند که از حجاب کامل - چادر - استفاده کرده بودند، ملاكهاي اصلی براي انتخاب این افراد داشتن حجاب چادري و داوطلب بودن آنها براي شرکت در پژوهش بود. از طریق مصاحبه نیمهساختاریافته سعی شد تجربه هاي دانشجویان در مورد عوامل منجر به انتخاب حجاب چادري مورد بررسی قرار گیرد.
در این راستا و به منظور رعایت اصول اخلاقی پژوهش، به همه افراد شرکتکننده هدف پژوهش به طور خلاصه توضیح داده شد و بینام و نشان ماندن آنها در تمام منابع و مقالههایی که از این پژوهش استخراج میشود، تضمین گردید؛ در ضمن به هرکدام از افراد شرکت کنندگان توضیح داده شد که شرکت در این پژوهش پیامد ناگوار روانی و عاطفی براي آنها نخواهد داشت. افزون بر این، شرکتکنندگان آزاد بودند که هر موقع خواستند میتوانند از ادامه همکاري خودداري کنند. در ادامه، به منظور دستیابی به تجربههاي دانشجویان در ارتباط با انتخاب حجاب چادري سؤال نیمه ساختار یافته زیر ارائه شد.
چه عواملی باعث شد تا حجاب چادري را انتخاب کنید؟
مصاحبه نیمهساختاریافته با شرکتکنندگان بهعمل آمد و نکتههاي مبهم مصاحبهها با واکاويها و سؤالهاي پیگیرانه مصاحبهگر روشن گردید تا جاییکه صراحت منظور آنها مشخص شد. مصاحبهها تا جایی ادامه داده شد که اشباع گزارهاي در مصاحبهها و نتایج آن حاصل شود؛ بدین ترتیب که شرکتکنندگان جدید ایده تازهاي را مطرح نمیکردند و ایدههاي افراد قبلی را تکرار می کردند، پس از مصاحبه با فرد 19 مشخص شد که 3 نفر آخر همان مطالب قبلی را تکرار کردند، بنابراین مصاحبهگر بعد از نفر 22مصاحبه را متوقف کرد.
یافتههاي پژوهش
بهمنظور دستیابی به نتایج، دادههاي حاصل از مصاحبههاي بالینی با دانشجویان و تجارب دست اول آنان استخراج و ضبط شد و از طریق کدگذاري باز مقولههاي اصلی و مقولههاي فرعی مشخص شدند. هدف از کدگذاري، خلاصه کردن اظهارت دانشجویان و سامان دادن یافتهها، تلخیص و طبقهبندي کردن آنها بود. نتیجه کدگذاري باز بر اساس مصاحبههاي نیمهساختاریافته که با 22 نفر از دانشجویان انجام شد؛ در جدول 1 ارائه شده است.
جدول .1 جدول نتایج حاصل از کدگذاري باز دادههاي حاصل از مصاحبه*
در ارتباط با سؤال نیمه ساختاریافته که »چه عواملی باعث شد تا حجاب چادري را انتخاب کنید؟« پاسخهاي دانشجویان را میتوان به چهار طبقه اصلی تقسیم کرد:
الف عوامل خانوادگی، ب - عوامل مراقبتی ج - عوامل مذهبی و د - عوامل روانشناختی
بحث و نتیجهگیري
پژوهش حاضر با هدف بررسی علل انتخاب حجاب چادري در بین دانشجویان در فرهنگ ایران زمین انجام شده است، یافتههاي پژوهش حاضر با مشاهده مقولههاي اصلی و فرعی مستخرج از مصاحبه با دانشجویان داراي حجاب چادري ازدواج نشان میدهد که بررسی تحلیلی دادههاي حاصل از مصاحبهها نشان داد که پاسخهاي دانشجویان در مورد انتخاب حجاب چادري از وضعیت و شرایط اجتماعی فرهنگی تا شرایط تحولی روانشناختی در نوسان بوده است.
بهنظر میرسد فرهنگ اسلامی در انتخاب حجاب چادري دانشجویان تأثیر داشته است، لزوم و وجوب حجاب و پوشش زنان در اسلام از موضوعاتی است که مورد اتفاق تمامی دانشمندان اسلامی بوده و به عنوان یکی از ضروریات دین شمرده شده که انکار آن به انکار اصل اسلام برمیگردد. اهمیت و ضرورت این مسئله به بیانهاي مختلف در آیات قرآن گوشزد شده است. در برخی آیات همسران پیامبر اسلام - - از پیروي الگوي رایج عرب آن زمان و حضور در جامعه همانند حضور زنان در دوره جاهلی قبل از اسلام نهی شده - احزاب: - 33-32 و به حضور در جامعه با پوشش چادري سفارش شدهاند. - احزاب: - 59
در برخی آیات قرآن به مردان مسلمان سفارش میشود به هنگام درخواست چیزي از همسران پیامبر اسلام - - از برخورد رو در رو با آنان بپرهیزند و درخواست خود را از پشت پرده مطرح کنند. - احزاب: . - 53
در برخی آیات قرآن ضمن سفارش زنان و مردان به کنترل نگاه خود و بازداشتن آنها از نگاههاي هوسآلود نسبت به جنس مخالف و مراقبت بر حفظ پاکدامنی خود، زنان را به پوشش و حجاب کامل در برابر مردان سفارش میکند. - نور: . - 31-30
