بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف دستیابی به راهبردی برای ساماندهی و بهبود وضعیت مساکن و محیط مسکونی این محله انجام گرفته است .روش تحقیق ، توصیفی - تحلیلی؛ تکنیک گردآوری داده ها ، مطالعات کتابخانه ای و میدانی؛ حجم نمونه 27 مورد و روش نمونه گیری طبقه ای - تصادفی بوده است. یکی از مسائل مهم در شهرهای امروزی اسکان غیر رسمی است. اسکان غیر رسمی، پدیده ای است نابهنجار که نسبت به بافت متداول شهر مشاهده می شود.
این پدیده تجلی برآورده شدن نیاز مسکن و سرپناه اقشار کم درآمدی است که در فضای رسمی و برنامه ریزی شده شهر جایی ندارند و در فرار از محدودیت های قانونی خارج از توان خود، به برپایی سکونتگاه های نابسامان در حاشیه شهر، به امور آنکه به فرصت های شغلی بادرآمد مستمر شهری دسترسی پیدا نمایند، می پردازند و شامل افرادی و خانوارهایی که در محدوده فیزیکی و اقتصادی شهر زندگی می کنند ولی هنوز جذب نظام شهری نشده اند و از بسیاری جهات با بافت اصلی شهر تفاوت دارند.به عبارتی هنوز از نظر اشتغال، سکونت، بهداشت، خدمات عمومی و تسهیلات زیربنایی شهری در شرایط نامطلوبی به سر می برند. ناحیه اسلام آباد گرگان نمونه کاملی از این نوع سکونتگاه ها است.
-1مقدمه
-1-1طرح مساله
فقر مسکن در ایران در مناطق شهری عمدتا به صورت اسکان غیررسمی جلوه نموده و در حال گسترش است.
سکونتگاه های غیررسمی شامل مساکن خودرو و بدون هویت قانونی است که در اطراف شهرها به طور نامنظم پراکنده شده اند و واحدهای مسکونی آن با مصالح بی دوام و کم دوام و فرسوده ساخته شده و تجهیزات وخدمات شهری آن ناکافی است
یکی از مهمترین نمادها در شناخت وضعیت سکونت دراین مناطق، توجه به شاخصها و نماگرهای کالبدی مسکن است
مطالعات اکتشافی مربوط به این پژوهش ، حاکی از وضعیت نامناسب مسکن - مجموعه واحدهای مسکونی و محیط مسکونی - در سکونتگاه غیررسمی محله اسلام آباد شهر گرگان است مسکن و شرایط محیطی آن، مهمترین عامل تأثیرگذار در میزان رضایت مندی فرد از سکونت در یک محله به شمار می رود
اقشار کم درآمد برای تامین مسکن در شهرها، از اولین مرحله که انتخاب مکان مناسب برای سکونت در شهر است ، تا تامین زمین،کسب مجوز احداث مسکن، تأمین هزینه ساخت و ساز و تجهیز آن با مشکل مواجه هستند.
گسترش فزاینده مشکلات مسکن در شهرهای کشور و ضرورت برطرف کردن آن، لزوم توجه به ریشه های آن را اجتناب ناپذیر می کند.محله اسلام آباد در مجاورت محلات خوب دچار، اَشکال مختلف پدیده کم مسکنی و بد مسکنی است. تحلیل داده های تحقیق نشان می دهد که در به وجود آمدن پدیده اسکان غیر رسمی در اسلام آباد گرگان، عواملی از جمله مهاجرپذیری بالای شهر گرگان و اسکان تعداد زیادی از مهاجران،تهدیدست در به وجود آوردن این محله از مهمترین عوامل بوده است.
بیکاری، درآمدهای ناچیز، پرداختن به انواع شغل های کاذب و انگلی، بی سوادی و نرخ بالای زاد و ولد، بالا بودن بعد خانوار از یک طرف و وضعیت نامناسب محیط فیزیکی مانند مسکن نامناسب، فقدان بهداششت و تجهیزات زیربنایی و خدمات شهری از سوی دیگر آلودگی چشم انداز از یک ناحیه شهری - اسلام آباد - را به نمایش می گذارد. هجوم به اراضی حاشیه ای شهر گرگان و انجام ساخت و سازهای غیرقانونی همراه با تغییر غیر مجاز کاربری اراضی کشاورزی بدون شک توان برنامه ریزی و قدرت اجرایی مدیران شهری و شهرورزی را به طور محسوسی کاهش خواهد داد.
-2-1اهمیت و ضرورت
اسکان بشر نقشی تمدن ساز در فرآیند تاریخی توسعه جوامع داشته است و در این فرآیند، شهرها به مثابه برترین سطح اسکان، کانون ایفای این نقش بوده اند . چشم انداز توسعه جهانی نشان می دهد این نقش همچنان تداوم دارد و این مهم در گرو حفظ محیط زیست است . از پدیده های عمده ناپایدارکننده شهری - به ویژه در کشور ما - اسکان غیررسمی - به عنوان گونه ای از شهرنشینی با مشکالات حاد است که رو به گسترش نیز هست .
امروز که سکونتگاه های غیررسمی به عنوان یک واقعیت و بخش انکارناپذیر شهرهای کشورمان پذیرفته شده اند، تقویت بخشی از جنبه های مثبت و تضعیف جنبه های منفی این سکونتگاه ها با تأکید بر امکانات بالقوه و بالفعل موجود در فضاها امکان پذیر است . به همین علت ، بررسی حاضر در راستای دسترسی به راهبرد - های - مناسب برای بهبود وضعیت زندگی در سکونتگاه غیررسمی اسلام آباد گرگان مهم می نماید.اسکان غیررسمی به سبب بازتولید فقر و گسترش آن، به مخاطره انداختن کیفیت محیط زیست و تحمیل هزینه گزاف برای حل مشکلات آن، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامعه شهری به شمار می رود و نیازمند تدابیر ویژه برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آن در آینده است
-3-1اهداف
این پژوهش در جستجوی راهبرد - های - برای ساماندهی و ارتقای همه جانبه وضعیت مسکن و سکونت در محله اسلام آباد با استفاده از مشارکت مردمی است .بالطبع، دستیابی به این هدف ، به افزایش رفاه ساکنان محله، برقراری عدالت اجتماعی در دستیابی به خدمات و تسهیلات شهری، ایجاد محله ای پایدار و سرزنده و پویا می انجامد.
-4-1سوابق
مطالعات و پژوهشهای متعددی پیرامون سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشین صورت گرفته که عمدتا شامل علل شکل گیری آنها؛ پیامدها و آثار مستقیم و غیرمستقیم آنها در ابعاد مختلف؛ مشخصات و ویژگیهای آنها از جنبه های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و روند شکل گیری آنهاست .پژوهش " سکونتگاه خودرو و امنیت اجتماعی"، سطح معیشت مردم و کاهش کنترل دولت بر رفتار ساکنان را دو عامل عمده در شکل گیری سکونتگاه خودروی پاکدشت برشمرده است
ربانی خوراسگانی و دیگران - 1385 - در" بررسی عوامل موثر بر شکل گیری مساله حاشیه نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز "دریافتند : مهاجرت از محیط های کوچک روستایی و شهری اطراف به شهر اهواز، مهمترین عامل ایجاد و گسترش مناطق حاشیه نشین است که خود تحت تاثیر دافعه های اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی محل سکونت قبلی و جاذبه های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی شهر است .
همچنین، در بحث پیامدهای اجتماعی مشخص شد که بین شدت حاشیه نشینی و افزایش میزان محرومیت نسبی حاشیه نشینان رابطه وجود دارد که در نهایت، باعث حاکم شدن فرهنگ فقر در منطقه حاشیه نشین شده است. زیاری و نوذری هم در پژوهش" ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی کوی منبع آب شهر اهواز "ضمن بررسی مشخصات این سکونتگاه راهبردهای مناسب را ار ایه نموده اند
وجود ارتباط مستقیم و معنادار میان عوامل اقتصادی با امکانات، سهولت تهیه مسکن و زمین، قومیت گرایی، و نوع شغل از یافته های پژوهش " تحلیلی بر علل شکل گیری مناطق حاشیه نشین در شهراصفهان "است
تداوم مهاجرت و رشد جمعیت شهری منطقه کلانشهری تهران، تعدد و ناهماهنگی در مدیریت منطقه کلانشهری و کند بودن ماهیت اصلاحات ساختاری را از مولفه های موثر در گسترش ابعاد اسکان غیررسمی در تهران واجرایی ساختن سند ساماندهی مهاجرت از تهران، سند توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی، مدیریت یکپارچه و واحد مجموعه شهری، رویکرد به عدالت در فضا و سیاست باز توزیع ثروت به موازات رشد اقتصادی را از جمله راهبردهای موثر در برون رفت از وضعیت و حل این مساله دانسته اند.
-5-1کانون های حاشیه نشینی در گرگان
در کانون های حاشیه نشینی گرگان و در مناطقی همچون حاشیه بلوار الغدیر و اسلام آباد،کوی عرفان، المهدی، محتشم، فردوسی، شریعتی، قلعه حسن، انجیراب و حتی اوزینه و مناطق بلافصل بیرونی شهر در دهه های گذشته، ساخت و سازهای غیر مجاز و بدون استحکام لازم، انجام نشده که گسترش حاشیه نشینی را تشدید کرده است. روش هایی نظیر تخریب یا همان شیوه های بولدوزری برخورد نیز نه تنها به رفع معضل سکونتگاه های غیررسمی نمی انجامد
بلکه آن را وخیم تر می کند راه حل های موضعی همچون دادن خدمات و امکانات حرف نیز نه تنها مشکلی از این سکونتگاه ها حل نمی کند بلکه به موجب ترغیب ساکنان به ماندن و جلب بیشتر افراد به این سکونتگاه ها می شود و تنها راه ممکن ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های موجود از یک طرف و از طرف دیگر اجرایی کردن راهبردهای نظارتی، قانونی، کالبدی مربوطه برای جلوگیری از ایجاد لکه های حاشیه نشین در آینده است.
در این راستا طرح بهسازی و توانمند سازی محلات کوی محتشمه و اسلام آباد به مساحت حدود 2 هکتار و از محل اعتبارات شهرداری گرگان در دست تهیه است.
