بخشی از مقاله
چکیده
امروزه علیرغم بزرگتر شدن تجمع انسانی در شهرها، پیش بینی اماکن تخصصی با ظرفیت مناسب برای نگهداری و حتی تحمل افراد روانی وجود ندارد در حالیکه نگهداری از این افراد می بایست در مراکز و محیطهایی طرح ریزی شده و مناسب صورت گیرد که بتوان هر چه بهتر برای بهبود و نگهداری این بیماران اقدام نمود. در نتیجه طراحی مرکز روان درمانی باید به گونه ای باشد که جنبه ارتباط معماری و کاربر در نظر گرفته شود و عدم درمان مناسب و افزایش افراد با اختلالات و بیماریهای روانی می تواند موجب آسیبهایی به جامعه شود که خود در راستای مسئله اصلی این پژوهش میباشد.
سئوال این پژوهش به این نکات مهم میپردازد که طراحی عناصر معماری در راستای کاهش آسیبهای جامعه تا چه حد میتواند تاثیر گذار بوده و فرضیه این تحقیق نیز، بر این اصل تکیه دارد که: طراحی معماری با ایجاد فضاهایی مناسب میتواند در بهبود افراد بیمار روانی کمک کرده و نهایتا بر کاهش آسیب های اجتماعی موثر باشد. روش انجام این پژوهش به روش تحلیل محتوای متون مرتبط با متغیر های این پژوهش که شامل نقش عناصر معماری مراکز روان درمانی در کاهش آسیبهای اجتماعی است بوده و روش گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و کتابخانهای است.
.1 مقدمه
طراحی معماری مکان مناسب برای افرادی که دارای بیماری روانی هستند و بدعت نهادن اصولی نوین برای طراحی اینگونه مجموعه ها در جهت تسریع در بهبود بیماران با مساعدت معماری صحیح برای بازگشت سریع تر این افراد به اجتماع و اقتصاد جامعه نیازمند پژوهش و مطالعات است. عناصر معماری مناسب تاثیر گذاری در ابعاد مختلفی همچون سلامت روان و عملکرد اجتماعی و اقتصادی جامعه را سبب میگردند، در نتیجه طراحی مراکز روان درمانی باید به گونه ای باشد که جنبه معماری و کاربری در نظر گرفته شود و هرگز با تغییر کاربری بیمارستانها، مراکز روان درمانی را ایجاد نکنیم.
برای شناخت آسیبهای جامعه میتوان گفت آسیبشناسی اجتماعی عبارت است از: شناخت ریشه بینظمیها و علتیابی بیماریها در محیط پیرامون بیمار و خود افراد بیمار. با مشابهت پیکر انسان با کالبد جامعه می تواند آسیب اجتماعی را مطالعه و ریشهیابی بینظمیهای اجتماعی را شناخت چراکه آسیب اجتماعی مطالعه ناهنجاریها و علل به وجود آمدن بیماری های روانی است.
.2 جایگاه و نقش مراکز درمانی در بهبود بیماران
ترکیب نمودن فضای زیستی بیماران روانی با عناصر معماری مناسب نوعی رهایی از فضاهای محصور زندان گونه و میلهای است وسبب ایجاد رغبت برای مراجعه به این مراکز کرده و در جهت درمان بهتر و سریعتر این افراد بیمار است.
.3 چیستی واژه مرکز روان درمانی:
مرکز روان درمانی1، مجموعه هایی به منظور ارائه خدمات روانی به افرادی که دچار بیماری روانی هستند، است. سلامت روانی، چیزی بیش از فقدان بیماری روانی است. همه در زندگی فشار روانی را تجربه میکنند که البته میزان معینی از آن برای ایجاد انگیزش مفید است، اما سطوح فشار روانی باید به دقت مورد بازبینی واقع شود. فشار روانی میتواند مشکلات جسمانی از قبیل فشار خون بالا، سردرد، گردن درد، خستگی تولید کند و ممکن است سرآغازی برای ناتوانی روانی در بعضی از مردم باشد.
.4 معیارهای سلامت روانی:
معیارهای سلامت روانی عبارت اند از: تغذیه مناسب ورزش منظم، کار و فعالیت در حد توان، معاشرات با دیگران، دانستن روشهایی برای ابراز وجود و عملی کردن آنها، خواب کافی، خنده منظم، توان مقابله با مشکلات، دانستن و به کارگیری روشهای آرامش بخش در زندگی و اهمیت دادن به زمان تفریح. خوشبختانه میزان شناخت مردم جامعه از بیماریهای روانپزشکی در مقایسه با سال های قبل بسیار بهبود یافته است و این طرز تفکر که بیماریروانی معادل مثلاً دیوانگی فرض میشد، تغییر کرده است. امروزه مردم دریافتهاند که اضطراب یا افسردگی بیماری است که به صورت شایع گریبان گیر خود یا اطرافیان آنها میباشد
.5 توصیف آسیب شناسی اجتماعی:
آسیبهای اجتماعی به عنوان اعمالی که هنجارهای جامعه را مورد تعرض قرار میدهد و نظام اجتماعی را تهدید میکنند در هر جامعه ای حائز اهمیت جدی هستند، رشد و تنوع آسیبها در شهرهای بزرگ صوصاًخ کلان شهرها به واسطه شرایط خاص و افزایش روز افزون جمعیت، مهاجرت های بی رویه، گسترش حاشیه نشینی، فقدان مهارت های زندگی در کلان شهر، گسست نظامهای سنتی و پیوندهای عاطفی و خانوادگی، آسیب پذیری شهروندان به دلیل مشکلات اجتماعی و اقتصادی هشدار دهنده است و لازم است در جهت مهار وکاهش آن اقدام شود.
.6 علائم بیماری و شرایط و افت عملکرد در روابط بین فردی1 و روابط اجتماعی: 2
فردی را در نظر بگیرید که تا کنون سیر منطقی و طبیعی در پیشرفت زندگی و کارهای خود داشته و به راحتی کارهای روزمره خود را انجام می داده است، ولی حالا دیگر دل به کار نمی دهد و تا مجبور نباشد عملی را شروع نمیکند و برای او عموماً شروع یک کار بر خلاف گذشته، یک اقدام طاقت فرسا محسوب میشود و یا اینکه فردیقبلاً در روابط با دیگران دارای شوق و علاقه بوده است و حتی زبان زد و نقل هر مجلس محسوب میشده، ولی حالا نسبت به دیگران سرد و بیتفاوت شده است و کناره گیری میکند و یا کسی که قبلا در برابر خیلی از کارها صبوری به خرج میداده و واکنشهای او در برابر اتفاقات یک روند معمولی و متعادل بوده، ولی حالا حساس شده و به سرعت واکنش های تند و پرخاشگرانه از خود نشان میدهد و بلافاصله از این رفتار خود پشیمان میشود، میتوان گفت چنین فردی احتمالا دچار بیماری روانی شده است.
البته ذکر این مطلب هم مهم است که علائم باید حداقل بیش از چند هفته طول بکشد، لذا اگر فردی مثلا بر اثر یک اتفاق، یکی دو روز احساس غمگینی کند و یا در ایامی خاص، احساس دل گرفتگی داشته باشد و بعد خوب شود، بیمار محسوب نمیگردد. آنچه مهم است، استمرار این احساسات در طی چند هفته، همراه با یکی از حالتهایی همچون: خستگی، خوابیدن زیاد و یا کم خوابی، عصبانیت، زودرنجی و اضطراب است
.7 توصیف محیط-درمانی و تاثیر فرم در فضای درمانی:
تئوری »محیط درمانی« از شاخه های »سایکولوژی محیطی« - تاثیرات روانی اجتماعی محیط -
« - تاثیر محیط بر سیستم ایمنی - و »نوروساینس« - چگونه مغز محیط و طراحی آن را درک میکند - برخاسته است. بیمارانی که در مراکز درمانی بستری هستند، اغلب با ترس از عاقبت سلامتی و ایمنی خود و جداشدن از ارتباطات طبیعی اجتماعیشان در ستیزند. محیطهای بزرگ و پیچیدهای که در بیمارستانهای کنونی دیده میشود، به استرس آنها میافزاید.
در انتخاب فرم مناسب، مفاهیم و عناصر محیطی را میتوان از دو طریق متفاوت درک کرد: -1 مفاهیم درونی -2 مفاهیم بیرونی، به لحاظ مفاهیم بیرونی هر فرم گرافیکی یا تصویری یک عنصر است در واقع هر عنصر به تنهایی فرم را نمیسازد بلکه کششی که درون آن ها وجود دارد و میان عناصر با هم ایجاد میشود مفهوم فرم را القاء میکند. کشش و نیروهایی که میان فرمها هستند بر محتوای آن تاثیر میگذارد، بحث در مبانی کاربرد فرم در معماری، میتواند به درک جایگاه فرم در معماری فضاهای درمانی کمک کند
.8 نقشهای درمانی طراحی معماری:
مراکز درمانی اغلب در چندین فاز ساخته میشوند و یا در مراحلی به مراکز موجود اضافه میشوند بنابراین، طرح - سیستم رفت و آمد طبقات - باید به گونه ای باشد که امکان انواع توسعه فراهم باشد.[8] توصیف اجزای معماری مراکز روان درمانی شامل موارد ذیل است:
الف - مکان: مکان بیمارستان برای بخشهای بیمارستانی باید فضای کافی داشته باشد. محل باید ساکت بوده و در آن امکان پیشرفت و توسعه بخشها و محل های سکونت نیز فراهم باشد. بیمارستان باید در محلی آرام قرار گرفته و امکان توسعه در زمینهای اطراف به شکل نفوذ در سایت بیمارستان وجود نداشته باشد. مه، دود، گرد و غبار، باد، بو و حشرات نباید مخل آسایش باشد. زمین نباید آلوده باشد و برای گسترش و توسعه آینده باید فضای باز کافی در نظر گرفته شود.
ب - جهت: مناسبترین جهت برای اتاق های درمان بین شمال غربی و شمال شرقی است. برای جبهه اتاقهای بیماران نیازمند پرستاری، جهت جنوب تا جنوب شرقی مناسب است.
