بخشی از مقاله

چکیده

همواره در راه کاربردی کردن الگوها مهمترین و سخت ترین قسمت بعد از تعریف مفاهیم و ایدئولوژی حاکم بر الگو، عملیاتی شدن الگوها میباشد. برای عملیاتی شدن الگوها لازم است تا بر اساس متون و مکتب مورد استفاده در طراحی پیش نویس الگو راهکار عملکردی را تدوین نمود. لذا این مقاله در پی آنست تا با استفاده از متون اسلامی و با توجه به مشخصه های رشد شناختی-عاطفی و معنوی نوجوانان برنامه عملکردی برای ارتقا تربیت معنوی نوجوانان ارائه دهد.

دوران نوجوانی دوران »رشد« در نظر گرفته میشود.برنامه عملیاتی تربیت معنوی در سن نوجوانی در سه دوره بیداری معنوی، تردید معنوی و نوسازی معنوی شکل گرفت و بصورت عمل صالح در چهار حیطه ارتباط با خدا، با خود، با دیگران و با جهان خلقت طراحی شد. هر حیطه شامل ابعاد شناختی، عاطفی و عملکردی می باشد. در نهایت به چهار درونمایه هویت معنوی، ارتباطات معنادار و معنا بخش به زندگی، بسترهای تأثیرگذار بر سلامت معنوی و پیامد معنویت دست یافتیم،که برنامه عملیاتی تربیت معنوی بر اساس این یافته ها طراحی شد.

تبیین موضوع مقاله و پیشینه تحقیق:

از بین دورانهای مختلف زندگی انسان، نوجوانی از مهم ترین و با ارزش ترین دوران زندگی هر فرد محسوب میشود. سلامت جوانان یک ملت، نه تنها ذاتا مهم است، بلکه به عنوان یک شاخص برای سلامت کشور است .Francis, Penny, & Baker, 2012 - - نوجوانان در گذار از کودکی به بزرگسالی با تغییرات چشمگیر جسمی، روحی، اجتماعی و معنوی مواجه خواهند شد و در پی این تغییرات نیازهای متفاوتی خواهند داشت

برآورده نشدن نیازهای معنوی نوجوانان اغلب به بحران هویت، از دست دادن امید به آینده و نداشتن هدف در زندگی منجر میشود .Francis et al., 2012 - - علیزاده پژوهشی برای تعیین میزان شیوع رفتارهای پرخطر و ارتباط آنها با عوامل فردی و خانوادگی دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستانهای استان تهران با حجم نمونه 864 نفر انجام دادند. میزان همه گیر شناسی رفتارهای پرخطر دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستانهای استان تهران30/3 درصد بود که در طول یک سال گذشته حداقل یکی از رفتارهای پرخطر را مرتکب شده اند که نشاندهند وضع نگران کننده معنویت در بین نوجوانان است.

مطالعات نشان دادهاند معنویت تمایل افراد برای انجام رفتارهای پرخطر و تهاجمی را کاهش و نقش مهمی در تصمیم گیریهای افراد در شرایط مختلف دارد. نوجوانان معنوی، در برابر رفتارهای خطر پذیری مانند استفاده از مواد مخدر، فعالیتهای پر مخاطره جنسی، بزهکاری، رفتار خشونت آمیز، افسردگی و خودکشی، بیشتر از نوجوانان غیر معنوی، حفظ شده اند

تحقیقات تجربی ارتباط سودمند میان معنویت و پیامدهای مثبت در نوجوانان را به طور قوی حمایت میکند. عبدل خالک1 تأثیر معنویت در سلامت جسمی و روانی در میان نمونهای از 6339 نوجوانان دامنه سنی از 15 تا 18 از کویت به عنوان یک کشور اسلامی را مورد مطالعه قرار داد. یافتههای این مطالعه نشان داد که معنویت همبستگی معنادار و مثبت با شادکامی، سلامت روانی و سلامت جسمانی داشت .Abdel-Khalek, 2007 - - با نقش پیشگیرانهای که معنویت در نوجوانان دارد ارائه مدلی عملی میتنی بر فرهنگ و زمینه جامعه ایرانی- اسلامی برای نوجوانان ضرورت دارد.

به علت تکامل رشد شناختی نوجوانان، سلامت معنوی معنا و جایگاه خاصی در دوران نوجوانی مییابد و در صورت دستیابی به سلامت معنوی، ثمرات آن تا مراحل بعدی زندگی و ظهور بزرگسالی نیز تداوم خواهد یافت همچنین سلامت معنوی با کمک به نوجوانان برای عبور موفق از این مرحله پر مخاطره زندگی اهمیت دارد

بدیهی است با بستر سازی مطلوب برای سلامت همه جانبه نوجوانان، میتوان مقدمات سلامت جامعه را در آینده فراهم نمود. توجه به سلامت معنوی نوجوانان میتواند در تدوین راه کارهای پیشگیری از رفتارهای پرخطر و اختلالات سلامت روان در این دوران، هویت یابی نوجوانان و در نهایت نوجوانی خلاق و مثمر ثمر برای اجتماع مفید و مؤثر واقع گردد. توسعه مدیریت وسیاست گذاری درحیطه سلامت معنوی نوجوانان مستلزم تبیین ویژگیهای سلامت معنوی، مساله یابی، شناسایی، هدایت و تقویت عوامل مهم تأثیرگذار در سلامت معنوی، توجه به روند تغییرات اجتماعی و بازتاب آن در سلامت معنوی نوجوانان و ارائه راه کار جهت ارتقای سطح معنویت در جامعه نوجوانان است. علیرغم اهمیت سلامت معنوی نوجوانان مطالعات اندکی در این بعد از سلامت نوجوانان انجام گرفته است و آنچه که موجود میباشد مربوط به سایر کشورهاست.

در حال حاضر این مساله مورد توافق تمامی متخصصان است که طراحی یک مدل بهتر است مبتنی بر بستر و جامعه مورد نظر باشد. Doward, Meads, & Thorsen, 2004 - - نشان میدهد عمده مطالعات اطلاعاتی پیرامون ارتباط سلامت معنوی با متغیرهای متعدد - رفتار پرخطر، سلامت روان، کیفیت زندگی - بوده است و تا کنون مدل عملکردی بر اساس متون اسلامی که منشا جهان بینی مسلمانان است برای رشد معنوی نوجوانان ارائه نشده است. لذا این مطالعه در پی آنست تا مدلی برای معنویت نوجوانان بر اساس متون اسلامی ارائه دهد.

روش کار:

برنامه عملیاتی سلامت نوجوانان با استفاده از روش شناسی متون اسلامی طراحی شده است. در این مطالعه، جستجو در آیات قرآن کریم و روایات و مطالعات اسلامی انجام گردید:

- 1 مرحله مفهوم یابی یا تجزیه و تحلیل آیات قرآن: در این مرحله هر آیه ای که مرتبط با نوجوانی، سلامت، معنویت وحیات طیبه بود جستجو شدند.

- 2در مرحله بعدی جستجوی معنایی یا محتوایی مفهوم سلامت معنوی در آیات قرآن انجام گرفت. بدین منظور کل قرآن همراه با ترجمه آن مورد مطالعه قرار گرفت و در حین مطالعه آیاتی که از نظر محتوا به مفهوم سلامت معنوی نوجوانان - با توجه به معنای مفهومی و لغوی آن - اشاره داشت، استخراج گردید. به عنوان نمونه، داستان های انبیا که در سنین نوجوانی بودند - مانند نوجوانی حضرت ابراهیم،حضرت اسماعیل، حضرت یوسف - مورد توجه و مداقه قرار گرفت. در این مرحله نیز پس از شناسایی و انتخاب آیات، به یک یا چند تفسیر مد نظر این مطالعه، مراجعه شد و سپس نکات مرتبط با موضوع پژوهش از هر آیه استخراج و ثبت گردید.

- 3 مرحله مفهوم یابی یا تجزیه و تحلیل روایات: در راستای جستجو در روایات معصومین علیهم السلام، به منظور دسترسی به منابع جامع اطلاعاتی و نیز منابع روایی معتبر و قابل اعتماد، بر اساس نظرخواهی از سه نفر صاحب نظران در حوزه مطالعات دینی، علاوه بر استفاده از کتابخانه ها، از نرم افزار جامع الاحادیث نسخه 3/5 و جامع التفاسیر نور نسخه سوم، استفاده گردید. لذا پس از تعیین کلیدواژه های مورد نظر، جستجوی روایات در نرم افزارها انجام شد. جهت اطمینان از استخراج همه روایات مرتبط با موضوع پژوهش، از برخی کلیدواژههای عربی نیز استفاده گردید تا اگر احیانا روایتی در کتاب عربی ترجمه نشده وجود دارد، استخراج گردد.

- 4 مرور مطالعات اسلامی در این مرحله کلیه مقالات چاپ شده در مورد معنویت و کلید واژههای مربوطه بدون محدودیت در سال انتشار جستجو شدند. معیارهای ورودمقالات به مطالعه عبارت بودند از:

- 1مقالات به زبان فارسی باشد.

- 2 امکان دسترسی به تمام متن آنها وجود داشته باشد.

3 -مقالات در مجلات علمی پژوهشی به چاپ رسیده باشد یا در پایگاههای داده معتبر نمایه شده باشد. بنابراین مقالاتی که واجد این شرایط نبودند از مطالعه حذف شدند.

در همین راستا کلیه پایگاههای اطلاعاتی الکترونیک فارسی داخل شامل Noormags، Magiran، SID با کلید واژههای معنویت، سلامت معنوی، قلب سلیم، حیات طیبه، ایمان، عمل صالح مورد جستجو قرار گرفت.

طراحی مدل سلامت معنوی نوجوانان

از نظر اسلام دوران نوجوانی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در این دوران، شخصیت فردی و اجتماعی نوجوانان پایه ریزی میشود.نوجوانی سن به بلوغ رسیدن است و انسان چون به سن بلوغ برسد، مکلف است و در قبال اعمال و رفتارش، چه مثبت و چه منفی، مسئول است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید