بخشی از مقاله
چکیده
هر شیوه های بهره گیری از آب در مناطق گرم و خشک و کویری با دیگر مناطق متفاوت بوده و سعی شده است از عنصر آب به نحو احسن استفاده گردد. نمونه های بارز شیوه های یاد شده را می توان در معماری گذشته این مناطق مشاهده نمود به عنوان مثال بناهایی همچون حوضخانه، حمام، پایاب، سقاخانه، آب انبار، یخچال، سرداب و ... . حرکت بی وقفه جوامع به سمت استفاده روزافزون از تکنولوژی، منجر به کم رنگ یا فراموش شدن این شیوه ها شده است.
در این پژوهش سعی شده است با یادآوری این بناها و درک اصول به کار رفته در آن ها بتوان مقدمه ای برای استخراج شیوه های نوین برای بهره گیری از آب در جامعه امروزی را فراهم نمود. بارزترین اصلی که در همه این بناها مشهود می باشد، اصل همسازی با اقلیم می باشد. در هیچکدام از این بناها انسان به مقابله با طبیعت برنخواسته است. همچنین راهکارهایی نیز برای استفاده بهینه از آب در معماری امروز ارائه شده است. به عنوان مثال، استفاده از فضای آب انبارها به عنوان کافه کتاب و یا استفاده از فواره ها ی شب هنگام برای خنک کردن و مرطوب کردن محیط.
مقدمه
آب به عنوان یکی از عناصر چهارگانه طبیعت همواره نزد بشر دارای مرتبه و تقدس خاص بوده است. این تقدس در نزد مردم کویر که همیشه با کمبود آب مواجه بوده اند، صد چندان می باشد. آب می تواند هم بر جسم و هم بر روح انسان تاثیر گذارد.
در دوران های قبل به علت تعامل انسان ها با طبیعت بسیاری از نیازهای آن ها به آب از طریق عناصر طبیعی همچون دریا، رودخانه، آبشار، برکه و غیره تامین می شده است اما این نیاز برای انسان امروز که تقریبا تمام ساعات زندگی خود را در همهمه شهرها به سر می برد پررنگ تر شده است. او تلاش می کند که با استفاده درست از این عنصر طبیعی بتواند از تمام پتانسیل های آب علاوه بر سلامت جسم خود، برای آرامش روح وروان خود هم بهترین بهره را بگیرد.طرح های معماری همواره یاری دهنده انسان ها برای رسیدن به این هدف مقدس بوده اند.
روش تحقیق
نوع تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و رویکرد بکار گرفته شده، رویکردی کیفی می باشد. در جمع آوری اطلاعات تحقیق از مطالعات کتابخانه ای و مشاهده و مصاحبه کمک گرفته شده است.
یافته های تحقیق
کشور ایران دارای مناطق وسیعی از نواحی گرم و خشک می باشد که از قدیم مردم در این مناطق سکنی گزیده اند. با توجه به مشکلاتی از قبیل آفتاب سوزان، گرمای زیاد، درجه حرارت بالا در روز، درجه حرارت پایین در شب، تابستان های خیلی گرم، زمستان های سرد، هوای خشک با کمی بارندگی و کم آبی و وجود طوفان های پر گرد و خاک که در این مناطق وجود داشته است انسان ها سعی کرده اند با بررسی اصول کلی حاکم بر معماری پایدار و توسعه آن راهکارهایی برای مقابله با این مشکلات پیدا کنند. [8]استفاده از نقش عملکردی آب یکی از این راهکارها می باشد که در زیر به چندین نمونه کاربردی اشاره می شود.
قنات
قنات عبارت است از تکنیکی برای بهره برداری از سفره های آب زیرزمینی به کمک دهلیزهای آب. [1] قنات ها در اغلب اوقات سال دارای آب سالم و گوارا هستند. در گذشته به دو صورت از آب قنات ها استفاده می شده است:
-1به وسیله احداث پایاب ها که شامل دو نوع خصوصی - در خانه ها - و عمومی - در کنار مساجد وبناهای عام المنفعه - بوده اند.
-2به وسیله هدایت آب قنات به داخل آب انبارها، سقاخانه ها، باغ ها و ... [3]
شکل -1 قنات های حفر شده جهت استعصال آب
حوضخانه
حوضخانه ها نوعی اقامتگاه تابستانی هستند که پلان آنها اغلب به صورت مربع و در بعضی موارد مربع مستطیل می باشد. جبهه رو به حیاط معمولا به سمت یک درگاه باز بوده است. در وسط حوضخانه ها یک حوض قرار داشته که آب قنات از یک سمت وارد و از سمت دیگر خارج می شده است. در دو طرف فضای حوضخانه ها دو یا چهار اتاق قرار داشته است. در بعضی از حوضخانه ها با ساخت بادگیرهایی هوا را وارد حوضخانه کرده، این هوا با عبور از روی حوض آب مطبوع شده و باعث خنک شدن محیط می شده است
شکل -2 خانه سجادی – نمای حوضخانه
