بخشی از مقاله
چکیده
تمثیل یکی از صور خیال است و یکی از انواع تشبیه به شمار می آید. از آنجا که مشبه به در تمثیل معمولاً حسی و ملموس است، می توان از ظاهر آن پی به واقعیت های اجتماعی برد. یکی از قدیمیترین و کهنترین روشهای ادبیات فارسی استفاده تمثیلی از حیوانات است. از آنجا که کتاب کلیله و دمنه ومرزبان نامه از کتب اخلاقی و تعلیمی در حکمت عملی و شیوه تدبیر است ، سعی بر این بوده که در قالب قصهها ، حکایت-ها و تمثیلها به بیان پند و اندرز و گوشزد کردن مسائل اخلاقی و همچنین تشریح افکار و اندیشههای خود بپردازد.
هدف اصلی این مقاله بررسی جایگاه کلیله ودمنه و مرزبان نامه در ادبیات تمثیلی است.به این منظور از روش کتابخانهای به منظور بررسی اسناد استفادهشده است. می توان چنین نتیجه گرفت، این شیوه داستان پردازی یعنی بیان پند و انتقاد از زبان جانوران و حیوانات و گیاهان، تا شنوندگان از نصیحت های تلخ و گزنده ناراحت نشوند و پادشاهان خودکامه به خاطر این خرده گیری آشکار ، اهل قلم را آزار و شکنجه ننمایند. پس انتخاب چنین تمثیل هایی خواننده را به فهم اوضاع و احوال اجتماعی نایل میکند.
مقدمه
این پژوهش بر آن است تا آنچه به نام تمثیل معروف است در دو متن کلیله ودمنه و مرزبان نامه مورد بررسی قرار دهد.
کلیله ودمنه رشته حکایت های تمثیلی به هم پیوسته است از زبان جانوران که در یک پیوند اجتماعی ظاهر میشوند. سخن میگویند، مناظره میکنند، همدیگر را یاری میرسانند و یاهم توطئه پردازی میکنند، به جنگ و منازعه بر میخیزند. شاهی دارند و دادگاهی و جهت داد خواهی به دادگاه فرا خوانده میشوند و چیزهای دیگر که دریک جامعه انسانی وجود دارد. سراسر کتاب کلیله و دمنه، پر است از اندیشهها و عبرتها و جملههای کوتاه و پرمعنی که انشای ابوالمعالی نصرااالله ، آنها را به زیبایی تمام ، آراسته و همچنین با تمثیلهای دلپذیر، مجسم ساخته است ؛ چندان که اگر آنها را گرد آوریم ، مجموعهای میشود نسبتاً مفصل از امثال و حکَم در زمینهها و موضوعات گوناگون . کلیله و دمنه ، تصویری از جوامع بشری در گذشته و حاوی نکات اجتماعی مهمی است . شگفت آن است که بسیاری از باریکترین و پیچیده ترین مسایل اجتماعی و سیاسی زمان قدیم در خلال داستانهایی بظاهر کودکانه عرضه شده است.اما برای این که بتوانیم نگاه دقیقتری به کلیله و دمنه بیندازیم و سبک ارائه آنچه را که قصه و تمثیل مینامیم ارزیابی کنیم،
بار اصلی قصههای کلیله و دمنه ، روی دوش حیوانات و جنگل گذاشته شده است ؛ زیرا دست و بال راوی قصهها در این نوع قصه گویی بازتر است . قصه گویی به این شکل برای راوی ، امنیت بیشتری فراهم میکند و او را از شرّ پارهای مزاحمتها خلاص میکند .
مرزبان نامه وراوینی از جمله شاهکارهای بلامنازع نثر فارسی است که به انشایی مزّین و مصنوع و در همان حال در بسیاری از موارد به شیوه ی ساده و بسیار فصیح و دل انگیز نگارش یافته است . » نویسنده افسونکار این کتاب در بسیاری از موارد کار نثر را از کلام پراکنده ی عادی گذرانده و تا آستانه ی شعری دلچسب پیش برده است . وی در وصف و تمثیل و استشهاد به اشعار و امثال و حکم پارسی و تازی، استاد مسلّم و در انشای مترسلانه سرمشق بزرگ پارسی نویسان بعد از خود است - .
این کتاب تنها نمونه ی موفقی است که در تتبع شیوه ی سلف خود نصراالله منشی توانست گوی سبقت را بر رقبای خود برباید و چون اکلیلی در کنار همتای خود کلیله و دمنه بدرخشد. نثر وراوینی لطیف و منسجم و در عین حال سهل و ممتنع است و از ترادف و توازن چنان برخوردار بوده که آهنگ شعر را در خود دارد .
این کتاب مشتمل بر داستانها و تمثیل ها و افسانه هایی حکمت آمیز است که مانند کلیله و دمنه از زبان جانوران فراهم آمده است . مرزبان نامه از لحاظ شیوه نثر نویسی پیرو سبک نصر االله بن عبد الحمید منشی است که کلیله و دمنه را در نیمه اول قرن ششم هجری از عربی به فارسی ترجمه کرده است . او شیوه ی نگارش خود را برتر از سبک نصر االله منشی در کلیله و دمنه می داند.
این شیوه داستان پردازی معهود در ایران و هند بود. یعنی بیان پند و انتقاد از زبان جانوران و حیوانات و گیاهان، تا شنوندگان از نصیحت های تلخ و گزنده ناراحت نشوند و پادشاهان خودکامه به خاطر این خرده گیری آشکار ، اهل قلم را آزار و شکنجه ننمایند. در این مقاله بیشتر به تفاوت های شخصیت های انسانی وحیوانی می پردازیم، حیوانات یا گیاهان یا اشیا نماینده ی انسانها هستند و باید به درس و تعلیمی که از اعمال و رفتار آنها نتیجه می شود توجه کنیم و به جای تامل در نقش شخصیتها و تفسیر اجزای داستان ، به پیام کلی حاصل از برخورد شخصیتها و نتیجه ی حوادث بیاندیشیم. لازم به ذکر است روش تحقیق مقاله ی حاضر کتابخانه ای و بر اساس بررسی منابع بوده است .
ادبیات موضوع تمثیل
تمثیل اصطلاحی در علم بیان است. در لغت به معنای » تشبیه کردن « و »مثَل آوردن « - نفیسی، ذیل واژه - ، و نیز به معنای نگاشتن پیکر و نمودن صورت چیزی نیز بکار رفته است.
تمثیل در معنای عام ، معادل و مرادف تشبیه است و در معنای تشبیه به کار می رود، زیرا »مثل «، که ریشه واژه تمثیل است ، معنای »شبه « می دهد.
تمثیل در معنای خاص، گونه ای تشبیه است و به تعبیر اهل منطق ، نسبت تشبیه و تمثیل ، عموم و خصوص مطلق است ، یعنی »هر تمثیلی تشبیه است « اما »بعضی از گونه های تشبیه ، تمثیل به شمار می آید.
