بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین عوامل استرس زای شغلی و رابطه آنها با سلامت روانی در بین دبیران دوره متوسطه شهر همدان بود. روش تحقیق توصیفی همبستگی و پیمایشی و و جامعه آماری مشتمل بر کلیه دبیران مدارس متوسطه دخترانه در نواحی پنج گانه شهر اصفهان - N=2608 - بوده است. از این تعداد 355 نفر با استفاده از جدول مورگان و از طریق نمونه گیری طبقهای نسبی به عنوان نمونه انتخاب شد..
ابزارهای جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه عوامل استرس زای شغلی محقق ساخته، ,پرسشنامه سلامت عمومی - - GHQ -12، بود. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آماری ضریب همبستگی پیرسون، ضریب رگرسیون،t تک متغیره، استفاده شد. یافته ها نشان داد که عوامل استرس زای شغلی دبیران شامل مدیریت، همکاران ، سازمان، محیط کار، و دانش آموزان بود.r مشاهده شده در سطح P 0.5 همبستگی منفی و معناداری را بین عوامل استرس زای شغلی شامل مدیریت، همکاران، سازمان، و دانش آموزان با سلامت روانی نشان داد.
.1 مقدمه
هر فردی با هرشغلی فشار روانی را تجربه کردهاست. از شغلهای آزاد و حتی کشاورزی تا شغلهای مدرن امروزی همه به نحوی متحمل فشار روانی ناشی از شغل خود شدهاند. بنابراین استرس شغلی1 جزء جدایی ناپذیر شغل محسوب میشود. هابفول2 - 1988 - در تعریف استرس شغلی میگوید: »وضعیتی است که در شغل در برخی مواقع ایجاد شده و فرد توانایی تحمل و مقابله با آن را نداشته و در نتیجه موجب بر هم خوردن تعادل روانی و جسمی وی میگردد. به واقع استرس شغلی در برخی مواقع موجب گریزان شدن فرد از شغل خود شده به طوری که ممکن است استعفای وی را به دنبال داشته باشد.
برومند - - 1374 معتقد است عوامل متعددی میتواند موجب بوجود آمدن استرس شغلی گردد. این عوامل را میتوان به صورت زیر دسته بندی نمود:
الف- عوامل فشارزای عصبی فراسازمانی3 :گرچه اغلب تحلیلهای مربوطه به عوامل فشار شغلی از اهمیت نیروهای خارج از سازمان غافل هستند، ایوانکسویچ و ماتسون عوامل فشار عصبی فراسازمانی را شامل تغییرات - اجتماعی، تکنولوژی ، خانوادگی ، محلی ، مالی و... - و از جمله شرایط محل اقامت یا فرهنگی که کارمند به آن متعلق است، می دانند. عوامل فشار عصبی فراسازمانی می توانند منجر به افزایش زمینههای مساعد فشارهای شغلی می شود.
ب- عوامل فشار عصبی سازمانی:علاوه بر عوامل بالقوه فشارعصبی خارج از سازمان، عواملی از داخل سازمان نیز میتواند موجب ایجاد فشار عصبی شغلی گردند. این عوامل عبارتند از:
-1 سیاستها : سیستم ارزشیابی نامناسب، عدم تساوی حقوق و مزایای افراد هم تراز ، مقررات غیرقابل انعطاف، دستورالعملهای مبهم ، جابجائی های غیرضروری، و شرح وظائف غیرواقعی .
-2 ساختارها:تمرکز در تصمیم گیری و عدم وجود مشارکت ، فرصت کم برای پیشرفت ، تشریفات اداری دست و پاگیر، تخصص گرایی بیش از اندازه و تضادهای صف و ستاد.
-3 شرایط عینی :ازدحام و عدم وجود محل کار اختصاصی ، سرما ، گرما و سروصدای زیاد ، وجود خطرات ایمنی و نور ناکافی
-4 مراحل و فرایندها:ارتباطات ضعیف، بازخورد ناکافی و ضعیف ازعملکردها ، اهداف مبهم و متضاد، معیارهای نادرست وناقص برای سنجش عملکردها، سیستم کنترل نامناسب ، اطلاعات ناکافی.
ج- عوامل فشار عصبی گروهی:عوامل فشارعصبی گروهی شامل، عدم انسجام گروهی، و عدم حمایت اجتماعی می باشد.
د- عوامل فشار عصبی فردی: شامل عملکرد، مسئولیت برای دیگران، مشکلات فنی، عدم حمایت همکاران، ابهام نقش، حجم زیاد کار، عدم مشارکت در تصمیم گیری، شرایط بد محیط کار، ارزشیابی نامناسب، تعارض نقش، کار کم از جمله عوامل استرس زای فردی در محیط کاری است.
آنچه مسلم است وجود استرسهای شغلی می تواند سلامت روان را برهم بزند و موجب فرسودگی شغلی گردد. ساعتچی - - 1388در تعریف سلامت روانی1 می گوید: »داشتن سازگاری کافی یا احساس خوب بودن و خاصی، هنگامی که این نوع سازگاری یا احساس خوب بودن با معیارهای قابل قبول روابط انسانی و معیارهای جامعه ای که فرد در آن زندگی میکند، همخوانی داشته باشد . بعضی از ویژگیهای سلامت روانی عبارتند از : استقلال در حد معقول ، خود اتکایی ، توانایی انجام وظایف شغلی یا کار، توانایی قبول مسئولیت و انجام وظایف شغلی یا کار، قبول مسئولیت و انجام فعالیتهای مورد نیاز، کنار آمدن با دیگران در محیط کار ، مداومت در کارها و نظایر اینها .«
در همین خصوص مطالعات کوپتا - 2007 - 2 و فولر - 2003 - 3 نشان دادند که عوامل استرس شغلی در کاهش سطح سلامت روانی افراد شاغل تأثیر معناداری دارند. به عبارت دیگر فشارها و استرسهای شغلی با بهداشت روانی افراد رابطه معکوس دارند. هرچقدر فشارها واسترس های شغلی افراد بالاتر باشد، سطح سلامت روانی و بهداشت روانی افراد کاهش خواهد یافت این عوامل استرسزای شغلی میتواند شامل مدیران، همکاران ، نقشهای سازمانی، ارباب رجوع و شرایط فیزیکی محیط کار باشد.
با توجه به تاثیری که عوامل استرس زا می تواند بر سلامت روانی بگذارد و بدنبال خود فرسودگی شغلی را موجب گردد پژوهش حاضر درصدد است تا به شناسایی عوامل استرس زای شغلی، رابطه آنها را با سلامت روانی در دبیران دوره متوسطه شهر ایذه مورد سنجش قرار دهد.
-2روش شناسی
1-2روش پژوهش:با توجه به اینکه در این پژوهش، پژوهشگر در صدد بررسی عوامل استرس زای شغلی و سنجش رابطه آنها با سلامت روانی در بین دبیران بوده بنابراین، روش پژوهش در دو سطح توصیفی - پیمایشی و توصیفی - همبستگی انجام خواهد شد. 2-2جامعه آماری: و جامعه آماری مشتمل بر کلیه دبیران مدارس متوسطه دخترانه در نواحی پنج گانه شهر اصفهان در سال تحصیلی - N=2608 - 1389-90 بوده است.
3-2 حجم نمونه: برای تعیین حجم نمونه از روش نمونه گیری خوشهای یک مرحلهای استفاده شده است. نمونه گیری خوشهای روشی است که واحدهای تشکیل دهنده آن خوشههائی از افراد باشد و اگر تمامی افراد تشکیل دهنده خوشههای برگزیده شده مورد مشاهده قرار گیرند، نمونه گیری خوشهای یک مرحلهای یا بطور خلاصه نمونه گیری خوشهای خوانده میشود
با استفاده از نمونه گیری خوشه ای یک مرحله ای 12 مدرسه دخترانه و پسرانه بصورت تصادفی انتخاب و پس از انجام مطالعه مقدماتی و تعیین واریانس، تعداد 355 نفر از معلمان با استفاده از فرمول بعنوان نمونه پژوهش برگزیده شدند.روش نمونه گیری:با توجه به این که تعداد دبیران مرد و زن جامعه آماری متفاوت بوده، از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با جامعه آماری دبیران مرد و زن استفاده شد.
4-2ابزارهای اندازه گیری:در این پژوهش از دو پرسشنامه به شرح زیر استفاده خواهد شد:
- 1 پرسشنامه عوامل استرس زای شغلی:
این پرسشنامه توسط محقق ساخته شد.این پرسشنامه دارای 25 سوال بوده و سوالات آن بصورت بسته پاسخ با طیف پنج گزینه ای - خیلی زیاد ، زیاد، تاحدودی، کم، خیلی کم - تهیه گردیده که عوامل استرس زای شغلی را در پنج مولفه مدیریت، همکاران، سازمان، محیط کار، و دانش آموزان، مورد مطالعه قرار داده است. جهت تعیین روایی پرسشنامه مدیریت دانش نیز از روایی محتوایی استفاده شد.
بر همین اساس پرسشنامه اولیه به 7 نفر از اساتید و متخصصان داده شد که در نهایت آنها بر روی 25 سؤال اتفاق نظر داشتند که بدین ترتیب روایی محتوایی پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفت.در پژوهش حاضر نیز برای سنجش پایایی پرسشنامه پس از انجام یک مطالعات مقدماتی و تعیین واریانس سؤالات، از طریق ضریب آلفای کرونباخ مورد محاسبه قرار گرفت که ضریب 0/80 به دست آمد.
- 2 پرسشنامه سلامت عمومی: - GHQ -12 - 1
در پژوهش حاضر از پرسشنامه 12 سوالیGHQ استفاده خواهد شد.این پرسشنامه توسط گلدبرگ و ویلیام - - 1988 تهیه شد.پرسشنامه مذکور نیز همانند پرسشنامه 28 سوالی، یک آزمون مبتنی بر روش خودسنجی میباشد که معمولاً در مجموعههای بالینی با هدف ردیابی کسانی که دارای یک اختلال روانی هستند مورد استفاده قرار می گیرد.
نمره گذاری آن به صورت 1-2-3-4 می باشد. گلدبرگ و ویلیام ضریب همبستگی این پرسشنامه و پرسشنامه 28 سوالی را0/89 گزارش نمودند. در پژوهش حاضر نیز پس از یک مطالعه مقدماتی و استفاده از ضریب الفای کرونباخ، ضریب پایانی آزمون برابر با 0/88 بدست آمد.
5-2روش های تجزیه و تحلیل داده ها: به منظور تحلیل استنباطی داده های بدست آمده از ابزارهای اندازه گیری از روشهای آماری ضریب همبستگی پیرسون، ضریب رگرسیون و t تک متغیره، استفاده شد.
-3یافته ها در این قسمت یافته ها با توجه به سوال های پژوهش در جداول یک تا سه ارائه شده است.
بررسی سوال اول پژوهش: عوامل استرس زای شغلی در بین دبیران دوره متوسطه استان اصفهان چیست؟
جدول :1نتایج آزمون t تک متغیره، مقایسه میانگین عوامل استرس زای شغلی در بین دبیران با میانگین فرضی
