بخشی از مقاله
چکیده
نزدیک به سی درصد از جمعیت کشورجمهوری اسلامی ایران را دانش آموزان ، معلمان و مدیران و کارکنان ستادی و غیر ستادی آموزش و پرورش تشکیل می دهند . قابلیت چنین جمعیتی که به عنوان نیروی انسانی فعال می تواند در جهت رشد و توسعه سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی تاثیر گذار باشد بر هیچ کس پوشیده نیست . ولی تحقق این هدف در شرایط فعلی منوط به نهادینه شدن فرهنگ پژوهشی در بین جوانان و دانشجویان آینده ساز جامعه و به کارگیری دانش های پژوهش - محور و فناوریهای نوین توسط آنهاست.
این مقاله ضمن بررسی راهکارهای پیشین نهاد آموزش و پرورش در این زمینه ، پیشنهاد می کند با تغییر اساسی در ساختار نظام آموزشی و به کارگیری رویکرد پژوهش - محور در برنامه های درسی دانش آموزان ، مدارس و معلمان کشور می توانند نقش تعیین کننده ای در اشاعه تفکر پژوهشی و پژوهشگری داشته و بدین ترتیب نیروی انسانی مورد نیاز آینده کشورمان را در جهت رشد و توسعه تامین نماید.
مقدمه:
حس کنجکاوی و حقیقت جویی امری فطری است که در نهاد تک تک اعضای سالم نونهالان جامعه به ودیعت نهاده شده است و می بایستی با فراهم آوردن شرایط مناسب به تدریج فعلیت یابد . بدیهی است این استعداد ذاتی ابتدائاً باید در محیط خانواده و آموزشگاه بروز یافته و شکوفا گردد و سپس در محیطهای سایر نهادهای اجتماعی نشوونما کند . اما در دنیای امروز نقش نظام آموزشی به دلیل تحولات اقتصادی ، علمی ، فنی در این زمینه چشمگیر تر از سایر نهاد ها می باشد .
نقش نظام آموزشی از آن جهت حائز اهمیت است که از قلمرو و دامنه شمول بسیار گسترده ای برخوردار بوده و مدت زمان نسبتا زیادی از اوقات مفید اعضای جامعه مشتمل بر نو نهالان و کودکان و نوجوانان و جوانان را در بر می گیرد. البته نظام آموزشی صرفاً در برگیرنده دانش آموزان و معلمین و مدیران مدارس نیست بلکه ساختار سازمانی و بستری که اینگونه افراد در آن کار می کنند و قوانین و سیاست هایی که آنها را تحت تاثیر قرار می دهند نیز باید مد نظر باشد ، ایجادبستری مناسب جهت رشد و تعالی سرمایه ی فکری در امروزه از مهمترین دغدغه ی اموزش و پرورش کشور جامعه ی اطلاعاتی و دانایی محور یست
لذا ایجاد زمینه هایی برای افراد علاقمند و مستعدی که با روحیه تحقیق و پژوهش در تعمیق و گسترش آموخته های خود اهتمام دارند امری ضروری به نظر می رسد . به همین منظور برنامه ای به صورت دستورالعمل تأسیس پژوهشسراهای دانش آموزی درسال 1382 از طرف معاون آموزش وپرورش نظری ومهارتی وزارت متبوع به کلیه استان ها ابلاغ گردید. ولی از آنجا که تا کنون تعداد اندکی پژوهشسرای دانش آموزی در سراسرکشور تاسیس شده است نمی توان به این زودی با نگاهی به نقش نظام آموزش و پرورش به عنوان تربیت کننده انتظار داشت که نتیجه مطلوبی در این زمینه حاصل آید و آموزش دهنده سرمایه های انسانی خلاق و پژوهشگر بایستی این سوال کلیدی و مهم را مطرح کرد که نظام آموزش و پرورش ما تا چه حد فراگیران را به این سمت سوق می دهد
در پاسخ می توان گفت : پژوهش و نو آوری در جامعه ای توسعه پیدا می کند که نظام آموزشی و فرهنگی ، زمینه و بنابراین تحقیق را می توان در کنار آموزش یکی از اهداف بسیار مهم . بستر مناسبی برای آن را تدارک دیده باشد آموزش و پرورش دانست که باید مورد توجه قرار گیرد و به نظر می رسد که مدارس و معلمان در این میان دارای وظیفه بسیار مهم و حساسی هستند که می توانند علاوه بر فعالیت های تحقیقاتی روح و انگیزه تحقیق و روش های درست پژوهش را در میان دانش آموزان نهادینه کنند جایگاه پژوهش در آموزش و پرورش
.از جمله عوامل بسیار مهم در شناخت مشکلات جامعه و یافتن راه حل برای آنها ، امر پژوهش و تحقیق است .
با افزایش دانسته های انسان به او کمک می کند تا با انتقال یافته های خود به دیگران در حل مشکلات جامعه کمک مضاعف کند . اما نکته مهم این است که خود پژوهش نیز نیازمند آموزش است چرا که پژوهش در حقیقت
یک فن است و روش های مختلفی دارد که یادگیری و به کار بستن آنها جز با آموزش میسر نیست . در واقع تاکیدی که در تعریف تحقیق بر روش های منظم شده است ما را به آنجا راهنمایی می کند که روش های منظم فقط با آموزش حاصل می شوند نه به صورت تصادفی
اما متاسفانه هنوز فرهنگ پژوهش در کشور ما نهادینه نشده و باور راستین برای پژوهش در بخشهای گوناگون آموزشی و فرهنگی تقویت نگشته است که بتوان از آن در جهت توسعه و پیشرفت کشور استفاده نمود . اعتقاد به اینکه پژوهش می تواند بسیاری از مسائل را حل کند یا آنها را کاهش دهد در میان مسئولان چندان قوی نیست و هنوز بسیاری از دست اندر کاران طعم شیرین استفاده از نتایج تحقیق را نچشیده اند. این قضیه در مورد نهادهایی که رسماً متولی این امرند و نام تحقیقات را با خود یدک می کشند نیز صادق است.
در حال حاضر مقوله پژوهش در دانشگاهها های سراسر کشور به عنوان کار تفریحی و درجه دوم تلقی شده و برای تربیت پژوهشگر حرفه ای هیچگاه تدبیری جدی اندیشیده نشده است . آمار موجود نشان می دهد که در کشور ما به ازای هر یک میلیون نفر 348 محقق داریم و از نظر سهم تحقیقات از تولید ناخاص ملی 0/ 31 درصد به امر تحقیق اختصاص یافته است. در حالیکه در کشورهای پیشرفته 3 هزار نفر به ازای هر یک میلیون نفر محقق به چشم می خورد و قریب به 4 درصد از تولید ناخالص ملی برای تحقیقات منظور شده است
. لذا برای رشد و گسترش فعالیتهای پژوهشی در کشور باید به مراتب بیش از آنچه تا کنون انجام شده است به امر تحقیق توجه شود . زیرا پژوهش در هر کشوری زیربنای توسعه به شمار می رود و هر کشور خواهان پیشرفت باید در رئوس برنامه های خود به پژوهش و تحقیق اهمیت ویژه ای قائل شود.
شکی نیست که مهمترین و اساسی ترین رکن نظام پژوهشی را نیروی انسانی محقق که از توانایی ها ، قابلیت ها و مهارت های لازم پژوهشی برخوردار باشند تشکیل می دهند. آموزش و پرورش به عنوان اولین پایگاه رسمی فرهنگ سازی در این زمینه وظیفه ای خطیر و بزرگ بر عهده دارد که همانا تربیت نسلی جستجوگر ، اندیشمند ، دانا و توانا است . شواهد نشان می دهد این نهاد در این زمینه چندان کامیاب نبوده است. هم اینک در آموزش و پرورش نیاز گسترده ای به تربیت نیروی انسانی پژوهشگر وجود دارد و با رفع این نقیصه است که می توان آینده ای را متصور شد که محققین و پژوهشگران قابلی از ایران پروژه های پژوهشی استراتژیکی را در سطح جهانی به انجام رسانند . امر پروهش باید با قدرت ، قوت ، جدیت و گستردگی بیشتری در نظام آموزشی کشور - از پیش دبستان تا تحصیلات تکمیلی و آکادمیک - توسعه و دنبال شود تا دانش آموزان به پژوهش و پژوهش گری علاقه مند شده و آینده تحقیقاتی کشور را به نحو مطلوب محقق نمایند.
پیشینه:
در زمینه گسترش فرهنگ پژوهشی ، نهاد آموزش و پرورش راهکارهای متعددی را تا کنون در قالب تاسیس مراکز پژوهشی ، طرح ها و برنامه هایی در سطح دانش آموزان و معلمان به اجرا در آورده است که برخی از آنها عبارتند از: الف - تاسیس پژوهشکده های آموزش و پرورش وزارت آموزش و پرورش در راستای حمایت از امر پژوهش و تربیت مربیان پژوهشگر آزموده و شایسته و ارتباط لازم بین نظام آموزشی با نظام پژوهشی و تحقیقاتی در تهران و چند شهر بزرگ کشور پژوهشکده هایی به وجود آورده است .
در این پژوهشکده ها سعی بر این است که متودولوژی پژوهشی متناسب با مشخصات بومی و مسائل فرهنگی و مقتضیات زمانی و مکانی انتخاب گردد و اطلاعات و یافته های ناشی از مطالعات پژوهشی در زمینه های آموزشی به کار بست درآیند. اما اغلب آنها دو هدف مهم در پیش دارند : انجام پژوهش های علمی B آموزشی در زمینه آموزش و پرورش و ارتقای کیفیت آموزش و پرورش کشور.
ب - طرح معلم پژوهنده به منظور ترغیب به حل مسائل آموزشی و تربیتی از طریق پژوهش در عمل ، توسعه اندیشه پژوهشگری در بین معلمان و سایر کارکنان، بهره گیری از تجارب معلمان پژوهنده و نوآور و ارج نهادن به فعالیتهای پژوهشی برنامه معلم پژوهنده از سال 75 به ابتکار پژوهشکده تعلیم وتربیت و با مشارکت فعال شورای تحقیقات استانها در سراسر کشور به اجرا درآمده است که از طریق آن همکاران فرهنگی می توانند به اقدام پژوهی بپردازند . یعنی معلمان و مربیان آگاه و علاقمند می توانند در مورد مسائلی که در کلاس درس یا مدرسه با آن مواجه هستند به پژوهش بپردازند. زمینهها و محورهای موضوعی ،گزارش معلمان در مورد مسائلی است که در کلاس درس یا مدرسه با آن مواجه بودهاند . این موضوعات عبارت از چگونگی تدریس یک مفهوم علمی با موضوع درسی، تولید روش حل مسایل رفتاری دانشآموزان در موارد خاص و شیوههای اداره کلاس مرتبط با تعلیم وتربیت بوده است
واقعیت این است که فلسفه وجودی این پژوهشکده ها و طرح معلم پژوهنده برای رفع و علاج موانع, مشکلات و نارسایی های فعلی آموزش و پرورش بوده است نه درجهت گسترش فرهنگ پژوهشی در کشور . علیرغم اینکه در هفته پژوهش فراخوانهای مقالات و همایش های پژوهشی عدیده ای همه ساله برگزار می گردد ولی در جهت گسترش تفکر پژوهشی موفقیت چندانی حاصل نشده است.
