بخشی از مقاله
چکیده
انسجام یک اصطلاح زبانشناسی متن است که در سال 1976 توسط هالیدی و حسن مطرح شد. یک متن جهت برخورداری از انسجام نیازمند عناصری است که یکی از آنها ادوات ربط یا پیوندی است که باعث پیوستگی و اتصال واژگان و به خصوص جملات میشود.
هرمتن ادبی از این عناصر بهره میگیرد و کارکرد آن با توجه به موضوع مورد بحث مبتنی بر شیوهی خاصی است. ما نیز در این پژوهش به بررسی این ادوات بین جملات مناظرهی دیوگاوپای و دانای دینی در مرزباننامه در چهار مقولهی عوامل ربط افزایشی، سببی، تقابلی و زمانی پرداختهایم و به این نتایج دست یافتهایم که کارکرد عوامل افزایشی و سببی بیشتر از سایر عوامل پیوندی است که این خود میتواند به تأثیرپذیری از موضوع مورد بحث که مناظره بوده است و همچنین اقناع مخاطبان باشد؛ زیرا این داستان دارد مناظرهای را به تصویر میکشد که مخاطبان آن عموم هستند از این رو باید از عواملی استفاده کند تا بتواند آن صحنه را بهتر به تصویر بکشد.
مقدمه
مرزباننامه در اصل کتابی است که در سدهی چهارم به زبان طبری توسط مرزبانبن رستم نگاشته شده است. سعدالدین وراوینی نیز در سدهی هفتم آن را به نثر فارسی فنی ترجمه کرد. البته ترجمهی دیگری از مرزباننامه نیز در سدهی ششم از محمدبن-غازی ملطیوی وجود دارد. ملکالشعرای بهار ترجمهی وراوینی و ملطیوی را دو همزاد میداند که از یک پستان شیر خورده و در کنار یک دایه پرورش یافتهاند الا این که لغات تازی غریب در روضهالعقول بیشتر از مرزبان نامه به کار رفته و شعر پارسی در آن کمتر استشهاد شده است.
قزوینی نیز درباره مرزباننامه میگوید: » الحق در عذوبت انشا و سلاست عبارت و روانی کلام، کمتر کتابی بدان پایه میرسد.«
موضوع مورد بحث ما نیز در این پژوهش مناظره است. مناظره در لغت » مباحثه کردن و بحث با یکدیگر درباره حقیقت و ماهیت چیزی، یا با هم سؤال و جواب کردن است.« - دهخدا،بیتا: - 21562/14 و به تعبیری دیگر مکالمه و گفتوگویی است دو طرفی - Dialogue - که هر طرف با استدلال و ارائه براهین، سعی میکند که برتری و فضیلت خویش را بر دیگری به اثبات برساند. از نظر ابوعلی سینا در منطق شفا کلمه مناظره از ریشه نظر و اعتبار گرفته شده است و غرض از مناظره، مباحثه پیرامون دو رأی متقابل است؛ پس هر یک از طرفین مناظره عهدهدار تأیید یکی از دو جانب بحث برای ایجاد علم در طرف مقابل است و لذا مناظره به آموزش ملحق میشود؛ زیرا هدف مناظره کنندگان حصول علم است. - ابن سینا، - 22 :1404 ما در این پژوهش به بررسی مقولهی عناصر انسجام پیوندی در مناظرهی دیو گاوپای و دانای دینی در مرزباننامه خواهیم پرداخت تا به نتیجه دست یابیم آیا عناصر انسجام پیوندی و نوع و بسامد کاربرد آن در یک متن ربطی به موضوع مورد بحث دارد.
انسجام در فارسی به پیوستگی، اتصال و پیوند بین جمله اطلاق میشود در واقع » به مناسبات معناییای اشاره دارد که میان عناصر یک متن وجود دارد و به واسطهی عمل آنها تعبیر برخی از عناصر متن امکانپذیر میگردد. این مناسبات به کلام یکپارچگی و وحدت میبخشد و آن را همچون متن از مجموعهای از جملههای جداگانه و نامربوط متمایز میسازد.« - مهاجر و نبوی، - 63 :1376 اصطلاح انسجام را هالیدی و رقیه حسن - 1976 - با تألیف کتاب - - Cohesion In English مطرح ساختند که بعدها توسط بسیاری دیگر به عنوان یکی از مباحث اصلی زبانشناسی متن مورد استفاده قرار گرفت. هالیدی و حسن »این سؤال را مطرح کردند که چه چیز یک متن گفتاری یا نوشتاری را از مجموعهی بیربط جملات متفاوت میسازد؟« - محمد،:2007 - 99 در واقع انسجام پیوندی » عبارت است از وجود ارتباط معنایی بین جملههای یک متن.
ادات ربط میان عناصر متن پیوندهای معناییای برقرار میکنند به طوری که میتوان آن را یکی از مهمترین عوامل انسجامبخشی متن دانست. » کریستال پیوند را اولین عامل انسجام متن میداند.« - الفقی، - 257 : 2000 نویسندهی دیگری نیز با توجه به بسامد بالای این ادوات آن را پراهمیتترین میداند و معتقد است ذکر تکه متنهایی منسجم اما خالی از ادوات ربطی و یا ذکر کلامی غیر منسجم با وجود ادوات ربط که توسط براون و یول صورت گرفته است از اهمیت ربط نمیکاهد.
بنابراین ادوات ربط رابطهی معناداری با موضوع مورد بحث نویسنده برقرار میکند و نگرش وی را منعکس میسازد. » ادات ربط راهی را برای ارتباط بین اخبار و دادههای متن که به شکل افقی ارائه میشود هموار میسازند و نویسنده با به کاربردن هر یک از این ادوات نگرش خود را منعکس کرده و سعی مینماید اطلاعات خود را هدفمند ارائه نماید.
اساس کار ما نیز ترجمهی مرزباننامه از سعدالدین وراوینی است. بابی که در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت باب دیو گاوپای و مرد دینی است که ما در این باب به بررسی عناصر انسجام پیوندی و رابطهی آن با معنا خواهیم پرداخت.
پیشینهی پژوهش
بحث حاضر مقوله انسجام و یکی از عوامل مهم آن یعنی ادات ربط را در مناظرهی دیو گاوپای و دانای دینی بررسی خواهد کرد. پژوهشهایی نیز درباره مرزباننامه و همچنین دیو گاوپای و دانای دینی انجام شده است. اما هیچ پژوهش جامعی که دربرگیرندهی عناصر انسجام پیوندی و رابطهی آن با معنا باشد در مرزباننامه صورت نگرفته است.
