بخشی از مقاله
چکیده
کرامت انسانی به عنوان یک مفهوم بنیانی در انسان شناسی قرآنی و وحیانی، به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی و تأثیر گذار در مبانی انشان شناختی پیشرفت مطرح می باشد که بی توجهی و نادیده گرفتن آن مسائل و مشکلات فراوانی را پیش روی بشر نهاده است. نوشتار حاضر با توجه به جایگاه والا و ارزشمند کرامت انسانی در زندگی و اینکه تمام پیشرفت ها و توسعه ها باید در راستای حفظ کرامت انسانی و ارتقای آن باشد، به بررسی نقش و جایگاه کرامت انسانی به عنوان یک مؤلفه ی مهم و اساسی در مبانی سند الگوی اسلامی و خصوصا مبنای انسان شناختی آن می پردازد. شیوه ی پژوهش توصیفی - تحلیلی می باشد که با استناد به منابع قرآنی و روایی و کتابخانه ای - مروری به بررسی موضوع پرداخته است. در نتیجه مشخص شد که پیشرفت در زمینه های مختلف متضمن حفظ شأن و کرامت انسانی است و بی توجهی به کرامت انسانی آثار زیانبار و متعددی را که موجب انحطاط و واپسماندگی می شود، در بردارد.
.1 طرح موضوع
اسلام هویت انسان را به روح وی دانسته و افزون بر حیات دنیوی برای بعد معنویاش نیز برنامه دارد. ایمان، ارزشهای اخلاقی و مذهبی، آزادی و آزادگی برای انسان را ضروری دانسته و باور دارد که بعدهای وجودی انسان بر یکدیگر تاثیر و تاثر دارند؛ از اینرو پیشرفت انسانی از دیدگاه اسلام حتی در نگاه مادی از توسعه انسانی متعارف متمایز است
در جهان بینی اسلامی، بشر محترم و دارای کرامت وجودی و حقوقی انسانی است، اما آدمی این کرامت و حقوق را ذیل مقام بندگی الهی به دست می آورد؛ حال آنکه در سبک زندگی غربی، بشر اصل و دائر مدار عالم فرض می شود و عقل او که روحی خود بنیاد و منقطع از وحی دارد به عنوان راهنما و معلم زندگی بشری تعیین می شود
امام خمینی - ره - با رد دیدگاه های غربی دربارهی انسان می فرماید: اسلام، انسان می خواهد درست کند؛ انسانی که در همهی حالات، انسان باشد. غرب از این، اصلاً خبری ندارد. غرب دنبال این است که طیاره درست کند، به انسان کاری ندارد... دارد انسان را وحشی بار می آورد؛ یعنی آدمکش. بالاتر از وحش، آن است که بیشتر آدم می کشد و هرچه بیشتر به پیشرفت بیشتری دست می یابد، از انسانیت فاصله ی بیشتری می گیرد. این در حالی است که پیشرفت باید در خدمت انسان باشد و بعد انسانیتِ انسانی با پیشرفت رنگ و بوی بیشتری به خود بگیرد.
برای نمونه درباره مشکلات مربوط به پیشرفت انسان ها بدون توجه به کرامت انسانی می توان از، فاصله طبقاتی در سطح جهانی نام برد. فاصله ای بی اندازه که گروهی به علت فقر در بدترین شرایط زندگی بسر می برند و حتی می میرند و گروهی به علت ثروت زیاد و دوری از کرامت انسانی، به جای آن که از ثروت خود در راستای اهداف انسان دوستانه و کمک به تهیدستان استفاده کنند؛
ثروت خود را بر علیه آنان برای دست یابی بیشتر به شهوات حیوانی خود به کار می برند که نمونه به روز آن حمله بی منطق دولت ثروتمند آل سعود به مردم فقیر و کودکان و زنان بی گناه یمن است و درست بر اساس همین بی کرامتی و پستی برخی از انسان هاست که به جای دفاع از مظلوم، از ظالم دفاع می کنند و سازمان های بین المللی به ویژه سازمان ملل سکوت می نماید
با این وصف و با توجه به این نکته که پیشرفت و توسعه به عنوان یک فرآیند تحول باید در خدمت انسان و ابزاری جهت شکوفایی همه ی انسانها باشد، لازم است تا به مهم ترین ویژگی انسانی یعنی کرامت او توجه شود. به عبارتی در مبانی الگوی پیشرفت ایرانی- اسلامی ضرورت دارد که کرامت انسانی که به عنوان یکی از اساسی ترین ویژگی های انسان و در کانون مطالعات معطوف به انسان قرار گرفته است
به صورت ویژه مورد بحث و بررسی قرار گیرد و در همه ی عرصه های پیشرفت و سایر قسمت های سند الگوی پایه نگاه و توجه به کرامت انسانی حفظ شود. زیرا بدون توجه به کرامت انسانی پیشرفت انسان ها نه تنها سعادت و رسیدن به هدف خلقت که همان قرب الهی و رستگاری است را در پی ندارد، بلکه باعث دور شدن از هدف خلقت و در بسیاری از مواقع نابودی استعدادها و توانایی ها می گردد.
.2 بحث اصلی
بی گمان خداوند متعال از میان همه ی موجودات، انسان را به عنوان »خلیفه االله« برگزیده و عطیه ای گران بها به نام کرامت انسانی به او عنایت فرمود که او را ممتاز و متمایز از سایر آفریده ها گردانید. در اهمیت کرامت همین بس که خداوند وحی آسمانی را با صفت کرامت آغاز نموده است - اقرا و ربک الاکرم، علق؛ آیه - 2 و ملائکه مقرب درگاهش را با عنوان کرامت یاد کرده است - بل عباد المکرمون، انبیاء آیه - 26 و انسان را با وصف کرامت ستوده است - لقد کرمنا بنی آدم، اسراء آیه - - 70
بحث کرامت انسانی آنچنان مهم و قابل اهمیت است که فیلسوفان اخلاق در غرب نیز به آن توجه ویژه داشته و بیان نموده اند که »هر انسانی این حق مشروع را دارد که از طرف انسان های همنوع خود مورد احترام واقع شود و به نوبه خود، ملزم به رعایت احترام دیگران است. خود انسانیت فی نفسه کرامت است؛ بنابراین نباید توسط انسان دیگر صرفاً به عنوان وسیله مورد استفاده قرار گیرد ... بلکه همواره باید به عنوان هدف به کار برده شودو دقیقاً کرامت و شخصیت وی از اینجا ناشی می شود، کرامتی که به واسطه آن انسان خود را مافوق تمامی موجودات غیرانسانی، که می توانند به عنوان وسیله مورد استفاده قرار گیرند، و حتی اشیاء می داند.
وقتی صحبت از کرامت انسانی می گردد، دو نوع کرامت مد نظر می باشد؛ یکی کرامت ذاتی انسان ها که منظور از آن دمیدن روح الهی در وجود انسان می باشد و اشاره دارد به و» نَفخت فیه من روحی؛ سوره ی حجر، آیه ی29؛ و از روح خود در آن دمیدم« این امر، نشانه ی کرامت انسان در میان دیگر موجودات است که از ناحیه تجرد از مادیات و احاطه به عقلیات و تشبه به اخلاق الهی می باشد و یکی نیز کرامت اکتسابی که اشاره دارد به آیه 97 از سوره ی نحل و انسان - مرد- زن - می تواند از طریق اعمال شایسته و رعایت تقوا به مقام قرب الهی دست یابد. این کرامت در قوس صعود و در سیر کمالی انسان از اسفل السافلین نقص و کاستی تا اعلی علیین قرب الهی مطرح می باشد و مدح آدمی به صفت کرامت به سبب افعال اختیاری اوست که کرامت بالقوه و استعداد نهفته در وجود خود را فعلیت می بخشد و به فضیلت و برتری بر موجودات زمینی و آسمانی نایل می گردد
تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با توجه به تمام ابعاد انسانی و خصوصا کرامت انسانی در هر دو بعد ذاتی و اکتسابی است که می تواند مطابق با فطرت الهی و استعدادهای انسانی باشد. بدون در نظر گرفتن کرامت انسانی پیشرفت ها در هر شرایطی و با هر سرعتی به کمال انسان منتهی نخواهندشد، بلکه شرایط زیستن را برای او مشکل خواهند نمود. کرامت انسانی معیاری است در الگو که بر سایر مبانی و قسمت ها سایه افکنده و مانند چتری همه ی آن ها را در بر گرفته است.
.3 نتیجه گیری و پیشنهادات
نوشتار حاضر در رابطه با کرامت انسانی به عنوان یک عطیه ی گران بها از طرف خدواند که فقط در میان آفریدگان به انسان تعلق گرفت نوشته شده است. کرامت انسانی به عنوان یکی از مبانی اساسی انسان شناختی در سند الگوی پیشرفت مطرح می باشد که به دلیل جامعیت و ارتباط آن با سایر مبانی مانند؛ خداشناختی، جهان شناختی، جامعه ناختی، ارزش شناختی، دین شناختی و حتی با تدابیر و رسالت ها و سایر اجزای سند نیز در ارتباط می باشد. چرا که در مبنای خداشناختی مهربانی و عطوفت خداوند نسبت به انسان را نمایانگر است و در مبنای جهان شناختی مراتب جهان و بسترسازی تکامل انسان را نشان می دهد.
این بحث وقتی در رابطه با مبانی انسان شناختی، جامعه شناختی، ارزش شناختی و دین شناختی مطرح می شود، ارزش و اهمیت چندین برابر پیدا می نماید. زیرا همه ی مبانی نام برده معطوف به انسان و ارزش های انسانی می باشد. اگر جامعه ای خواستار پیشرفت باشد و بخواهد از ان در جهت نیل به سعادت و رفاه و در نهایت قرب الهی و رسیدن به هدف خلقت استفاده نماید، باید به ارزش و کرامت انسانی توجه ویژه داشته باشد. زیرا بدون توجه به کرامت انسانی و نادیده گرفتن آن، پیشرفتی هم اگر حاصل آید، نتیجه ای جز افزودن بر مسائل و مشکلات نخواهد داشت. نمونه ی ان را می توان پیشرفت های ظاهری غرب دید که نتیجه ی آن چالش ها و بحران هایی است که پیش رو خود قرار داده است. به عنوان مثال می توان از جنگ افروزی ها و فروش سلاح های کشتار جمعی ان ها تا فروپاشی خانواده و از بین رفتن حیا و عفت و ... نام برد که همه به خاطر نادیده گرفتن ارزش و کرامت انسانی رخ داده و پیشرفت های آن ها را متتهی به این مسیر ها قرار داده است. به همین خاطر پیشنهادات زیر برای برقراری ارتباط بیشتر پیشرفت با کرامت انسانی و روشون نمودن نقش و جایگاه آن در بند های مختلف سند الگوی پایه ارائه می گردد:
- از کلیدی ترین عوامل موفقیت در عرصه پیشرفت و آنچه در سند الگوی پایه از آن صحبت شده است در محورهای مختلف، در نظر گرفتن کرامت انسانی و ارزش و مقام انسان در پهنه ی هستی می باشد. به همین خاطر در این راستا لازم است تا از طرق زیر توجه بیشتری به این مؤلفه در قسمت های مختلف سند و در عمل و رفتار برای رسیدن به پیشرفت مورد نظر گردد؛
- ترویج و آموزش کرامت انسانی از طریق رسانه های مختلف
- در نظر گرفتن بحث کرامت انسانی در تمام مفاد الگوی سند پایه
- تشریح نقش کرامت انسانی و توجه به آن در پیشرفت سعادتمندانه و بی توجهی به آن در شکست و واپسماندگی
