بخشی از مقاله
چکیده:
در میان ادبیات ملل قدیم،کلیله و دمنه یکی از ارکان بزرگ ادب بوده است و در کنار منظومات معروف» ازپوس« در یونان قدیم؛ امثال لقمان در میان اعراب و حکایات» فدر«در روم قدیم از شاهکارهای ادبیات عالم به شمار می آید.
این کتاب از شرق - هند - طلوع کرد و به ایران وارد شد سپس به سرزمین های عربی و اروپا رفت و هنوز بعد از سالها کتابی است که مورد توجه و تحقیق بسیاری از پژوهشگران قرار دارد. با توجه به اهمیت کتاب در میان اقشار مختلف - حکام، سیاست مداران، اهل علم و ادب و... - ترجمه ها، شرح ها و تهذیب های مختلفی برآن نوشته شده است.
در این پژوهش کوشیده شده است با بررسی مقدمه های نوشته شده بر کلیله و دمنه، نشان دهد که پژوهش های تکراری بسیاری در مقدمه نویسی بر این کتاب صورت گرفته است و با توجه به اهمیت کتاب از دیدگاه های مختلف، نیاز به یک منبع شناسی غنی به شدت احساس می شود و لازم است پژوهشگران بعدی در متن پژوهی خود آن را از منظرهای گوناگون بررسی کنند. در بررسی های نگارنده پژوهش های گذشته، بیشتر به سیر تاریخی و نسخه شناسی آن پرداخته شده و دیگر جنبه های این کتاب جهانی مسکوت مانده است.
مقدمه:
کتابی که امروز به نام های گوناگون کلیله و دمنه، انوار سهیلی، عیار دانش، همایون نامه و افسانه های بید پای در جهان معروف است، ایرانیان از هندوستان آورده، خود بابی چند بدان افزوده و بدین صورت تنظیم و تبویب کرده اند. منبع اصلی کتاب را باید در ادب غنی و کهنسال سنسکریت جست
این کتاب به فرمان خسرو اول شاه ساسانی، معروف به انوشک روان جاودان - -579 - 531 توسط برزویه طبیب از زبان سنسکریت به پارسی میانه ترجمه شده است؟ اصل ترجمه پهلوی از بین رفته است ولی حدود سال 570 میلادی یعنی نه سال قبل از وفات انوشیروان کشیشی به نام »پریودوت بود« رییس روحانی ایران و هند همان نسخه ی پهلوی را به سریانی ترجمه کرده است
سه قرن بعد از اولین ترجمه پارسی، عبداالله بن مقفع، احتمالا در 757 م 140] ق[ آن را به عربی ترجمه کرد. بعد از ابن مقفع ترجمه های منثور و منظوم زیادی در عربی و فارسی از کلیله و دمنه انجام گرفته که همگی از کتاب ابن مقفع استفاده شده است. از جمله ترجمه ی منظوم عربی ابان اللاحقی، ترجمهB ی منظوم رودکی به پارسی، ترجمه منثور ابوالفضل بلعمی، ترجمه ی داستان های بید پای از محمد البخاری و ...
تا این که در قرن 6 ابوالمعالی نصر االله منشی، نسخه ی عربی این کتاب را از دوستی - علی بن ابراهیم اسماعیل - هدیه گرفت و از آن جا که هم بر ادب عرب و پارسی تسلط داشت، توانست یکی از شیواترین و مشهورترین ترجمه های کلیله و دمنه را به نثر پارسی عرضه کند؟
کلیله و دمنه ی بهرامشاهی از نخستین نمونه های نثر مسجع فنی است که پس از نصراالله منشی رو به رشد نهاد و نه تنها در حکایت نویسی و تاریخ نگاری و کتاب های اخلاقی بلکه در نگارش موضوعات علمی و دینی و خصوصا در ترسل و مکاتبات دیوانی نیز به کار گرفته شد.
در مقدمه ی استاد مینوی نزدیک به چهل نام از کتاب هایی آورده شده که تاثیر نثر نصراالله منشی در آنها نمایان شده است مانند: اخلاق ناصری، ترجمه ی ملل و نحل، التوسل الی الترسل جهانگشای جوینی، چهار مقاله عروضی، روضه القول، سند باد نامه، مرزبان نامه، مرصادالعباد، نفثه المصدور و... - مینوی ،:1380 ی -
گزارش انتقادی از مقدمه نویسی بر کلیله ودمنه َ
در قرن 10 ه شخصی به نام »ملا حسین واعظ کاشفی« با عنایت به تغییر و تحول پسند مردم روزگار خود، تهذیب جدیدی از این کتاب می نویسد که به نام » انوار سهیلی « مشهور شد. او در دیباچه اش انشای نصراالله منشی را می ستاید و می گوید: »در لطافت چون جان شیرین و در طراوت چون مرجان رنگین« انوار سهیلی در ایران توفیق قابل توجهی پیدا نکرد ولی در هند و ترکیه و اروپا بیشتر به شهرت رسید؟
در پایان همان سده، تهذیب کوتاه تری توسط »ابوالفضل دکنی« در هند به نام »عیار دانش« صورت گرفت. هدف از این تهذیب ها ساده کردن نثر نصراالله منشی و کم کردن حجم اشعار و آیات قرآن و احادیث از این کتاب است، تا مورد استفاده تمام افراد قرار بگیرد. بعد از گذشت سال ها، با وجود تحقیقات گسترده ی متن پژوهان و شرق شناسان، هنوز کلیله و دمنه موضوعی تازه برای پژوهش است.
به همین علت شرح های زیادی بر این کتاب نوشته شده است اما در تمام مقدمه ها، یک یافته به تکرار گفته می شود درحالی که می توان از منظرهای مختلف به متن پژوهی در این کتاب پرداخت و به جای صرف نیروی پژوهشی در کار های پر تکرار به جنبه های دیگر آن توجه کرد و از دید ریخت شناسی ، ساختار شناسی ، زیبایی شناسی و... آن را بررسی کرد و پژوهش های نوینی از آن ارائه کرد .
پیشینه:
کتاب کلیله و دمنه ای که برزویه ی طبیب از سانسکریت به پارسی میانه ترجمه کرده بود، بار دیگر توسط ابن مقفع به زبان عربی ترجمه شد. ابن مقفع بر آن مقدمه ای نوشت و زندگی برزویه و چگونگی به دست آوردن کتاب پنچه تنتره را در آن نوشت و این آغاز مقدمه نویسی بر این کتاب بود. در تمام شرح ها و ترجمه ها همان مقدمه در کتاب های دیگر ترجمه شد؟
تا اینکه مولانا حسین کاشفی کتاب کلیله و دمنه را تهذیب کرد و علاوه بر حذف نام کتاب و تغییر آن به انوار سهیلی، مقدمه هایی که در ابتدای کتاب ابن مقفع و نصراالله منشی آمده بود را حذف کرد و خود یک مقدمه ی دیگر بر آن نوشت که با مقدمه های گذشته تفاوت بسیار داشت، وی مدعی است داستانی که در مقدمه بیان می کند منشا اصلی و شان نزول و علت اساسی پدید آمدن کلیله و دمنه است.
