بخشی از مقاله
چکیده :
مکارم اخلاقی همچون حسن خلق ، تواضع، فروتنی و رازداری عاملی هست که در اجتماعات بشری و تعاملات بین آنها بسیار ارزشمند بوده و زمینه ساز اعتماد می باشد.خصوصا زمانی که مکارم اخلاقی از سوی مدیران آموزش عالی و روسای دانشگاه به عنوان راهبر دانشگاه و نظام آموزش عالی، به ظهور برسد. به بیان دیگر اگر مسئولین و مدیران دانشگاه ها و نظام آموزش عالی کشور متواضع ،فروتن و رازدار باشند می توانند تعاملات بهتری و ارتباط موثر تری با سایرین در دانشگاه و آموزش عالی داشته باشند.از همین رو در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی و همچنین سند نقشه جامع علمی کشور به موضوع اخلاق و اخلاق محوری توجه و تاکید فراوانی شده است .
لذا در این مقاله با رویکردی اسنادی به بررسی جایگاه این فضایل اخلاقی مهم در دانشگاه ها و آموزش عالی کشور پرداخته است. بررسی و مطالعات نشان می دهد که اگر چه در سند نقشه جامع علمی به این موضوع اشاره شده است ولی عملا در انتصابات این مهم به خوبی مورد توجه قرار نمی گیرد و به همین دلیل لازم و ضروری است تا الگوی تفصیلی پیشرفت در بخش فرهنگی، اجتماعی تهیه و تدوین شود وبه مباحث اخلاقی و خصوصا اخلاق اجتماعی در دانشگاه ها توجه بیشتری گردد. به بیان دیگر الگوی تفصیلی پیشرفت با تاکید بر اخلاقیات مدیران آموزش عالی و روسای دانشگاه ها تدوین و تهیه گردد تا با آراستگی آنان به این مکارم اخلاقی، الگویی برای جامعه علمی و دانشجویان باشند.
مقدمه:
در جامعه فعلی و در عصر حاضر عمده نظریه پردازان غرب زده سعی در تسلط بر اندیشه اسلامی و فرهنگ اسلامی دارند تا بدینوسیله بتوانند چهره ای مخدوش از فرهنگ و تمدن اسلامی را به نمایش بگذارند.یکی از این تلاش ها در حوزه تعاملات فردی و اجتماعی می باشد. لذا در این پژوهش با بهره گیری از نقشه جامع علمی کشور و توجه آن به بعد اخلاق و همچنین بررسی آیات و روایات اسلامی در خصوص تعاملات و ارتباطات سعی می گردد این مهم از منظر دانشگاه ها و مدیران آموزش عالی کشور مورد بررسی قرار گیرد .بنابراین مفاهیم اساسی که در این حوزه و در ارتباطات و تعاملات بین رییس دانشگاه و دانشگاهیان مورد توجه می باشند،مفاهیم رازداری و تواضع و اخلاق حرفه ای می باشد.
اما سوالی که مطرح می شود این است که چرا مفهوم اخلاق در ارتباطات و تعاملات بین رییس دانشگاه،مدیران آموزش عالی و دانشگاهیان دارای اهمیت است؟ یقینا رییس دانشگاه که به عنوان رهبر و راهبر دانشگاه با اعضای دانشگاه اعم از کارمند ،دانشجو ،هیات علمی و ... سر و کار دارد باید دارای وجدان اخلاقی ،صفات خوب و پسندیده و صداقت باشد. زیرا ویژگی های خوب،خلوص و وجدان اخلاقی برای رییس دانشگاه یک فضیلت و مزیت محسوب می گردد. اگر رییس دانشگاه فردی متواضع باشد، دانشگاهیان شیفته او شده، توصیه های او را به جان و دل خریده، عمل می کنند. حتی اگر به کاری سخت و دشوار فرمان دهد، اطاعت می کنند و از تعامل با او احساس آرامش می کنند.
رییس دانشگاه به عنوان کسی که مورد اعتماد و محرم اسراراعضای هیات علمی دانشگاه و دانشگاهیان است و گاهی هم طرف مشورت اساتید دانشگاه قرار می گیرد میبایستی رازداری را در حدّ اعلای آن رعایت نماید در غیر این صورت، هم اساتید ،دانشجویان و کارکنان دانشگاه کمتر به او مراجعه و اعتماد خواهند کرد و هم اینکه افشای اسرار ایشان چه بسا موجب درگیری ها، سوءظن ها و اختلافات گردد و هدایت و راهبری دانشگاه را با مشکل و چالش جدی روبرو سازد. این موارد و مکارم اخلاقی در سند نقشه جامع علمی گاهی باعنوان اخلاق حرفه ای و گاهی با عنوان اخلاق کاربردی و حرفه ای اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است.مثلا در فصل اول نقشه جامع علمی ،آنجایی که سخن از مبانی و ارزش های بنیادین می شود به موضوع اخلاق بدین گونه اشاره می گردد:
· توجه به اصل عقلانیت، تکریم علم و عالم، ارزشمندی ذاتی علم و ضرورت احترام حقوقی و اخلاقی به آفرینشهای فکری- علمی؛ ودستاوردهای علمی بشری و بهره گیری از آنها در چارچوب نظام ارزشی اسلام
· اخلاق محوری، تقدم مصالح عمومی بر منافع فردی و گروهی، تقویت روحیه تعاون و مشارکت و مسئولیت پذیری آحاد جامعه علمی و نهادهای مرتبط با آن
· تعمیق و گسترش آموزشهای عمومی و تخصصی همراه با تقویت اخلاق و آزاداندیشی و روحیه خلاقیت در آحاد جامعه، به ویژه نسل جوان؛ وبرای این مهم راهبردهایی کلان را نیز ارایه می نمایدکه از جمله این راهبرد ها می توان به " نهادینه کردن
مدیریت دانش و ابتنای مدیریت جامعه بر اخلاق و دانش بر اساس الگوهای یا ایرانی- اسلامی در نهادهای علمی و.... اشاره نمود.همچنین در سند نقشه جامع علمی به دنبال این راهبردها به یکسری اقدامات ملی نیز اشاره می گردد از جمله می توان به اقدامات زیر اشاره کرد:
✓ ارتقای سطح مشارکت دانشمندان و نقش آفرینان در عرصه علم و فناوری در ایفای رسالتهای اجتماعی و تعمیق و ترویج و احترام به ارزش های اصیل اسلامی و ایرانی و اخلاق حرفه ای و بهره برداری از ذخایر غنی فرهنگی؛
✓ طراحی ساز و کار اجرایی و تعیین متولی تدوین، ترویج و نظارت بر اخلاق حرفه ای و معیارها و ضوابط رفتاری در محیط های علمی و پژوهشی؛ ایجاد سازوکار برای توأم ساختن فعالیتهای آموزشی و پژوهشی اعضای هیأت علمی با نقش تربیتی و اخلاقی آنان در مراکز آموزش عالی و پژوهشی؛
✓ تقویت نظام آموزشی با رویکرد تربیت سرمایه انسانی متخلق به اخلاق حرفه ای مبتنی بر تعالیم اسلامی؛
اما به راستی علت توجه به اخلاق در سند نقشه جامع علمی کشور چیست و چه آثاری را می تواند به بار بیاورد؟ این آثار مستقیما چه کسانی را تحت تاثیر قرار می دهد؟
با کمی تامل واضح است که رعایت اخلاقیات تمام عوامل دانشگاهی را تحت تاثیر قرار می دهد و خصوصا اگر از سوی روسای دانشگاه و مدیران آموزش عالی این اخلاقیات مراعات گردد باعث اعتماد و همبستگی بیش از پیش میگردد و میتواند نقش الگوبودن را ایفا نماید. این اخلاقیات که گاها باعنوان اخلاق حرفه ای نیز مطرح شده است و در برگیرنده مولفه های مهم اخلاق مدیریتی نیز می باشد،عبارتند از تواضع و فروتنی و رازداری.
در دین مبین اسلام نیز همواره این دو فضیلت مورد توجه بوده اند.درواقع یکی از اصول اخوت و برادری در اسلام راز داری است یعنی اگر مسلمانی راز خود را پیش برادر مسلمانش نقل کرد و به امانت سپرد او باید از افشای آن پیش دیگران خود داری نماید. - حقانی زنجانی ، مکتب اسلام ، شماره 7 ، ص - 35 در مورد فضیلت اخلاقی تواضع نیز باید گفت که یکی از ویژگی های مردم داری است . انسان های متواضع و فروتن مردم را به دور خود جمع می کنند همچنان که پیامبر اکرم - ص - چنین بود - سبحانی، شماره 64، ص . - 53 لذا در ذیل به شرح هریک و آثار آن می پردازیم.
تواضع و کبر
تواضع مصدر باب تفاعل از ریشه »و ض ع« است. وضع به معنای نهادن و پایین آوردن چیزی است . تواضع در لغت به معنای فرونهادن خویش،تذلّل، فروتنی و شکسته نفسی است. همواره اهمیت تواضع و فروتنی و تبری جستن از غرور و خودبینی در قرآن و احادیث و روایات اسلامی مورد توجه و تاکید بوده است که می توان در سوره فرقان به آیه 63 :
بندگان خدای رحمان کسانیاند که روی زمین به نرمی گام بر می دارند . چون نادانان ایشان را مخاطب قرار
دهند، به آن ها سلام میگویند. نخستین توصیفی که از »عباد الرحمان« شده ، نفی کبر و غرور و خودخواهی است . به بیان دیگر نخستین نقطه لغزش انسان، حسد و ظلم و یا دیگر نافرمانی ها نیست بلکه این کبر است که اولین نقطه لغزش او به شمار میآید و لغزشهای بزرگتری را به دنبال میآورد شیطان با آن عبادت دیرینه خویش، با آن سوابق بندگی، بر اثر روح عصیان گری و خودخواهی لغزید و از درگاه الهی مطرود گردید و نخستین نقطه بدبختی او که بدبختی های دیگر را به دنبال آورد همان موضوع تکبر او بود
